«Մեզ դավաճանեցին նրանք, ովքեր դարձան երկրի ղեկավարներ»
Ասում է արվեստի վաստակավոր գործիչ, Հանրային ռադիոյի էստրադային-սիմֆոնիկ նվագախմբի գեղարվեստական ղեկավար և գլխավոր դիրիժոր, Կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր, կոմպոզիտոր Երվանդ Երզնկյանը
– Ձեր կարծիքով` մենք ունե՞նք բարձր արվեստ, և որքանո՞վ է այն այսօր գնահատված:
– Միանշանակ ունենք: Բավականին դժվար պայմաններում էր մեր հանրապետությունը, շատ բաների միջով անցանք: Շատերը գնացին, շատ կոլեկտիվներ քանդվեցին, բայց մնացին մարդիկ, ովքեր պայքարում են մինչև վերջ: Արդեն թվում է, թե հարթ ճանապարհի վրա ենք դուրս եկել, և փոքր քայլերով ինչ-որ բաների ենք հասնում: Մենք այնքան էինք սպասում, ձգտում ամեն ոլորտի բարեփոխումներին, որ շտապելով` սխալվեցինք: Մեր երկրի նման երկրները, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով փոքր են և արագ տեմպերով զարգացումների պատրաստ չեն, պետք է փոքր չափերով առաջ գնան: Մենք ունեինք բարձր մշակույթ, դա մեծ առավելություն էր, որը պետք է պահպանել: Երկրում տիրող թոհուբոհի մեջ չես կարողանում մտածել բարձր արվեստի մասին, դրա համար էլ բոլոր բնագավառներում անկում եղավ: Դա տրամաբանական էր, և լավն այն էր, որ մենք դա հաղթահարում էինք: Ուրիշ բան է, թե ինչ տեմպերով ենք առաջ գնում: Իմ կյանքն այնքան երկար չի լինի, որ այդ փոփոխությունները, անցումը դեպի լավ ես տեսնեմ:
– Իսկ ինչպիսի՞ն է երիտասարդությունը Ձեր աչքերով:
– Ես այն մարդն եմ, ով միշտ աշխատել է երիտասարդների հետ: Ունեմ շատ և շատ լավ ուսանողներ: Իմ նվագախումբն էլ բավականին երիտասարդացված է: Ճիշտ է` ես պահպանում եմ բոլոր այն ավանդույթները, որ եղել են, և վստահ եմ, որ մենք այդ ավանդույթները դեռ պետք է շարունակենք: Մենք ունենք շատ տաղանդավոր երիտասարդություն և շատ լավ պոտենցիալ: Միանգամից ասեմ, որ մենք այդ պոտենցիալը պետք է ճիշտ օգտագործենք: Հենց չեն օգտագործում երիտասարդի պոտենցիալը, նա գնում է երկրից: Հարկավոր է մթնոլորտ ստեղծել, միջավայր ստեղծել, որպեսզի արվեստագետը մնա այստեղ: Բոլորն են ձգտում գումարի, սակայն մարդիկ կան, ովքեր արդեն հասել են իրենց մասնագիտական բարձունքին և հաճախ չեն նայում լավ պայմաններին:
– Ինչպիսի՞ վիճակ է այսօր հայկական էստրադայում:
– Հայկական էստրադայի կլասիկան բարձրացել է ջրի երես: Այսօր շատերն այն լսում են մեծ հաճույքով: Ամեն մի ժանր ունենում է իր կլասիկները, և մենք արդեն ունենք էստրադային կլասիկա` Ռոբերտ Ամիրխանյանն արդեն մեզ համար կլասիկա է: Մենք ներկայացնում ենք մեր արվեստի սկիզբը: Դա ներկայացնելով` մենք ցանկանում ենք հանդիսատեսին ցույց տալ, թե ինչ ենք ունեցել և ուր ենք գնում: Հաճախ լինում են հնի նորովի մշակումներ, դա վատ չէ, դա էլ ցույց է տալիս, թե ուր ենք գնում:
– Ըստ Ձեզ, ճի՞շտ է Կոմիտասին ռեմիքս տարբերակներով մշակելը:
– Ոչինչ արգելված չէ: Երբ ես երիտասարդ էի, մենք մի քանի ընկերներով ստեղծեցինք ռոք խումբ և ընդօրինակում էին «Բիթըլզ»: Մենք դա սիրում էինք, բայց հասկացանք, որ դա հայերի շրջանում այնքան էլ չի ընդունվի: Մենք վերցրինք Կոմիտասի երգերն ու դրանց ռոքի «շորեր» հագցրինք: Դա շատ զգույշ արեցինք: Այն ժամանակ դա նորություն էր և կոմունիստական հասարակարգի ներկայացուցիչները մեզ վրա զայրացել էին, թե աղավաղում ենք ազգայինը:
Մեզանից հետո եկան անհատներ, ովքեր զբաղվում էին մեր ազգայինի մշակումով: Հաճախ նաև հանդիպում են երգի աղավաղումներ, որի պատճառով կորում է երգի բուն իմաստը: Ավելի սակավ դեպքերում արվում է նաև հակառակը: Մենք այսօր հնարավորություն ունենք այդ ամենն ունկնդրելու, բայց խնդիրը նրանում է, որ պետք է առանձնացնենք այդ խառնաշփոթի մեջ լավը, մեզ համար պիտանին: Մեք պետք է ունենանք հզոր բռունցք, որը կկառավարի այս ամենը: Ես չեմ ասում` արգելենք ինչ-որ բան, ո՛չ, ամեն ոլորտ էլ իր լսողն ունի: Տվյալ մարդկանց պետք է բացատրել, ներկայացնել այն, ինչ կա: Մենք պետք է ունենանք մշակութային քաղաքականություն:
– Ունե՞նք այսօր մշակութային քաղաքականություն:
– Պետք է զատել մեկը մյուսից: Հեռուստատեսությունն ու ռադիոն ամենաազդեցիկ միջոցներն են: Առաջ երեխաներին տանում էին կենդանի նվագախմբի կատարմամբ երաժշտություն ունկնդրելու: Մենք պետք է աշխատենք այդ ավանդույթը չկորցնել: Ասում են` դրա փշուրները կան:
– Իսկ որտե՞ղ սայթաքեցինք:
– Սայթաքեցինք այն ժամանակ, երբ մեր ժողովուրդը մթի, ցրտի անդունդում էր: Ես շատ ցավում եմ նրա համար, որ մեզ դավաճանեցին ինտելիգենցիայի անդամները: Մեզ դավաճանեցին նրանք, ովքեր դարձան երկրի ղեկավարներ: Առաջին անգամ, երբ մենք ունեցանք անկախ հանրապետություն, նրա գլխին կանգնեցին խելացի մարդիկ, և հենց այդ պատճառով մենք չպետք է հայտնվեինք անդունդում: Մենք ընտրեցինք երկրի նախագահ, ով չունեցավ ուժ` այդ ամենը կանխելու համար: Հիմա էլ փորձում ենք այդ ամենը շտկել, որի համար ժամանակ է հարկավոր:
– Ի՞նչ ճանապարհ պետք է անցնի անհատը, որպեսզի հանրությունն իրեն կոչի մաեստրո:
– Պրոֆեսիոնալիզմը շատ խորը իմաստ ունեցող բան է: Կոմպոզիտոր անվանվելու համար այնքան բան պետք է սովորես, այնքան երկար ճանապարհ պետք է անցնես: Ով քիչ բան գիտի, նրան թվում է, որ շատ բան գիտի: Բայց դա այդպես չէ: Այնքան առարկաներ կան, որոնք անցնելուց հետո միայն դու կհասկանաս, թե ինչ է կոմպոզիտոր ասվածը, ինչ է երգը: Իհարկե, լինում են նաև բացառություններ, որ առանց մասնագիտական կրթության կարողանում են գրել մեկ պրոֆեսիոնալ երգ:
Ունենք շատ ինքնուս կոմպոզիտորներ, որոնք իրենք իրենց ինքնուս չեն համարում: Ես շատ երգեր չեմ հավանում, քանի որ գրագետ չեն գրված: Դրա հետևանքով էլ երկար կյանք չեն ունենում: Օրինակ, Կոնստանտին Օրբելյանի երգերը լսելիս` հասկանում ես, որ նա ոչ մի բացթողում իր ստեղծագործական կյանքում թույլ չի տվել: Բոլոր երգերն էլ ինչ-որ լավ բան իրենց մեջ ունեն: Ունեն խորություն բոլոր առումներով, ինչի շնորհիվ երգն ապրում է տասնյակ տարիներ: Այս ամենը թույլ է տալիս հասկանալու, որ մեր ժողովուրդը հիմար չէ: Այս խայտաբղետության մեջ էլ մեր ժողովուրդը կարողանում է ընկալել լավը: Իսկ ինչ վերաբերում է երիտասարդությանը, ապա ընկալվում է այն, ինչ ավելի հեշտ է հասկացվում:
