Խորհրդային միությունը դեռ չի՞ փլուզվել կամ՝ «պերեստրոյկա-2014»

Մարտի 16-ին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունում անցկացված հանրաքվեի արդյունքները որևէ մեկի համար անակնկալ չդարձան:

Ըստ Ղրիմի հանրաքվեի անցկացման հանձնաժողովի նախագահ Միխայիլ Մալիշևի հայտարարության`քվեարկությանը մասնակցած քաղաքացիների ավելի քան 96 տոկոսը քվեարկել է ՌԴ-ին վերամիավորվելու օգտին, իսկ հանրաքվեին մասնակցել է Ղրիմի բնակչության 83,1 տոկոսը: Անկախ արևմտյան պետությունների և կառույցների կողմից դատապարտող հայտարարություններից և այս հանրաքվեն անօրինական համարելուց, այդուհանդերձ, դրա արդյունքների հայտնի դառնալուց հետո Ղրիմի վերջնական ռուսականացման գործընթացն ավելի սրընթաց դարձավ: Նույնիսկ ընդունվեց որոշում, որ մարտի 30-ից Ղրիմն անցում է կատարելու մոսկովյան ժամանակին:

Բայց մինչ այդ` մարտի 17-ին, Ղրիմի Գերագույն ռադան ընդունեց առավել կարևոր որոշում` Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը Ղրիմի Հանրապետություն վերանվանելու և այն անկախ պետություն հռչակելու մասին: Ընդունված փաստաթղթում ընդգծվում է, որ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն ռադան, ելնելով Ղրիմում անցկացված ուղիղ կամարտահայտման` հանրաքվեի, արդյունքներից, և առաջնորդվելով մարտի 11-ի անկախության հռչակագրով, Ղրիմը հռչակում է` որպես անկախ, ինքնիշխան պետություն` Ղրիմի Հանրապետություն, որում Սևաստոպոլ քաղաքն ունի հատուկ կարգավիճակ:

Հիշեցնենք, որ Ղրիմի անջատողական տրամադրությունները սկսվեցին նախկին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի իշխանության փաստացի տապալումից (փետրվարի 22) հետո: Փետրվարի 27-ին անհայտ անձինք, որոնց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հետագայում անվանելու էր «ինքնապաշտպանական ուժեր», գրավեցին Սիմֆերոպոլում Ղրիմի Գերագույն ռադայի և կառավարության շենքերը, որոնց վրա բարձրացվեց Ռուսաստանի դրոշը: Ավելի ուշ Գերագույն ռադան, որը կազմավորեց նոր կառավարություն, որոշում ընդունեց Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը Ռուսաստանի Դաշնության կազմի մեջ ընդգրկելու վերաբերյալ: Մարտի 16-ին կայացած հանրաքվեն ընդամենը պետք է հաստատեր կամ մերժեր այդ որոշումը:

Գերազանցապես էթնիկ ռուսներով բնակեցված Ղրիմի հանրաքվեին դրվել էր ինքնավարության հետագա կարգավիճակի հարցը` հետևյալ հարցադրմամբ. «Համաձա՞յն եք Ղրիմի վերամիավորմանը Ռուսաստանի հետ` ՌԴ սուբյեկտի իրավունքներով, թե՞ դուք կողմ եք 1992թ՚ Ղրիմի Հանրապետության սահմանադրությանը և Ղրիմի` Ուկրաինայի մաս համարվելու կարգավիճակին»:

Ղրիմի գործընթացներին համակ ուշադրությամբ հետևում է նաև Հայաստանի հասարակությունը և հայկական մամուլը, և այդ առումով` առաջին հերթին հետաքրքիր է, ի վերջո, պարզել Հայաստանի պաշտոնական վերաբերմունքը: Սակայն, բացի ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի և արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանի հայտարարություններից, առայժմ Ուկրաինայում կատարվող իրադարձությունների վերաբերյալ որևէ հստակ դիրքորոշում չկա: Նշենք, որ Դուբլինում ունեցած իր ելույթի ժամանակ Ս. Սարգսյանը ցավակցություն էր հայտնել Կիևում մարդկային զոհերի կապակցությամբ և հույս հայտնել, որ կգտնվեն լարվածության թուլացման լուծումներ, մարտի 10-ի ասուլիսում նմանատիպ հայտարարություն էր արել նաև արտգործնախարարը:

Մեզ չհաջողվեց կապ հաստատել ՀՀ ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Տիգրան Բալայանի հետ և ճշտել արտգործնախարարության դիրքորոշումը Ղրիմի հանրաքվեի առնչությամբ:
«Ճանաչո՞ւմ է արդյոք Հայաստանի Հանրապետությունը Ղրիմի հանրաքվեի արդյունքները, և ո՞րն է ՀՀ-ի դիրքորոշումն այս հարցի վերաբերյալ» հարցադրումն ուղարկեցինք նաև ՀՀ նախագահի մամուլի քարտուղար Արման Սաղաթելյանին, ով առայժմ չի պատասխանել մեր հարցին:

Փոխարենը «168 Ժամին» որոշ գրավոր մեկնաբանություններ տվեց Ազգային ժողովի «Հանրապետական» խմբակցության անդամ, ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահ Արտակ Զաքարյանը, ով ևս, ըստ էության, խուսափեց հիշատակված հարցին կոնկրետ պատասխան տալուց: «Ղրիմում անցկացված հանրաքվեն Ուկրաինայում և նրա շուրջ ծավալված արտաքին ու ներքին քաղաքական զարգացումների հերթական փուլն էր, որի արդյունքները բնավ անակնկալ չէին: Իմ տպավորությամբ` հանրաքվեի գործընթացն ի սկզբանե սպասելի էր նաև Ուկրաինայի ներքաղաքական զարգացումների համատեքստում»,- նշեց Ա. Զաքարյանը:

Պատասխանելով մեր հարցին, թե ինչպե՞ս է գնահատում հայկական մամուլում և քաղաքագիտական շրջանակներում ԼՂ-ի և Ղրիմի հարցերի միջև որոշ համեմատությունները, Ա. Զաքարյանն ասաց. «Ինքնորոշման իրավունքի կիրառման համար, յուրաքանչյուր դեպք ունենում է իր ուրույն պատճառներն ու նախադրյալները` պատմական, էթնո-քաղաքական, աշխարհաքաղաքական, սոցիալ-տնտեսական, անվտանգային, մշակութային և այլ դրսևորումներով: Ես չեմ ցանկանում զուգահեռներ տանել Ղարաբաղյան հիմնախնդրի հետ, որովհետև Ղրիմի պարագայում խոսքը գնում է խաղաղ ճանապարհով մի պետության կազմից մեկ այլ պետության կազմ անցնելու մասին: Բայց միևնույն ժամանակ` ակնհայտ է, որ այդ գործընթացը տեղի է ունենում հանրաքվեի միջոցով, որի հիմքում ընկած է ինքնորոշման իրավունքը»:

«Ժառանգություն» կուսակցության վարչության քարտուղար, քաղաքագետ Ստեփան Սաֆարյանն էլ ընդգծեց, թե Ղրիմի հանրաքվեն չափազանց կանխատեսելի էր, սակայն նա հանրաքվե բառը վերցրեց չակերտների մեջ:
Սաֆարյանի խոսքով` Ղրիմի անջատման առաջին ազդակը ռուսական զորքերի ներխուժումն էր, և «հանրաքվեն» ընդամենը պետք էր այդ անջատմանն իրավական ուժ տալու համար: «Բոլորս ենք հասկանում, որ խոսքն այդ ինքնորոշման անվան տակ ռազմական անեքսիա իրականացնելու մասին է»,- ասաց ժառանգականը:

«Թեև մի կողմից` այդպիսի գնահատականները բավական տարածված են, բայց մյուս կողմից` ակնհայտ էր, որ Ղրիմի բնակչությունը խանդավառությամբ էր գնում այդ հանրաքվեին և իսկապես կողմ արտահայտվեց ՌԴ-ի հետ վերամիավորվելուն, արդյոք չպե՞տք է հարգել Ղրիմի ժողովրդի կարծիքը». մեր այս դիտարկմանն ի պատասխան` Սաֆարյանն ասաց. «Ես էլ, Դուք էլ, մյուսներն էլ վստահաբար գիտենք` եթե ՌԴ կազմում Թաթարստանը, Դաղստանը, Չեչնիան կամ մեկ այլ հանրապետություն ուզենա անկախանալ, ապա Ռուսաստանը դա թույլ չի տա: Այսինքն` խոսքն ամենևին այն մասին չէ, որ ՌԴ-ն օգնեց կամ աջակցեց այնտեղ ապրող ժողովրդի անկախության ձգտմանը: Ղրիմը, ըստ էության, երբեք ցույց չի տվել անկախ ապրելու նշաններ: Եվ հանկարծ Ղրիմի ռուս բնակչությունը որոշեց միանալ ՌԴ-ին այն պահից հետո, երբ ՌԴ-ն նրանց դա ասաց»:

Սաֆարյանը չհերքեց, որ Ղրիմում ԽՍՀՄ փլուզումից հետո մշտապես եղել է դժգոհություն Կիևի կենտրոնական իշխանության նկատմամբ, քանի որ Ուկրաինան, իր խոսքերով, ՀՀ-ի պես մի երկիր է, և այդ երկրները վերջին 23 տարիներին լավագույն դեպքում կարողացել են իրենց մայրաքաղաքները դեկորատիվ տեսքի բերել, իսկ ծայրամասերն անտեսված են եղել: Սակայն մյուս կողմից` նա նշեց, որ դա չի կարելի խտրականություն համարել:

Անդրադառնալով Հայաստանի դիրքորոշմանը` Ս. Սաֆարյանն ասաց, թե հանրաքվեի արդյունքները ճանաչելն այլ հարց է, և Հայաստանը, չմտնելով միջազգային իրավունքի դաշտ, կարող է բավարարվել հայտարարությամբ, որ «Հայաստանը հարգում է ցանկացած ժողովրդի ազատ կամարտահայտումը», բայց ոչ ավելին: Միաժամանակ նա ավելացրեց. «Ես չգիտեմ աշխարհում որևէ ճանաչման գործընթաց, երբ որևէ պետություն ճանաչել է որևէ երկրի նոր շրջանի միացումը, նման բան չկա: Այդ առումով` կարծում եմ, որ ՀՀ-ն մեծագույն ցանկության դեպքում էլ չի կարող ճանաչել: Նույնն է, որ մենք ճանաչենք Ստավրոպոլի մարզը, Ալյասկան, Սիբիրը, դա ուղղակի անհեթեթություն է: Ներեցեք, ՀՀ-ն անգամ ԼՂ-ի անկախությունը չի ճանաչել, ի՞նչ Ղրիմի ճանաչման մասին կարող է խոսք լինել»:

«Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության մամուլի խոսնակ Տիգրան Ուրիխանյանը, երեկ «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում անդրադառնալով Ղրիմի հանրաքվեին, կարծիք է հայտնել, թե միջազգային նորմերի համաձայն, չի կարելի ականջալուր չլինել Ղրիմում բնակվող ժողովրդի այս կամ այն դիրքորոշմանը: Սակայն մյուս կողմից` նա ավելացրել է. «Գերակա պիտի լինի Ուկրաինայի ժողովրդի որոշումը, նրա կամարտահայտություն, ցանկացած դիրքորոշում, որը կընդունի ամբողջական, հավաքական, գերակշռող մասը Ուկրաինայի ժողովրդի: Ցավոք սրտի, մինչ օրս ամբողջ ժողովրդից առանց հատվածականության, ընդհանուր, հավաքական, ամբողջական դիրքորոշում դեռևս չի արտահայտվել»:

Իսկ ԱԺ «ՀԱԿ» խմբակցության քարտուղար Արամ Մանուկյանը հարցի առնչությամբ մեզ հետ զրույցում ասաց. «Երբ խնդիրը վերաբերում է, մի կողմից` երկու հզոր աշխարհաքաղաքական բևեռների բախմանը (ընդ որում, խնդիրը շարունակական է և դեռ չի լուծվել), և երկու կողմերում էլ կան բազմաթիվ հայեր` թե՛ Ղրիմի, թե մյուս շրջանների բնակիչներ, ապա, կարծում եմ, այս փուլում հայերը, հայկական կառույցները և Հայաստանի իշխանությունը պետք է հնարավորինս զերծ մնան գնահատականներ տալուց, քանի որ դա կարող է լարել իրավիճակը: Այսինքն` մենք կարող ենք ունենալ տեսակետներ, մոտեցումներ, բայց պետք է մի փոքր զերծ մնալ գնահատականներ տալուց` կրակի վրա յուղ չլցնելու համար»:

Պատմաբան, ՀՀ ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի գիտաշխատող Վահրամ Տեր-Մաթևոսյանի կարծիքով ևս` ՀՀ-ի դիրքորոշումը Ղրիմի հարցում պետք է լինի հնարավորինս զգուշավոր: «Եթե Հայաստանն առաջ անցնի մյուսներից և հայտարարի, որ հանրաքվեի արդյունքներն ընդունելի են, դրանով կարող է քննադատության ալիք վերցնել իր վրա, ինչն այս պահին անիմաստ եմ համարում: Մյուս կողմից` սա ևս մի հնարավորություն է, որպեսզի Հայաստանը կարողանա միջազգային իրավունքի տեսակետից հասկանալի լեզվով ներկայացնել, որ ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը շարունակում է գերակա մնալ: Ըստ իս` ՀՀ-ի դիրքորոշումը պետք է լինի այնպիսին, որ գոնե հայտարարությունների մակարդակով արտացոլվի մեր պետական շահը, մեզ համար գերակա է ժողովրդի ձայնը, ժողովրդի իշխանության ամրապնդումը, արդար ընտրությունները, բռնության բացառումը և այլն: Այսինքն` այս պահին այնքան էլ ճիշտ չէ Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ դառնալ և փորձել ինչ-որ հայտարարություններով պղտոր ջրում ձուկ բռնել, որովհետև ամեն ինչ դեռ եփվում է և դեռ բյուրեղացման փուլում է: Այս հանրաքվեով պրոցեսը չի վերջանում, այլ միայն սկսվում է: Բայց միաժամանակ պետք է անցյալից դասեր քաղել, նկատի ունեմ` Հայաստանը պետք է կարողանա իր համար տարորոշել, որ մենք լայն առումով բաց թողեցինք Կոսովոն»,- «168 Ժամի» հետ զրույցում ասաց Տեր-Մաթևոսյանը: Պատմաբանը նաև ներկայացրեց իր բացատրությունը, թե որն է ընդհանրապես ուկրաինական ճգնաժամի հիմնական պատճառներից մեկը:

«Անհրաժեշտ է հասկանալ, որ Խորհրդային Միության փլուզումը դեռ չի ավարտվել. այն, ինչ տեղի է ունենում Ղրիմում, Ուկրաինայում, Մոլդովայում և հետխորհրդային տարածքի այլ երկրներում, ԽՍՀՄ-ի փլուզման շարունակությունն է: Այսինքն` ԽՍՀՄ տարիներին ստեղծված բոլոր արհեստական միությունները, ազգակերտման ուտոպիստական գաղափարների բացասական հետևանքները շարունակում են իրենց զգացնել տալ»,- նշեց մեր զրուցակիցը:

Իսկ Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն, քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը, ի պատասխան մեր հարցին, թե, իր կարծիքով, ինչո՞ւ ՀՀ իշխանությունները չեն արձագանքում Ուկրաինայի և Ղրիմի իրադարձություններին, ասաց, թե չեն արձագանքում, որովհետև չունեն պատկերացում, չգիտեն, թե ինչ անեն: Խոսելով ավելի լայն աշխարհաքաղաքական գործընթացների մասին` Մանվել Սարգսյանը կարծիք հայտնեց, թե համաձայն չէ, որ դա կարելի է համարել համաշխարհային ուժային կենտրոնների համատարած առճակատում: «Բոլորը գտնվում են նույն կաթսայում, բոլորն էլ գիտեն, որ հին աշխարհակարգը և նրա սկզբունքները կորցրել են իրենց արդյունավետությունը: Տեսնո՞ւմ եք, գերտերությունների ղեկավարները ժամերով իրար հետ հեռախոսազրույցներ են ունենում, ի՞նչ են խոսում ժամերով: Սա առճակատում չէ: Եթե առճակատում լիներ, ռուսական զորքերը շատ վաղուց կանգնած կլինեին Կիևում:

Նրանք ոչ թե վախենում են կրակելուց, այլ խնդիրը շատ ավելի խորքային է, ուժն էլ արդեն չի աշխատում: Եվ ես կարծում եմ, որ սա ինչ-որ տեղ կարելի է համարել «պերեստրոյկա-2014», ինչպես եղել է «պերեստրոյկա-1991»-ը: Այսինքն` սկսվել է աշխարհի վերափոխման ակտիվ մի փուլ, և խնդիրը նույնիսկ եկել-հասել է միջազգային իրավունքի սկզբունքներին»,- նշեց Մ. Սարգսյանը:

Հ.Գ. Երեկ երեկոյան ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը պատասխանել է Հանրային հեռուստաընկերության «Առաջին լրատվական» ծրագրի՝ Ղրիմի հանրաքվեին վերաբերող հարցերին:
Հարց. Ինչպիսի՞ դիրքորոշում ունի Հայաստանն Ուկրաինայում ընթացող զարգացումների վերաբերյալ` Ղրիմի հանրաքվեից հետո:
Պատասխան. Մենք կողմ ենք, որպեսզի ուկրաինական ճգնաժամը կարգավորվի երկխոսությամբ, խաղաղ և բանակցային միջոցներով` ՄԱԿ-ի կանոնադրության, միջազգային իրավունքի հիման վրա:
Հարց. Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ ուկրաինական ճգնաժամը ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացի վրա։
Պատասխան. Մենք հավատարիմ ենք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափում Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի խաղաղ և արդարացի կարգավորման առաջնահերթությանը, Արցախի ժողովրդի` սեփական հողի վրա ապրելու և արարելու, իր ճակատագիրը տնօրինելու` իրավունքի ապահովման գերակայությանը։ Եռանախագահող երկրների հետ մենք շարունակելու ենք համատեղ ջանքերը` ուղղված ղարաբաղյան հիմնահարցի բացառապես խաղաղ կարգավորմանը: