Մարտի մեկի սինդրոմը հավանական չեմ համարում

Հարցազրույց «Ժողովրդավարական Հայրենիք» կուսակցության նախագահ Պետրոս Մակեյանի հետ
– Ո՞րն էր գլխավոր դրդապատճառը, որը ստիպեց Ձեզ միանալ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի գլխավորած պայքարին: Ընդդիմության մեջ տեսաք այն ուժային կենտրո՞նը, որի ձևավորման անհրաժեշտության մասին խոսում էիք մինչ ընտրությունները:
– Ասեմ, որ մենք մեր կանխատեսումներում, բարեբախտաբար, սխալվեցինք: Մինչև ընտրությունները` փետրվարի 16-ին, կայացավ մեր համագումարը, որտեղ հստակ արձանագրեցինք, որ 2013թ. նախագահական ընտրությունները Երրորդ Հանրապետության պատմության մեջ առաջին անգամ անցնում են ոչ ընդդիմադիր ուժային կենտրոնի ձևավորմամբ: Բայց, փաստորեն, մենք, կրկնում եմ, բարեբախտաբար, սխալվեցինք: Պատճառները մի քանիսն են. նախ` մեր սխալվելու պատճառն այն էր, որ Հայ ազգային կոնգրեսը, գրավելով ընդդիմադիր դաշտը, ցավոք սրտի, ամեն ինչ արեց, որպեսզի ինքը գործոն չմնա` չառաջադրվեց, և իր գոյությամբ անընդհատ խանդի տեսարաններով խոչընդոտում էինք (այդ թվում` նաև մենք, քանի որ «Ժողովրդավարական Հայրենիքը» նույնպես մտնում էր ՀԱԿ-ի մեջ) նոր ուժային կենտրոնի ձևավորմանը: Բայց, ինչպես երկու օր առաջ հասկացանք, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մտքում Հայ ազգային կոնգրես դաշինքը մեկ տարի առաջ արդեն լուծարված է եղել: Եվ այդ մտավախությունը կար, որ առաջադրված թեկնածուներից որևէ մեկն այդ ուժային կենտրոնը չի կարող ձևավորել, և մինչև ընտրություններից մեկ օր առաջ դա չէր երևում: Քաղաքական ուժերիս համար դա անտեսանելի էր, բայց պարզվում է` հասարակությունն իր համար գտավ ուժային կենտրոնը. այս պահի դրությամբ` Րաֆֆի Հովհաննիսյանն էր:
– Հետընտրական զարգացումների ծավալումից հետո շատ գործիչներ Ազատության հրապարակում հայտարարեցին, որ, փաստորեն, թերագնահատել են ժողովրդին, երբ կարծել են, որ այս իրավիճակում հասարակությունն ի վիճակի չէ փոփոխություններ կատարել: Ի վերջո, ո՞րն էր սրա ֆենոմենը, բնակչության զգալի հատվածի սոցիալական վատ վիճա՞կը, անարդարության զգացո՞ւմը, թե՞ պարզապես դժգոհությունն այս իշխանությունների նկատմամբ մի նոր մակարդակի հասավ:
– Այն, ինչ ես տեսա Գյումրիում անցած օրերին (ես միշտ մասնակցել եմ Գյումրիում բոլոր միջոցառումներին, քաղաքական գործընթացներին), թե ինչպես էին այդ քանակությամբ մարդիկ այդ եղանակին` ձմռանը, ձյան տակ, սպասում Րաֆֆի Հովհաննիսյանին, դա արդեն ինչ-որ առումով չափանիշ է: Ձեր թվարկած բոլոր գործոնները` առաջին հերթին` և՛ անարդարության զգացումը, և՛ շարունակվող և խորացող սոցիալական ծանր վիճակն ու ոչ մի լույսի շող չտեսնելը, և՛ ամենակարևորներից մեկը` ժողովուրդը հոգնել է 20 տարի շարունակ տեսնել նույն դեմքերը, նույն ցինիզմը, լսել նույն խոսքերը, նույն ճառերը, այս ամբողջը` համատեղ ունեցան իրենց դերակատարությունը: Իմ կարծիքով` ժողովուրդն առաջադրված թեկնածուների մեջ` որպես այլընտրանք, Րաֆֆիին տեսավ:
– Իսկ համաձա՞յն եք այս գործընթացների վերաբերյալ ՀՀՇ վերջին համագումարում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տված գնահատականների հետ. նա ասաց, որ առայժմ տեսնում է միայն ժողովրդի գործը:
– Հիմա, երբ առավել ևս այդ օրը Կոնգրեսի վրա դրվեց դամբանաքարը:
– Կոնգրեսի՞, թե՞ ՀՀՇ-ի:
– Կարծում եմ` Կոնգրեսի վրա դրվեց, իսկ ՀՀՇ-ի դամբանաքարի վրա գրվեց` «ՀԱԿ»:
Այժմ մեկնաբանելը սխալ է: Մեր կուսակցության քաղխորհուրդը բավական երկարատև քննարկման արդյունքում արեց հայտարարություն. մեսիջը հետևյալն էր` հասարակությունը հրապարակում է, ըմբոստացել է, կապ չունի` լիդերը քայլեր անո՞ւմ է, թե՞ չի անում, մենք պարտավոր ենք մեր քայլն անել: Մեր քայլով մենք նաև լիդերին եք հուշում, որ ինքը պետք է զգոն լինի` իր քայլերն անելիս, և հաշվի առնի հասարակության պահանջը: Ըստ իս` ասվածի մեջ տրամաբանությունը թույլ է, որովհետև հենց իրենց միացումով ժողովրդին կտան լրացուցիչ իմպուլս, իսկ լիդերին` լրացուցիչ վստահություն:
– Փորձառու ընդդիմադիր եք և ականատես եք եղել ընդդիմության ծավալած բոլոր շարժումներին: Որքանո՞վ եք ճիշտ համարում Րաֆֆի Հովհաննիսյանի գործելակերպը: Նա իր պայքարում կարծես ցույց չի տալիս այն արմատականությունը, որը կար 2008թ. Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորած շարժման մեջ, բայց գտնում է, որ հանրահավաքներով, մարզային այցերով, քաղաքացիական ակցիաներով, վաղ թե ուշ, կստիպի այս իշխանությանը հեռանալ: Այսպես հնարավո՞ր է հասնել իշխանափոխության:
– Դուք ճիշտ նշեցիք, որ, իրոք, մեր կուսակցությունը և անձամբ ես մասնակցել ենք Երրորդ Հանրապետության բոլոր նախագահական ընտրություններին, և 1998 թվականից սկսած` Կարեն Դեմիրճյանի գործոնով պայմանավորված, նաև հետընտրական զարգացումների ականատեսն եմ եղել: Եվ սրանից բոլորն են պարտավոր դասեր քաղել, և՛ ընդդիմադիր լիդերները կամ լիդերը, և՛ իշխանությունը, որովհետև, չնայած ընդդիմության լիդերները տարբեր ժամանակաշրջաններում փոխվում են (Կարեն Դեմիրճյան, Ստեփան Դեմիրճյան, Լևոն Տեր-Պետրոսյան, հիմա` Րաֆֆի Հովհաննիսյան), հասարակության ողնաշարն էլ մնում է նույնը, բայց հասարակությունը զարգանում է և փորձ է ձեռք բերում: Օրինակ, եթե 1996թ., երբ Վազգեն Մանուկյանն էր ընդդիմության առաջնորդը, ժողովուրդն ասում էր` գնանք մեկ միտինգով վերցնենք իշխանությունը, այսօրվա հասարակությունը պատրաստ է երկարատև պայքարի` հասնելու արդյունքի: Այսինքն` էական փոփոխություն է կատարվել: Իսկ իշխանությունը, որը միշտ մահակի, ուժի զորբայությամբ վախեցնելով` փորձել է հասարակությանը ցրել (ինչի սկիզբը դրվեց 2004թ. ապրիլի 12-13-ի գիշերը` Բաղրամյան պողոտայում, և առավել ցցուն կերպով օգտագործվեց 2008թ. մարտի մեկին), այժմ չունի այդ ռեսուրսը ոչ թե այն պատճառով, որ բանակը չկա, կամ ոստիկանները, օլիգարխների բանդաները չեն գնա ժողովրդի դեմ, կգնա՛ն, եթե հրաման տան: Բայց այդ հրաման տալու ռեսուրսն այլևս սպառվել է, որովհետև հասարակությունը, ինչպես ասացի, արդեն փոխվել է, բացի այդ, ԶԼՄ-ները, համացանցը շատ էական դերակատարություն ունեն այս հարցում: Այդ պատճառով` այսօր և՛ իշխանություններից, և՛ ընդդիմության լիդերից կամ լիդերներից պահանջվում է հետևություններ անել` դասեր քաղելով անցյալի սխալներից, և փոխել մոտեցումները: Կարծում եմ, այն, ինչ անում է Րաֆֆին այս փուլում`հասկացողությամբ, ագրեսիվություն չի ցուցաբերում, այցելում է մարզեր, ճիշտ է, կամ էլ, պարզապես, դա հարաբերական է, առերևույթ է, չես կարող ասել` որ պահին ինչ որոշում կարող է ընդունել:
– Փաստորեն, Դուք այսօր քի՞չ հավանական եք համարում, այսպես ասած, Մարտի մեկի սինդրոմը:
– Ես ոչ թե քիչ հավանական եմ համարում, այլ հավանական չեմ համարում, որովհետև Մարտի մեկը թե՛ իշխանության և թե՛ հասարակության կողմից մարսված չէ, որովհետև չի տրվել դրա իրավական գնահատականը`այդ 10 զոհերի համար որևէ մեկը դեռևս չի պատժվել:
– Ուրեմն, եթե որևէ մեկը դեռ չի պատժվել, այսինքն` կա անպատժելիության մթնոլորտ, հնարավոր չէ՞, որ նույնը նորից կրկնվի:
– Տեսականորեն դա հնարավոր է, բայց գործնականում` դրան գնալու համար մոտավորապես Քոչարյանի որակները պետք է ունենաս:
– Իսկ արտաքին ուժերի ազդեցությունն այս պարագայում ինչպե՞ս եք գնահատում:
– Ցավոք սրտի, արտաքին գործոնների ազդեցությունը Հայաստանում տարիների ընթացքում մեծացել է: Նույնիսկ, երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն էր ընդդիմության լիդերը, ով շատ ավելի մեծ փորձ և հեղինակություն ուներ, ինքն էլ հաշվի նստեց, չափից ավելի հաշվի նստեց արտաքին գործոնների հետ, դա ունեցավ այն հանգրվանը, որի ականատեսը մենք եղանք: Կարծում եմ` քաղաքական լիդերը պետք է իրականացնի իր քայլերը` ավելի շատ հաշվի առնելով իր ռեսուրսները, հասարակության ակտիվությունը, ըմբոստության չափը, իր հնարավորությունները, և այդ պարագայում արտաքին գործոններն արդեն կսկսեն սպասարկել այդ քաղաքականությանը: Իսկ եթե քաղաքական ընդդիմությունը և լիդերը սկսեն սպասարկել արտաքին վեկտորներին, միևնույն է, որոշողն արդեն նրանք կլինեն, իսկ նրանք սովորաբար վճիռներ են ընդունում` ելնելով իրենց շահերից:
– Իսկ մտավախություն չունե՞ք, որ այսպես երկար ձգձգվելով` սկսված շարժումն աստիճանաբար կմարի: Օրինակ` նույն Տեր-Պետրոսյանը համեմատեց իր գլխավորած պայքարն այսօրվա շարժման հետ` նշելով, որ ինքը «մեկումեջ» չէր անում հանրահավաքներ, այլ ուներ հստակ ծրագիր: «Մեր ծրագիրը պետական մեքենան ջարդելն էր: Այո՛, եթե մենք ևս 10-20 օր շարունակեինք, պետական մեքենան փլուզվելու էր»,- ասաց նա: Այս երկու մարտավարություններից ո՞րն եք ավելի նախընտրելի համարում:
– Կարծում եմ` այն մարտավարությունը, որի մասին նշում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, եթե մինչև վերջ գնար, իրոք կունենար հանգուցալուծում, բայց չունեցավ, որովհետև այն ժամանակվա ընդդիմությունը` Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ, մեղմ ասած, այդ վճռականությունը չցուցաբերեց: Ես չեմ կարող ասել փետրվարի 26-ի մասով, որովհետև ես արդեն մեկուսացված էի, բայց միշտ լսել եմ, որ փետրվարի 26-ին իշխանություն այլևս չկար: Այդ մարտավարության արդյունքում հնարավոր էր, բայց միգուցե դա իմ սուբյեկտիվ կարծիքն է: Այսօր կարծես թե կրկին գնում է իշխանության կազմաքանդման պրոցես. նկատի ունեմ այդ հրաժարականների շքերթը: Կարող ենք ասել, որ նույն գործընթացն է գնում, երբ Գիզիրյանի նման մարզպետը, ով իրեն ամենակարողն ու ամենաընդունակն էր համարում, հրաժարական է տալիս: Սա էլ կարող ենք կազմաքանդման պրոցես համարել: Կարևորն արդյունքն է: Խնդիրը հետևյալն է` որքա՞ն կդիմանա այս պայքարին մեր հասարակությունը: Ես արդեն ասացի` եթե 96-98թթ. հասարակությունն ուզում էր մեկ-երկու հանրահավաքներից հետո տեսնել արդյունքը` իշխանափոխությունը տեսնել, ապա այսօր հասարակությունը պատրաստ է ավելի երկար պայքարելու: Այստեղ, ի պատիվ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, պետք է նշեմ, որ նա մեր ժողովրդին կարողացավ սովորեցնել երկարատև պայքարի հոգեբանությանը:
– Տարբեր ընդդիմադիր գործիչներ ամենատարբեր խորհուրդներ են տալիս Րաֆֆի Հովհաննիսյանին. օրինակ` Նիկոլ Փաշինյանն առաջարկում է Նոր կառավարություն ձևավորել` նախարարներին ներկայացնելով Ազատության հրապարակի հաստատմանը: Այս մասին ի՞նչ կարծիք ունեք: 
– Դժվար է ասել` ի՞նչ արդյունավետություն կունենա այդ առաջարկությունը: Կարծում եմ` այսօր հասարակությունն ավելի շատ ուզում է տեսնել ոչ թե նոր կառավարության որակը կամ անձերը, այլ ուզում է տեսանելի քայլեր, գործողություններ, որոնք կբերեն արդյունքի: Մեր հասարակությունը 20 տարվա ընթացքում այնքան է հոգնել այդ դեմքերից, որ ցանկացած փոփոխված դեմք դրական կընկալի: Այս առումով` Նիկոլ Փաշինյանի ասածի մեջ տրամաբանություն կա, բայց Հայաստանի պարագայում դա, կարծես, այլևս տրամաբանության դաշտից դուրս է:
– Իսկ Դո՞ւք ինչ խորհուրդ կտաք Րաֆֆի Հովհաննիսյանին: 
– Շատ բարդ հարց է: Ես դեռևս չեմ տիրապետում ամբողջական ինֆորմացիային: Մենք մեր ակտիվով, համակիրներով` ժողովրդի հետ մասնակցում ենք գործընթացներին: Օրինակ` Գյումրիում ես ավելի մեծ էներգետիկա տեսա, քան Ազատության հրապարակում, այսինքն՝ շատ բաներ ես դեռ փորձում եմ ընկալել: Բայց այս պահին գտնում եմ, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի կողմից մարզեր այցելելը ճիշտ քայլ է:
– Ի դեպ, որպես Շիրակի մարզի ներկայացուցիչ, ինչպե՞ս եք բացատրում Գյումրիի ֆենոմենը: Նույնիսկ տարածված կարծիք կա, որ Գյումրիում Սերժ Սարգսյանի հայտնի արտահայտությունը` «ինչքան ուզեք, էնքան խփենք», այսպես ասած, «թասիբի» է գցել գյումրեցիներին, ովքեր մեծամասնությամբ գնացել և քվեարկել են Րաֆֆի Հովհաննիսյանի օգտին:
– Պատկերացրեք, որ դա էլ է դեր խաղացել: Ես այդ օրերին գտնվում էի Շիրակում, և այդ արտահայտությունն արդեն պտտվում էր օդի մեջ` բացասական առումով: Սակայն, կարծում եմ՝ ավելի մեծ դեր է ունեցել այն հանգամանքը, որ ժողովուրդն այնտեղ ճնշված էր. վերջին 3-4 տարիներին այնտեղ ոստիկանական իշխանություն է եղել, մարզպետը` նախկին ոստիկան, տարածքային վարչության պետը` իր նախկին տեղակալը 6-րդ վարչությունից, և այդպիսով Շիրակում լիարժեք ոստիկանապետություն էր, և երևի եկավ պահը, և ժողովուրդն իր ցասումը ցույց տվեց: