Սամիթը՝ որպես դեղամիջոց
Սամիթի մասին առաջին հիշատակությունն արվել է հին եգիպտական ձեռագրերում, որտեղ այն հիշատակվում է «amisi» անվանմամբ։ Համարվում է, որ բույսի հայրենիքը
Միջերկրական ծովի ափամերձ տարածքներն են։
Սամիթ բուրավետը (Anethum graveolens) մշակվել է Հին Հունաստանում, Հռոմում, Առաջավոր Ասիայում։ Բույսի համային որակները և բուժիչ հատկությունները բարձր է գնահատել Կառլոս Մեծը։ (771-814թ.թ.), նա հրամայել է մշակել սամիթը բոլոր իրեն պատկանող տարածքներում։
Ավելի քան 5 հազար տարի առաջ եգիպտացիները անքնության և գլխացավի դեմ օգտագործել են սամիթի տերևիկները։
Հույները կարծել են, որ սամիթից ստացված պատրաստուկները բուժում են աչքի հիվանդությունները, նրանք օգտագործել են տերևը և սերմերը։
Հույն, հռոմեացի և միջնադարի եվրոպացի զինվորները արշավելիս իրենց հետ սամիթի չոր սերմեր են տարել` այրված սերմի մոխրով բուժել են վերքերը։
Հռոմեացիները ճաշկերույթների ժամանակ զարդարվել են սամիթի ճյուղերով, քանի որ իմացել են բույսի` եթերային յուղերի մարսողությունը կարգավորող հատկության մասին։
Գալենը խորհուրդ է տվել օգտագործել սամիթից ստացված պատրաստուկները դժվար միզարձակության դեպքում։
Միջնադարյան Եվրոպայում հավատացել են, որ սամիթը հանգստացնում է ստամոքսը, կանխարգելում գազերի առաջացումը, զկրտոցը և սննդի նեխումը աղիներում։
Արաբ բժիշկ Շերազին գրել է, որ սամիթը օգտակար է նաև բրոնխների ասթմայի և միզաքարային հիվանդության դեպքում։
Սամիթի բուժիչ հատկությունների վերաբերյալ միջնադարյան դեղատոմսերը ամփոփված են Ավիցենայի ձեռագրերի մի քանի գլուխներում։ Նա հատկապես նշում է, որ սամիթն ունի աֆրոդիզիակ հատկություն` խթանում է սեռական ակտիվությունը։
Սամիթի բուժիչ հատկությունների մասին հայ բժշկապետ Ա. Ամասիացին գրել է.
«Սամիթն ամրացնում է օրգանիզմը, հանգստացնում է ցավերը, ավելացնում է կանանց կաթը, քնաբեր է։ Եթե սամիթի սերմերը խառնեն ուտելիքին և ուտեն, մարմնից կհանի քամիները։ Օգնում է նաև խիթերի դեպքում։ Տարրալուծում է քարերը, օգտակար է գոտկատեղի ցավերի ժամանակ։ Փափկեցնում է կոշտ ուռուցքները։ Վնաս է աչքի համար։ Սամիթին փոխարինել կարող է երիցուկը։ Չամեն ասում է, որ եթե դրանից ջերմախյուս պատրաստեն ու դնեն թութքի վրա, կօգնի։ Ընդունման չափաբաժինը 15 գրամ է»։
Սամիթի հայերեն այլ անվանումներն են` տերաղոթիկ, բաղբակ։
Հովանոցազգիների ընտանիքին պատկանող մինչև 1 մ բարձրությամբ միամյա խոտաբույս է։
Ծաղիկները մանր են, երկսեռ, դեղին, պտուղը սրածայր երկսերմիկ է։ Հաճախ տարածվում է ինքնացան եղանակով և վայրիանում։ Բնության մեջ հանդիպում է Եվրոպայի հարավում։
Մշակվում է բանջարանոցներում և այգիներում` բոլոր եվրոպական երկրներում, Ամերիկայում, Արևմտյան Հնդկաստանում, ընդգրկված է բազմաթիվ երկրների դեղաբանական ցանկերում։ Սամիթն ունի նաև արդյունաբերական նշանակություն. օգտագործվում է հրուշակեղենի, օծանելիքի, օճառի արդյունաբերությունում։
Սերմերը պարունակում են եթերային յուղ` մինչև 5 տոկոս, ճարպային թթուներ` 20 տոկոս, սպիտակուց, բջջանք։ Տերևում կա մինչև 1,5 տոկոս եթերային յուղ, 1-2 տոկոս շաքար` նաև պեկտինային նյութեր, ամինաթթուներ, երկաթ, կալիում, ֆոսֆոր, կալցիում։ Սամիթի տերևը պարունակում է 3 անգամ ավելի շատ ասկորբինաթթու (մոտ 150 մգ, 100 գ հումքի մեջ) քան կիտրոնը, կարոտին` 12 մգ (չի զիջում լոլիկին), նաև վիտամին K, նիացին, պանտոտենաթթու, ֆոլիաթթու, ֆլավոններ։
Գիտական բժշկությունը խորհուրդ է տալիս ուտել սամիթը անեմիայի, հիպերտոնիկ հիվանդության, աթերոսկլերոզի հետևանքով առաջացած սրտի ռիթմերի խանգարման, ստենոկարդիայի դեպքում և նյութափոխանակության կարգավորման նպատակով։ Սամիթի թուրմը կիրառվում է աղեստամոքսային համակարգի հիվանդությունների բուժման ընթացքում, որպես հակակարկամային, գազերի հեռացմանը նպաստող, ցավերը հանգստացնող դեղամիջոց։
Թուրմն ունի խորխաբեր հատկություն։ Բուժիչ հատկություններ ունեն բույսի ցողունը, տերևները, ծաղկաբույլերը, սերմերը։ Մթերելուց մեկ օր առաջ առատորեն ջրեք բույսը, հավաքեք առավոտյան` անմիջապես ցողը չորանալուց հետո։ Պտուղները հասունանում են ոչ հավասարաչափ։ Ճյուղերը կապում են փնջերով, չորացումը կատարվում է ծածկի տակ` կախված վիճակում, 25-30 C ջերմաստիճանի պայմաններում։ Հումքի պահպանման ժամկետը 2 տարի է, չոր խոտը լավ է պահպանվում լաթե պարկիկում, իսկ սերմը` ապակե տարայում։
Սամիթը ժողովրդական բժշկության մեջ
Սամիթը և դրանից ստացված պատրաստուկներն ունեն արյունատար անոթները լայնացնող, թույլ միզամուղ, հակաբորբոքային, հականեխիչ, ստամոքսահյութի արտազատումը խթանող, խորխաբեր, սրտխառնուքը կանխող, նյարդերը հանգստացնող, լեղապարկում և երիկամներում քարերի առաջացումը կանխարգելող և այլ օգտակար հատկություններ։
Հիպերտոնիա (նախնական փուլ). 1 ճ/գ չորացրած խոտը 20 րոպե թրմեք 300 մլ եռջրում, քամեք։ Խմեք 100-ական մլ` օրը 3 անգամ, ուտելուց 30 րոպե առաջ։ Օգտակար է խռպոտության, հևոցի, կրծքավանդակի հատվածում բութ ցավերի դեպքում։
Անքնություն. Խմեք 100 մլ քնելուց առաջ, դրեք թրջոցներ ճակատին։
Անոթները մաքրող. Մանրացրեք (կամ փոշիացրեք), խառնեք 40 գ համեմի սերմ, 30 գ կատվախոտի արմատ, 150 գ մեղր։ Խառնուրդը լցրեք 2 լ եռացող ջրի մեջ, 10-15 վայրկյանից անջատեք կրակը, փաթաթեք լաթով, 12 ժամ թրմեք, լցրեք ապակե տարայի մեջ։ Պահեք սառնարանում։ Օգտագործելուց առաջ թափահարեք։ Խմեք 3-ական ճ/գ` օրը 3 անգամ, ուտելուց 30 րոպե առաջ։
Շարունակեք 2 շաբաթ, կրկնեք 10 օրից։
Օգտակար է աթերոսկլերոզի և հիպերտոնիկ հիվանդության դեպքում, կարգավորում է մարսողությունը, մաքրում է երիկամները վնասակար նյութերի կուտակումներից։
Ծերունական կարծրախտ, անքնություն, բարձր ճնշում. Տրորեք սամիթի սերմը, 100 գ հումքը 15 րոպե եփեք ջրային բաղնիքի վրա 750 մլ գինու («Կագոր») մեջ։ 1 շաբաթ թրմեք մութ տեղում, քամեք։ Խմեք 30-ական մլ` օրը 1 անգամ, քնելուց առաջ։ Կատարեք տարվա մեջ 3-4 անգամ, 2-3 ամիս ընդմիջումներով։
- Խառնեք մանր կտրատած 200 գ սամիթի կանաչի և 40 գ նոր հասունացող (տրորած) սերմ, 24 ժամ թրմեք 750 մլ տաքացրած (50-60 C) սպիտակ գինու մեջ, տաք տեղում` փաթաթեք լաթով, քամեք, ավելացրեք 100 մլ օղի։ Խմեք 30-ական մլ` օրը 3 անգամ։
Խիթեր աղեստամոքսային համակարգում. Խմեք նախորդ ոգեթուրմը` 15-ական մլ` օրը 3 անգամ։
Հիպերտոնիա (սուր շրջան). Նախ պետք է ընդունել «կիսանստած-կիսապառկած» դիրք, գլխի տակ պետք է դնել 3-4 բարձ, ոտքերի տակ` տաք ջեռակ։ Պարանոցին և ճակատին` սառը թրջոց։
Խորհուրդ է տրվում խմել հետևյալ պատրաստուկները.
- 70 գ մասուրի պտուղը 15 րոպե եփեք ջրային բաղնիքի վրա 1 լ նախօրոք եռացրած ջրում կամ 10 ժամ թրմեք ջերմապահում, քամեք խմելուց առաջ։ Խմեք 200-ական մլ` օրը 3անգամ, փոքր կումերով։
- 1 թ/գ սամիթի սերմը 30 րոպե թրմեք 500 մլ տաք ջրում (50-60 C), քամեք։ Խմեք 150-ական մլ` օրը 3 անգամ, ուտելուց կես ժամ առաջ։
Սամիթի սերմի փոխարեն կարելի է թրմել երեքնուկ կարմիր ծաղիկը (2 թ/գ, 500 մլ եռջուր)։
Ի դեպ, սամիթի խոտի կամ սերմի և երեքնուկի խառնուրդի թուրմը նաև հանգստացնում է աղեստամոքսային համակարգը, նվազեցնում է ցավերը, վերացնում է փքվածությունը. Խառնեք 1-ական թ/գ երեքնուկի ծաղիկը և սամիթի խոտը (կամ կես թ/գ սերմը), 30 րոպե թրմեք 200 մլ եռջրում, քամեք։ Խմեք 100-ական մլ` օրը 2 անգամ, ուտելուց առաջ։
Զգուշացում։ Խմեք փոքր կումերով, եթե հեղուկը սրտխառնուք է առաջացնում` դադարեցրեք։
Շաքարային դիաբետ, գիրություն. Մանրացրեք սամիթի ծաղկման շրջանում հավաքած կանաչին։ 1 ճ/գ հումքը (2 թ/գ չորացրածը) 30 րոպե թրմեք 200 մլ եռջրում, քամեք։ Խմեք 50-ական մլ, օրը 4 անգամ, վերջին չափաբաԺինը` քնելուց 1 ժամ առաջ։ Շարունակեք 21 օր, անհրաժեշտության դեպքում կրկնեք 21 օրից։
Թուրմը հեղուկացնում է լեղին, կանխարգելում է քարերի գոյացումը լեղապարկում, ունի բարերար ազդեցություն նյարդային և սիրտ-անոթային համակարգերի, երիկամների, լյարդի, աչքերի վրա, ինչի շնորհիվ կանխարգելվում է շաքարային դիաբետի քայքայիչ ազդեցությունը այդ օրգանների և համակարգերի վրա։
Մարսողությունը կարգավորող. Խառնեք սամիթի տրորած սերմ և հալվեի չորացրած տերևի փոշի (2։1), 1 թ/գ հումքը 1 ժամ թրմեք 200 մլ եռջրում։ Խմեք 1-ական ճ/գ` օրը 3 անգամ։
- Խառնեք սամիթի փոշիացրած խոտ և շաքարավազ (2։1), խմեք կեսական թ/գ` օրը 2-3 անգամ, ուտելուց կես ժամ առաջ։
- 1 գ տրորած սերմը լուծեք 50 մլ ջրի մեջ, խմեք օրը 1-2 անգամ։
Երեխաների համար` գազերի կուտակում, փորկապություն. Ապակե տարան լցրեք տրորած սերմով, ավելացրեք արևածաղկի յուղ` այնքան, որ ծածկի սերմը, 15 րոպե տաքացրեք ջրային բաղնիքի վրա, 1 շաբաթ թրմեք, պարբերաբար թափահարեք, քամեք։ Հումքը մզեք յուղամզվածքի մեջ։ Տվեք երեխային 2-ական կաթիլ, օրը 1-2 անգամ, շաքարի կամ հացի հետ։
Լյարդի հիվանդություններ, մարսողության խանգարում. 2 թ/գ սերմը 2 ժամ թրմեք 400 մլ եռջրում, քամեք։ Խմեք 100-ական մլ` օրը 3 անգամ, ուտելուց 30 րոպե առաջ։
Նյարդային անհանգստության դեպքում` խմեք չափաբաժինները փոքր կումերով։
Անքնություն. Խմեք 200 մլ` 2 թ/գ մեղրի հետ, քնելուց առաջ։
Բրոնխիտ. Խմեք 1-ական ճ/գ` օրը 6 անգամ։
Այրոցք. Խմեք 50-ական մլ` օրը 4-5 անգամ, ուտելուց առաջ։
Ստենոկարդիա, ցավեր սրտի շրջանում. Փոշիացրեք սերմը։ 1 գ հումքը մի քանի րոպե պահեք լեզվի վրա, որից հետո ծամեք և կուլ տվեք։ Օգտակար է մետեորիզմի և փորկապության դեպքում։
Հազ, զկրտոց, գազերի կուտակում. Մանր կտրատեք սամիթի կանաչին, 1 ճ/գ հումքը կես ժամ թրմեք 200 մլ եռջրում, քամեք։ Խմեք 2-ական ճ/գ` օրը 5 անգամ, ուտելուց 20 րոպե առաջ։
Գիշերամիզություն. Խառնեք 1-ական գ սերմ և աղ, 20 գ կարագ, քսեք տարեկանի հացի վրա։ Կերեք քնելուց 3 ժամ առաջ։
- 2 ճ/գ սերմը 2 ժամ թրմեք ջերմապահի մեջ` 200 մլ եռջրում, քամեք։ Խմեք քնելուց 6 ժամ առաջ։ Երեխաների համար չափաբաժինը տատանվում է 40-100 մլ սահմաններում։ Շարունակեք 1 շաբաթ։ Ունի արագ ներգործություն, դրական ազդեցությունը երկարատև է։
Ցիստիտ. Խառնեք 20 գ կատվախոտի մանրացրած արմատ, 300 գ սամիթի սերմ, 24 ժամ թրմեք 1 լ եռջրում, փաթաթեք հաստ լաթով, քամեք։ Թուրմի մեջ լուծեք 600 գ մեղր։ Խմեք 1-ական ճ/գ, օրը 4 անգամ, ուտելուց կես ժամ առաջ։
Հայմորիտ. 150 գ տրորած սերմը 21 օր թրմեք 500 մլ հոնի կամ ծիրանի 63-աստիճանի օղու մեջ։ Խմեք 1-ական ճ/գ` օրը 3 անգամ, ուտելու ժամանակ։ Անհրաժեշտության դեպքում կրկնեք բուժումը 2-3 ամիս հետո, պատրաստեք և խմեք նույն չափաբաժիններով։
Կերակրող մայրերի կաթը առատացնող. Խառնեք 10-ական գ խնկածաղկի և սամիթի խոտերը, 2 ժամ թրմեք 200 մլ եռջրում, քամեք։ Խմեք 100-ական մլ` օրը 2 անգամ, երեխային կերակրելուց 1-2 ժամ առաջ։
1 ճ/գ տրորած սերմը 1 ժամ թրմեք 200 մլ տաք` նախօրոք եփած կաթի մեջ, քամեք։ Խմեք 100-ական մլ` երեխային կերակրելուց 1 ժամ առաջ։
Սակավարյունություն- 1 ճ/գ սերմը կամ 2 ճ/գ թարմ խոտը լցրեք եռացող կաթի մեջ և եփեք 10 րոպե, 30 րոպե թրմեք, քամեք։ Խմեք 50-ական մլ` օրը 3 անգամ։ Սերմի կաթով եփուկը օգտակար է նաև աղիքային խիթերի, մետեորիզմի դեպքում։
Առնականությունը ուժեղացնող. Խառնեք 200 մլ մուգ գույնի գարեջուր, 200 գ թթվասեր, 100 գ մանր կտրատած (աղացած) սամիթի թարմ կանաչի։ Կերեք օրվա ընթացքում։
Զգուշացում։ Սամիթի սերմի չարաշահումը նվազեցնում է սերմնահեղուկի (սպերմա) քանակը։
Հավկուրություն. Խառնեք սամիթի և գազարի հյութերը (1։5)։ Խմեք 100-150 մլ` նախաճաշից առաջ։
Զգուշացում։ Հակացուցված է հղիներին, հիպոտոնիայով հիվանդներին, ծանր ֆիզիկական և մտավոր աշխատանք կատարելուց հետո։ Միզաքարային և լեղաքարային հիվանդությունների, արյան շրջանառության խանգարման դեպքում անհրաժեշտ է խորհրդակցել բուժող բժշկի հետ։ Վնասակար ներգործությունը զգալիորեն նվազեցնում են մեղրը, մեխակը և դարչինը.
- 2 թ/գ մեղրը լուծեք 100 մլ գոլ ջրի մեջ, խմեք օրը 3 անգամ` ուտելուց առաջ։
- Մանրացրեք մեխակ համեմունքայինը, 1 թ/գ հումքը 5 րոպե եփեք 300 մլ եռացող ջրում։ Խմեք 3-ական ճ/գ` օրը 4 անգամ, ուտելուց առաջ։
- Դրեք լեզվի վրա 1-ական գ դարչինի փոշի, օրը 3-4 անգամ, ուտելուց առաջ։
Հ.Գ. Արդեն վաճառքում է «Պահապան ծառերի բուժիչ զորությունը» գիրքը:
Այն կարող եք ձեռք բերել «Նոյյան տապան», «Բուկինիստ», «Նոր գիրք» և «Արտ Բրիջ»
(Աբովյան 20) գրախանութներից:
