«Մենք իրո՞ք այդքան մանկամիտ ենք, թե՞ ձևանում ենք»

Հայաստանում ընդունված է հաշվել, թե որքան առավելություններ ունի հայկական Սփյուռքը` ֆինանսական ռեսուրսներ, լոբբիստական աշխատանք, ներկայություն գրեթե ողջ աշխարհում: Մենք պարզապես վստահ ենք, որ սփյուռքահայերի երջանկությունը կարող է լիակատար դարձնել միայն «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» ոճի մշակութային ծրագրերի երկար ցանկը:

Եվ հիմա սփյուռքահայերը, մասնավորապես` սիրիահայերը (ժամանակին` լիբանանահայերն ու իրաքահայերը), հանկարծ լուրջ անհարմարություններ են ստեղծում իշխանությունների համար` հավատալով, որ Հայաստանն իրենց հայրենիքն է, ուր կարող են գալ` ոչ որպես զբոսաշրջիկ: Նրանց այդ ցանկությունը, պարզվում է, Հայաստանում այնքան էլ չեն հասկանում: Ընդ որում, ոչ միայն իշխանությունները: Մեր լավագույն մտավորականներից մեկը` մշակութաբան, էսսեիստ Ռուբեն Անգալադյանը, գտնում է, որ սիրիահայերը չպետք է հեռանան Սիրիայից:

– Պարոն Անգալադյան, շատ համարձակ և հիմնավորում պահանջող պնդում է, թե ինչո՞ւ Սիրիայի համար բարդ այս շրջանում սիրիահայերը չպետք է հեռանան այնտեղից:

– Նման իրավիճակներ կարող են լինել բոլոր այն երկրներում, որտեղ հայկական համայնքներ ունենք. պետությունը պետք է պատրաստ լինի սրան: Թեև այս ճգնաժամը ցույց է տալիս, որ խնդիրն ընդհանրապես չենք ընկալում: Սիրիահայ համայնքն Արևմտյան Հայաստանի սահմաններին մոտ գտնվող ամենախոշոր համայնքն է, որը ձևավորվել է հայկական ջարդերից անմիջապես հետո: Սիրիայի տարածքում են մեր շատ սրբություններ: Սակայն փաստն այն է, որ Սիրիան չի ընդունել Ցեղասպանությունը:

Եվ ինքն այսօր Թուրքիայից ստանում է այնպիսի հարված, որը, թերևս, չէր էլ հաշվարկել: Ինչ վերաբերում է սիրիահայ համայնքին, այն ունի որոշակի կարծրացած մտածողություն: Չի կարելի անընդհատ ասել` «Սիրիայում մեզ լավ էին նայում»: 100 տարի է` տվյալ համայնքը կա այդ երկրում, քաղաքացիություն ունի և այսօր պետք է ասի. «Մենք այս երկրից ամեն ինչ ստացել ենք ու հիմա այս պետության կողքին ենք: Կանգնած ենք ոչ թե իշխանությունների կամ ընդդիմության, այլ տվյալ երկրի, տվյալ ժողովրդի կողքին: Մենք ուզում ենք շարունակել խաղաղ ապրել այս երկրում»: Այսինքն` պետք է հասկացնենք, որ գաղթական չենք, որ չենք փախչում այդ երկրից: Հայաստանն, ի վերջո, պետք է ըմբռնի` սփյուռքը միայն կթու կով կամ լոբբի չէ: Սփյուռքը նաև բոլոր ա՛յն պետությունների դժվարություններն ու ճգնաժամերն է, ուր արմատներ է ձգել:

– Սիրիայում մնալ իրենց կարող են թույլ տալ ոչ բոլորը: Ռազմական գործողությունները վաղուց արդեն հայկական թաղամաս են տեղափոխվել, ունենք զոհված հայրենակիցներ, և մարդկանց առաջ կյանքի ու մահու խնդիր է:

– Սա խիստ հայկական մտածողություն է: Սիրիայի արաբների համար Սիրիան նույնքան վտանգավոր է, որքան հայերի: Սիրիահայերն ասում են. «Արաբները մեր լավ բարեկամներն են»: Այդ դեպքում ինչո՞ւ այդ բարեկամներին չհրավիրել անկախ Հայաստան` ժամանակավոր ապաստան տալու:

– Փաստն այն է, որ բուն սփյուռքահայերը, սիրիահայերն ունեն խնդիրներ Հայաստանում: Նրանք սահմանին, օդանավակայանում դեռ պիտի ապացուցեն, որ հայ են: Արաբները նման փաստաթղթային քաշքշուկից, նվաստացումներից հետո, թերևս, գերադասեն մահվան սպառնալիքի տակ իրենց երկրում ապրել կամ գնալ` ապաստանելու Թուրքիայում փախստականների ճամբարներում, քան գալ Հայաստան:

– Նրանք գալիս են ոչ թե Հայաստանում ապրելու, այլ ժամանակավոր: Մեր համայնքը այսպիսով ցույց կտա, որ արաբների հետ հարյուրամյա բարեկամությունը թույլ է տալիս արաբներին էլ պատասխանել այն հյուրընկալությամբ, որով նրանք ժամանակին ընդունեցին Ցեղասպանությունից փրկված հայերին:

Սա վերաբերմունք է, որով ցույց ես տալիս, որ հարգում ես այդ ժողովրդին, ոչ թե միայն օգտվում. «Հա՜, մեզ լավ էին նայում, հարստացանք, բայց հիմա Սիրիայում վատ վիճակ է, փախչենք:Երբ լավ լինի, նորից կվերադառնանք»: Է՜, ուրեմն պարազիտի մեկն ես: Հիմա արաբները, այո՛, նախընտրում են ժամանակավոր բնակություն հաստատել Թուրքիայի ճամբարներում: Հայաստանում պետք է լիներ ոչ թե Սփյուռքի նախարարություն, այլ հանձնաժողով, որը կզբաղվեր այդ կոնֆլիկտի վերլուծությամբ` սկսած Թուրքիա-ԱՄՆ-Ռուսաստան հարաբերություններից:

Մենք պիտի ստանանք տվյալներ արաբներից, արաբակա՛ն մասով պետք է մասնակցենք կոնֆլիկտին, քանի որ մեր քաղաքացիներն արդեն 100 տարի Սիրիայում քաղաքացիություն, ներկայություն ունեն:

– Սիրիայում ունենք ազգային հարստություն` եկեղեցիներ, եկեղեցապատկան հողեր, դպրոցներ, գերեզմաններգ Հայերը, այդուհանդերձ, պատրաստ չեն կորցնել այդ ամենը:

– Շատ էլ լավ պատրաստ են: Նախ` սիրիահայերը դժգոհ են, որ Հայաստանն իրենց լավ չի ընդունում: Ուզում էին` լավ ընդուներ, որ մնայի՞ն: Համոզված եմ` ՀՅԴ-ն ճիշտ վարվեց, երբ ասաց, թե սիրիահայերը պետք է Սիրիայից դուրս չգան: Բայց չի էլ ասվում` իսկ ի՞նչ պետք է անեն այնտեղ: Հայաստանում չկա բազային միտքը, որ մտածի ժամանակակից չափանիշներով: Այն, ինչ ասում եմ, գուցե տարօրինակ է թվում: Հիմա լավագույն ժամանակն է, որ գաղտնի ծառայություն ստեղծվի հայկական համայնք ունեցող ամեն երկրում: Համայնքն իրեն պետք է պաշտպանված զգա` ունենալով անկախ Հայաստան:

– Ունենք անկախ Հայաստան: Մեր երկրում հարաբերական անդորր է, սակայն ՀՀ քաղաքացիները, այդուհանդերձ, հեռանում են երկրից: Այդ դեպքում ի՞նչ իրավունք ունենք սիրիահայերին ասել` «Գիտե՞ս ինչ, գուցե վաղը ռումբը ընկնի քո տան վրա, սակայն դու պետք է մնաս այդ երկրում, քանի որ Հայաստանն ունի սիրիահայ համայնքի ամբողջականությունը պահպանելու խնդիր:

– Մի կողմից` Հայաստանը որոշակի գումարներ է ծախսում, որ այնտեղից երեխաները գան Հայաստան, հանգստանան: Սա անհասկանալի է: Չեմ հասկանում` մենք իրո՞ք այսքան մանկամիտ ենք, թե՞ ձևանում ենք: Այժմ` հայկական թաղամասի վրա նետվող ռումբերի մասին: Այո՛, նաև ինչ-որ տեղ պետք է դիմանաս: եթե Երևանի վրա ռումբեր գցվեն, բոլորս պետք է թողնենք-փախչե՞նք: Մե՞նք ենք պատերազմից վախենում, թե՞ պատերազմը պետք է մեզնից վախենա: Պիտի մեր հոգեբանությունը փոխենք:

Ասում են` թողնենք-հեռանանք, երբ լավ լինի` կվերադառնամ: Եվ ի՞նչ է նշանակում` «լավ լինի»: Այո՛, արդարությունը մեր ազգային կյանքում շատ քիչ տոկոս է կազմում: Այդ պատճառով էլ, երբ ուրիշ երկրում, ուրիշ էթնոսում արդարության տոկոսը բարձրանում է, նետվում ենք այնտեղ: Ուզում ենք տվյալ ազգի հետ ընկերություն, բարեկամություն անել, քանի որ մեր ազգն արդարության կարոտ է: Բայց ինչո՞ւ է ի՛նքն անարդար: Եվ հետո` հիմա կարող են, չէ՞, Բաշար ալ Ասադին ասել` ինչո՞ւ ժամանակին չընդունեցիք Ցեղասպանությունը: Չենք ասում` հիմա ընդունեք: Ասում ենք` երբ խաղաղվի իրավիճակը, մտածեք` պիտ՞ ընդունե՞ք, թե՞ ոչ:

– Սիրիահայ համայնքի պառակտումը դիտարկում եք Ցեղասպանության շարունակության անկյունի՞ց:

– Այո՛: Թուրքիան փախչում է կոնկրետ խնդրից, բայց զիջողական քայլեր է անում` Աղթամարի եկեղեցին է վերանորոգում, համայնքներում է ինչ-ինչ խնդիրներ լուծում: Բայց տեսնում ենք, որ նա ունի հստակ ճանապարհ և այս փուլն ավարտում է նրանով, որ չի ընդունում Ցեղասպանությունը: Պետք է ջախջախենք նրանց այդ մտադրությունը: Տեսնում ենք` կոնֆլիկտ է Սիրիայի և Թուրքիայի միջև: Եթե, ի վերջո, խելքը գլխին պետություն ենք, ինչպե՞ս ենք այդ կոնֆլիկտից օգտվելու: Որևէ երկրում ինչ-որ բան է կատարվում, չենք կարողանում դնել գոնե փոքր, բայց ճիշտ խնդիր ու լուծել` հօգուտ մեզ:

– Դուք մտավախություն ունեք, որ սիրիահայ համայնքն այն մասշտաբով կարտագաղթի Սիրիայից, որ համայնքը կկորցնե՞նք` որպես համակարգված կառույց:

– Կարծում եմ` հիմնական մասը կմնա. 5 տոկոսը դուրս կգա Սիրիայից: Համայնքը, կարծում եմ, ունի իմունիտետ: Եթե, իհարկե, այս վիճակը շատ երկար չտևի: Եթե երկարեց` կնշանակի, որ տնտեսական կապերը կվատանան. եթե այսօր կա ռեսուրս, մարդիկ ունեն գումարներ, վաղն այդ հնարավորությունը կնվազի: Թե ինչպես կզարգանա սցենարը, չգիտենք:

Ինչ մնում է սիրիահայերին մեր երկրում ընդունելուն, ապա նախապես Հայաստանն ինքը պետք է ցուցակ կազմեր` ում է ընդունում, և ոչ թե մարդիկ ինքնաթիռ նստեին, գային ու դարձյալ օդանավակայանից ետ գնային: Փաստորեն, պատերազմը հայտարարված է նաև մեզ, և, օրինակ, ԱՄՆ-ի հայկական գաղութը պետք է բողոքի ցույց աներ և Օբամային ասեր` մեր համայնքն այնտեղ վտանգված է, դու, կռվելով Սիրիայի դեմ` կռվում ես նաև մեր դեմ: Նույնը` մյուս երկրների գաղութները: Որևէ մեկը տեղից չշարժվեց: Տղերքն այլ գործերով են զբաղված:

– Սփյուռքը Հայաստանի համար ռազմավարական նշանակություն ունի: Բնական է, որ որքան էլ Հայաստանից Սփյուռքին կենդանի հումք մատակարարվի, ուծացման խնդիրն, այդուհանդերձ, օրակարգում է…

– Մեր ազգն ունի խնդիրներ: Եվ այնպես է ստացվել, որ հայը միշտ լուռ է, իր դարդը շուկա չի հանում: Շուկայում լիքը դարդ կա, թող մերն էլ այնտեղ լինի: Իսկ երբ միայնակ ես կրում քո խնդիրները, դրանք ավելի են ծանրանում ու դժվարացնում կյանքը: Ի դեպ, ասել եմ և դարձյալ կասեմ` պրոբլեմը, հավատացեք, ևս հարստություն է, որը պետք է վաճառել: Ուղղակի մենք դա լավ չենք հասկանում: Ինչ վերաբերում է ասիմիլյացիային. երբ Հայաստանն անկախ չէր` կախում ուներ Մոսկվայից, ժամանակին` Օսմանյան կայսրությունից, այն ժամանակ ասիմիլյացիայի վտանգն ավելի ուժեղ էր:

Այսօր ունենք Հայաստան, ուր, պայմանական լեզվով ասած, կա հայ երեխաներին արտադրող գործարան: Մենք ասիմիլյացիայի խնդիր չունենք: Մեր հայկական համայնքները ասիմիլացվում են այնքան, որքան մյուս բոլոր համայնքները` իռլանդական, չինական, և այլն:

– Հայաստանում վստահ են, որ Սփյուռքի հիմնական խնդիրը հայապահպանությունն է:

– Սփյուռքը չպետք է ունենա հայապահպանման խնդիր: Սփյուռքը պետք է ունենա հնարավորինս սերտ կապ Հայաստանի հետ, ինտեգրվի ընդունող երկրում և սկսի աշխատել` հօգուտ իր ազգի, երկրի: Մենք ընտրել ենք այնպիսի մեխանիզմ, որն ինքնախաբեություն է` «սփյուռքի մշակութային կյանք», «սփյուռքահայերի հանգստի կազմակերպում Հայաստանում»: Ունենք համահայկական հիմնադրամ: Մեզ պետք է հայկական բանկ, բայց դրսում: Բանկի խորհուրդը ևս պետք է դրսում լինի: Միայն այդ դեպքում Հայաստանը, որ ունի շատ պրոբլեմներ և ուրիշ ոչինչ (անգամ ճանապարհ չունի), դուրս կգա այս վիճակից: Օրինակ` Պետերբուրգում կա մոտ 20.000 երիտասարդ:

Քանի՞ հոգի է գնում հայկական դպրոց: Հատուկենտ մարդիկ: Նրանք հետո ոչ լավ հայերեն են խոսում, ոչ ռուսերեն: Կարո՞ղ եք պատկերացնել Արա Աբրահամյանին ՌԴ պետական որևէ հիմնարկում: Ո՛չ: Հնարավոր է` նա Նյուտոնի խելքն ունի, սակայն նրա ռուսերե՜նըգ Բարձրաստիճան մի պաշտոնյա ասաց` Սփյուռքում ամեն ինչ ունեն, գալիս են Հայաստան` միայն Մասիսը տեսնելու: Այսինքն` դրսում նրանք լրիվ հայկական մշակույթում են: Իսկ համայնքային մշակույթն իրենից ոչինչ չի ներկայացնում: Մարդիկ ապրում են Հոլիվուդում և ձեռքերը վեր պարզած` պարում են, կարծես դեռևս 3-րդ մասում են:

Օրերս նորից լսեցի` թենիսիստ Դավիթ Նալբանդյանը 35-րդ տեղից բարձրացել է 34-րդ տեղ: Մեր մտածողությունն ազգային մտածողություն է, սիստեմ չկա: Կամ` այսինչը Ռուսաստանից կամ այլ երկրից դարձել է չեմպիոն: «Հայ ա՞»: Հպարտանալու համար` ազգային պատկանելությունից բացի, այլ բան չի մնացել: Սակայն ազգային ինքնարժեքը կբարձրանա, եթե ասենք` այո, այսօր այսքան ենք, բայց ունենք աճի տեղ: Իսկ այսպես մենք աճ չենք ունենում:

Հ.Գ. Ստորև ներկայացնում ենք պարոն Անգալադյանի տեսակետը` հունգարաադրբեջանական գործարքի կապակցությամբ. «Եթե այսօր Հունգարիան ընդունում է մեղքի իր բաժինը, թող իրենց խորհրդարանում բարձրացնեն Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը: Ի վերջո, սա խնդիր է, որի արմատներն ունեն 100-ամյա վաղեմություն: ԵԱՀԿ Մինսկի համանախագահ երկրի` ԱՄՆ-ի նախագահ Օբամայի առաջ Ցեղասպանության ճանաչման հարցը պետք է ավելի նյութական դրվի: Ֆրանսիան այլևս չպետք է երկմտի` ընդունե՞լ Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրենք, թե՞ ոչ:

Մի կարևոր հանգամանք` սպանությունը տեղի է ունեցել ՆԱՏՕ-ի կազմակերպած ուսումնական ծրագրի շրջանակում: Եվս նման դեպք, և ոչ ոք թող չնեղանա. Հայաստանը կընդունի Արցախի անկախությունը: Նկատենք` Ցեղասպանությունը վաղուց արդեն դուրս է եկել 1915-ից, եկել-հասել է մեր օրեր»: