«Թուրքիան մեր առջև դրել է երեք նախապայման երկկողմ հարաբերություններ հաստատելու համար». Ռուբեն Մելքոնյան

Թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանը «Հայաստանը և Թուրքիան Հարավային Կովկասում. իրողություններ և ռիսկեր» խորհրդաժողովի ժամանակ զեկուցմամբ անդրադարձավ սահմանազատման հարցերին՝ նկատելով, որ վերջին շրջանում դրանք հատկապես ակտուալ են։

«Մեր հասարակությունը, մեր պետությունը բախվեց սահմանազատման տարօրինակ մի իրավիճակի, երբ մեր պետականության սահմանները տարօրինակ կերպով, GPS-ային սկզբունքով  սկսեցին ուղղակի մասնատվել։

Եվ ես այսօր ուզում եմ ներկայացնել նմանատիպ մի խնդիր, բայց ոչ թե հայ-ադրբեջանական, այլ հայ-թուրքական։ Խնդիրն ունի՝ ինչպես պատմական խորք, այնպես էլ՝ սպառնալիք, որը կարող է ամեն պահի կանգնել Հայաստանի պետականության առջև,  և իմ զեկուցման նպատակն է նաև պատկան մարմինների ուշադրությունը հրավիրել այս հավանական սպառնալիքի վրա, որ բխելու է Թուրքիայից։

Խորհրդային Միության և Թուրքիայի միջև սահմանները, որոնք վերաբերում են Հայաստանին, գծվել են՝ ըստ Կարսի պայմանագրի։ Կարսի պայմանագրի ճանաչումը Թուքիայի համար ունի գերկարևոր նշանակություն և թուրքական հայտնի երեք նախապայմաններից մեկն է՝ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման դադարեցում,  Կարսի պայմանագրի ճանաչում, կամ երբեմն ձևակերպում են հողային պահանջատիրությունից հրաժարում, և երրորդը՝ Արցախի հարցի ադրբեջանանպաստ լուծում։

Այս նախապայմաններից մեկը՝ Արցախի հարցը,  թուրքական ագրեսիան մասամբ և, վստահ եմ,  խիստ ժամանակավոր կարողացել է լուծել, բայց հաջորդ երկու նախապայմանները մնում են օրակարգում։ Ուստի սա այն  քողարկված խոչընդոտն է, որտեղ կարող է Հայաստանը հայտնվել հատկապես ոչ  հմուտ դիվանագիտության պարագայում»,- նշեց թուրքագետը։

Նա պատմական ակնարկով անդրադարձավ հայ-թուրքական սահմանի սահմանազատման դրվագներին՝ նշելով, որ առաջին անգամ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանազատումը եղել է 1924-1926 թվականներին, որով ուրվագծվել է այն սահմանը, որ մենք ունենք Թուրքիայի հետ, բայց հիմքը Կարսի պայմանագիրն է եղել․ «Հետագայում՝ տարբեր տարիների,  կախված տեխնիկական խնդիրների հետ, առաջ է եկել նոր սահմաններ գծելու կամ վերասահմանազատման խնդիր,  և այդ վերասահմանազատման մի կարևոր դրվագ իր մեջ պարունակում է բավականին հետաքրքիր շերտեր․ խոսքը 1967-1973 թվականներին արված սահմանազատումն է, ըստ էության վերջին, գլոբալ արված սահմանազատումը, որ տեղի է ունեցել ԽՍՀՄ-ի և Թուրքիայի Հանրապետության միջև»։

Բանախոսը մանրամասնեց՝ սահմանազատմանը մասնակից հանձնաժողովներում յուրաքանչյուր կողմից ներգրավված է եղել 12 անդամ՝ քարտեզագիրներ, պատմաբաններ, ռազմական ու պետական գործիչներ, սահմանապահներ և այլք։

Թուրքագետը նկատեց, որ թեև սահմանազատման իրավական կողմը՝ պայմանագրային կողմը,  առավելապես տեխնիկական է և ոչ քաղաքական,  բայց թուրքական կողմը պնդել է, որպեսզի 1973 թվականին վերասահմանազատման պայմանագրին կից հայտարարության մեջ հստակ նշվի խորհրդաթուրքական սահմանի անխախտելիության մասին և հիշատակվի Կարսի պայմանագիրը՝ որպես հիմք այս ամենի․ «Ի՞նչն  է հետաքրքիր, որ խորհրդային պատվիրակությունը դիմադրել է շատ կարճ և այնուհետ համաձայնվել է այդ տարբերակին, այսինքն՝ այդ 1973 թվականի պայմանագրով վերահաստվել է հայկական տարածքների անօրինական փոխանցումը Թուրքիային։

Եվ մի հետաքրքիր դրվագ, որ վերաբերում է այդ հանձնաժողովի անդամ, հայազգի գնդապետ Գուրգեն Նալբանդյանին։ Գուրգեն Նալբանդյանն ամեն կերպ փորձել է բարձրաձայնել, որ սա տեխնիկական պայմանագիր է, և այստեղ քաղաքական կամ պատմական  հղումներ թույլատրելի չեն։ Բայց չհասնելով արդյունքի՝ բավական խիզախ այդ գնդապետը հրաժարվել է ստորագրել պայմանագիրը, և Խորհրդային Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանազատումը ենթադրող պայմանագրում չկա Հայաստանի ներկայացուցիչ գնդապետ Նալբանդյանի ստորագրությունը։

Ինչով է կարևոր այս դետալը․  որ անգամ խորհրդային տարիների խորհրդային պաշտոնյան գտել է  իր մեջ այնքան համարձակություն, որ ակնհայտ դեմ է գնացել վատ քողարկված թուրքական մակարդակի սպառնալիքին» ։

Թուրքագետը նշում է, որ մեր օրերում ևս առկա է այս սպառնալիքը․ «Տարբեր առիթներով Թուրքիան պահանջում է, որպեսզի Հայաստանը վերաճանաչի Կարսի պայմանագիրը կամ հայտարարի հողային պահանջատիրությունից հրաժարվելու մասին»։

Մանրամասները՝ տեսանյութում