Իմ հերոսները միջին և աղքատ խավի մարդիկ են, շքեղ կյանքով ապրողները հետաքրքիր դրամատուրգիա չեն ունենում, նրանցով ես չեմ կարող քանդակ կերտել. Սամուել Ոսկանյան
Ադրբեջանի կողմից սեպտեմբերի 27-ին Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմից հետո մեր շատ հայրենակիցներ կորցրեցին իրենց բնակավայրը, ունեցվածքը ու հաստատվեցին Հայաստանի այս կամ այն շրջանում՝ բախվելով սոցիալական տարբեր խնդիրների։ Նրանց այդ դժվարությունները ֆիքսեց լուսանկարիչ Սամուել Ոսկանյանը՝ փորձելով այդ լուսանկարների միջոցով շարժել մարդկանց գութը՝ սննդի, հագուստի կամ կացարանի հարցում օգնելու համար:
Լուսանկարչի հետ այս և այլ հարցերի վերաբերյալ զրույցը՝ ստորև.
– Սամուել, մեկ տարի է, ինչ զբաղվում եք լուսանկարչությամբ, ու կարծես թե Ձեր բոլոր լուսանկարների կենտրոնում մարդն է ու ոչ բնությունը: Ինչո՞ւ:
– Կարծում եմ՝ բնություն նկարելը թիթեռի կյանք ունի, որովհետև այն վաղվա սերնդին չի հետաքրքրելու: Այդ նույն նկարները միշտ արվելու են. նույնն են լինելու ժայռերը, ծաղիկները..: Իհարկե, պետք են այդ ժանրի գործերը, բայց ես չեմ համարում ստեղծագործություն: Մարդու կերպարն այլ է. տեսեք, Վերածննդի և Բարոկկոյի շրջանի ստեղծագործությունները, որ մեզ են հասել՝ գլխավոր դերակատարը մարդն է: Նույնիսկ քանդակների միջոցով մենք հասկանում ենք տվյալ ժամանակահատվածը, թե ինչ է կատարվել, և պարտադիր չէ, որ բառերով ասվի: Մարդու կերպարը նկարելով, քանդակելով և լուսանկարելով՝ դու վավերագրում ես ժամանակը, իհարկե, ճիշտ, էմոցիոնալ, կեղծիքից խուսափելով:
– Նախքան լուսանկարելը զրուցո՞ւմ եք մարդու հետ: Ի՞նչն է կարևոր առաջին հերթին հասկանալ ու ապա անցնել լուսանկարելուն:
– Իհարկե, հիմնականում ճանաչում եմ իմ հերոսին: Ես զրուցում եմ նրանց հետ, հասկանում եմ խնդիրները ու նույնիսկ իրենց բարդույթները չեմ ուզում ֆիքսել, թե՝ ահա, իրավիճակը ծանր է: Լուսանկարը ստեղծագործություն դառնում է այն ժամանակ, երբ դու հակադրություն ես ստեղծում:
Բարդույթի մեջ՝ ժպիտ, շատ ուրախության մեջ՝ տխրություն. այս գույներն է ստեղծում կտավը: Այսպես է թե՛ պոեզիայում, թե՛ լուսանկարչության մեջ: Մինչև հակադրություն չլինի՝ լիարժեք էմոցիա չի ստացվելու:
Ենթադրենք, ես փողոցում նստած մուրացկանին նկարեցի: Այո՛, տխուր կադր կլինի, սակայն բոլորը դա տեսել են, էմոցիա կա դրա մեջ, բայց ասելիք չկա: Նույնը կինոյում է՝ ուղղակի փողոցում նստած մուրացկան, ով գումար է հավաքում: Հա, հետո՞: Տխուր է, կնայեն, կհուզվեն գուցե, բայց այդ կադրի մեջ իմաստ չկա:
Այլ է, երբ ես տխրության մեջ ուրախությունն եմ ընդգծում, ինչպես նաև հույզերը, ձգտումը, վրեժխնդրությունը…: Եվ երբ աչքերում այդ հայացքն է նկատվում՝ նշանակում է, որ ես արդեն դիտողին ասելիք ունեմ:
Լուսանկարելուց առաջ ամենակարևորը պետք է հասկանալ, որ հերոսը վստահում է քեզ, անկեղծ է: Անկեղծությունը միայն խոսքերն ու գործողությունները չեն: Անկեղծությունը կարող է նաև քարացած պատկերի, անշարժության մեջ լինել, որը պետք է գտնես: Նա իր հոգին է քո առջև բացում, դու՝ իր: Այլ բան է՝ երբ գնում ես անձնագրի համար լուսանկարվում, այլ բան է, երբ դու հոգուդ դռները բացում ես լուսանկարչի առջև:
– Չեք ստացել լուսանկարչի կրթություն, աշխատում և սովորել եք այլ ոլորտում: Ինչպե՞ս առաջացավ սերը դեպի լուսանկարչություն:
– Փոքր ժամանակ գեղանկարչությամբ եմ զբաղվել: Գնում էի Լոռվա անտառներ ու նկարում էի բնությունը, հետո, երբ մեկնեցի բանակ, եկա ու որոշեցի ընդունվել Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի կինոարվեստ՝ ռեժիսուրա բաժինը: Ինձ հետաքրքրում էր կինոն, որովհետև հասկանում էի, որ կինոն մեր կյանքի վավերագրությունն է, ու կարելի է ասելիք ստեղծել կինոյի միջոցով: Ընթացքում նաև անցանք լուսանկարչություն առարկան, և ես ինձ գտա անշարժ պատկերի մեջ:
Կինոն հենց լուսանկարչությունից է ստեղծվել, բայց լուսանկարչությունը մնացել է անկախ արվեստի ճյուղ: Երջանկահիշատակ Ռուբեն Գրիգորյանը, ով իմ կուրսղեկն էր, մեծ դեր ունեցավ իմ աշխարհայացքի կայացման գործում: Այն, ինչ անում եմ, ու լավ է ստացվում՝ միշտ ինքը կա այդ գործում:
– Ձեր լուսանկարների հերոսները հիմնականում միջին և աղքատ խավի մարդիկ են. ինչո՞ւ հենց նրանք:
– Շքեղ կյանքով ապրող մարդիկ հետաքրքիր դրամատուրգիա չեն ունենում, համենայնդեպս, լուսանկարչական լեզվով հայտնելու տեսանկյունից: Կինեմատոգրաֆիայով կարող ես դրամատուրգիա ստեղծել, խաղարկային լավ ֆիլմ նկարել, որովհետև շքեղության մեջ կարող է այնպիսի ուժեղ կոնֆլիկտ առաջանա, որ կորչի կյանքի իմաստը:
Այո՛, իմ հերոսները միջին և աղքատ խավի մարդիկ են, այդպես է նաև համաշխարհային գրականության մեջ: Վիլյամ Սարոյանի, Դոստոևսկու, Լև Տոլստոյի, Վիկտոր Հյուգոյի գործերում միշտ աղքատ խավի մարդիկ են:
– Լուսանկարների միջոցով նաև փորձում եք օգնել շատերին, հատկապես Արցախյան երկրորդ պատերազմի հետևանքով տեղահանված մարդկանց. գտնել հովանավորներ, ովքեր սնունդ, հագուստ կամ կացարան կտրամադրեն: Վերը նշված հարցերը որոշ չափով լուծել հնարավոր եղե՞լ է:
– Իհարկե, գործունեությունս նաև բարեգործական բնույթ է կրում: Տեսնելով, որ ազդեցիկ նկարներ ունեմ՝ դիմում են, որ ես օգնեմ իրենց, խնդիրը բարձրաձայնեմ: Այդ դեպքում այնպիսի նկարներ եմ անում, որոնք ստեղծագործություն չի կարելի համարել, բայց տպավորիչ է, կադրով պատմում եմ իրենց խնդիրների վերաբերյալ: Արվեստը ինչ-որ մի լավ գործի պետք է ծառայի, էլի:
Օրինակ՝ երջանկահիշատակ Գերման Ավագյանը ստեղծագործելուն զուգահեռ՝ հոգեբուժարանի հիվանդներին էր նկարում ու հարցազրույցներից մեկում ասաց, որ այդկերպ ահագին բարեփոխումներ եղան: Այսինքն, քո հնարավորությունը պետք է ծառայեցնես նաև ի շահ հասարակության, ոչ թե միայն լուսանկարես ու շնորհակալագրի կամ պատվոգրի արժանանաս: Դրա համար այս գործունեությունը սկսեցի՝ վարպետներից օրինակ վերցնելով:
Շատ բարդությունների հանդիպում եմ տեղահանվածների ընտանիքներում, սակայն այդ ընտանիքների երեխաների մեջ միշտ ձգտողի տեսակն եմ գտնում, տեսնում: Նրանք այդ դժվարությունների միջով անցնելուց հետո ուզում են զինվորական դառնալ, և դա ինձ համար շատ զարմանալի է, միևնույն ժամանակ՝ ուրախալի, որ այդպես են մտածում: Այսինքն, նրանք չեն կոտրվել, շարունակում են իրենց հողում մնալ՝ թեկուզև տեղահանված:
– Լավ և իմաստ ունեցող լուսանկար ստանալու համար ամեն ինչ լուսանկարչի՞ց է կախված, նրա հմտությունի՞ց, թե՞ կերպարն ու վայրն էլ ճիշտ պետք է ընտրել:
– Լավ պատկեր ստանալու համար, կարծում եմ՝ և՛ տեղանքն է կարևոր, և՛ հերոսները: Սակայն մտածում եմ, որ առաջինը լուսանկարչից է կախված: Բանաստեղծն ու լուսանկարիչը շատ նման են: Բոլորն էլ կարող են գրիչ ունենալ, տեսախցիկ, բայց ամեն մեկը չի կարող բանաստեղծություն գրել կամ լուսանկարել: Լույս ու ստվերի միջոցով կարող ես հույզեր ստեղծել: Նշեմ նաև, որ լավ աչք ունենալու համար պետք է շատ գիրք կարդալ, լավ ֆիլմեր, լուսանկարներ, գեղանկարներ շատ նայել, որպեսզի մտահորիզոնը զարգանա:
– Լուսանկարչությունն ապրելակե՞րպ է, թե՞ մասնագիտություն:
– Կարծում եմ՝ լուսանկարչությունն ապրելակերպ է լինում ու դառնում է մասնագիտություն, երբ գործին արդեն տիրապետում ես: Այնքան ես մարզում քո աչքը, որ ընթացքում դառնում է մասնագիտություն:
– Ո՞ր դեպքում նկարը լավ չի ստացվում՝ երբ դո՞ւք եք շատ լարված, թե՞ դիմացինը:
– Երկու դեպքում էլ խանգարում է: Երբ դու ես լարված և, երբ դիմացինդ է լարված: Երկուսի հոգիների ճառագայթները պետք է միաձուլվեն: Եթե մի կողմը լարված է լինում, ապա նկարին խանգարելու է:
– Ձեր լուսանկարների խորագիրն այսպիսին է՝ «Մեր ժամանակների իմ հերոսները»: Ովքե՞ր երբեք չեն լինի քո տեսախցիկի թիրախում և հերոս չեն դառնա:
– Այո, իմ ժամանակի հերոսներին հակադրվում են այն մարդիկ, որոնց ես երբեք չէի նկարի: Իմ հերոսները չէին դառնա մոդելները, գեղեցիկ, շքեղ տներ, մեքենաներ ունեցողները, որոնք, կարծում եմ՝ դրա մեջ են գտել կյանքի իմաստը, և նրանցով ես չեմ կարող քանդակ կերտել: Չեմ կարող նրանց լուսանկարել, վաղվա օրվան մատուցել ու ասել՝ տեսեք իմ ասելիքը: Ի հակադրություն իմ հերոսների՝ այդ տեսակն է երկիրը տանում ավելի վատի: Իմ հերոսները մարդիկ են, ովքեր ուզում են ապրել, սովորել: Կարճ ասած՝ իմ հերոսները Հայաստանի իրական կերպարներն են: Ես այդպես եմ կարծում:
– Ինչպիսի՞ մանկություն եք ունեցել ու կուզեի՞ք, որ այդ ժամանակ էլ մի լուսանկարիչ լիներ ու Ձեզ նկարեր: Եթե այո, ապա ինչպիսի՞ նկար կլիներ, ու կադրում ինչպիսի՞ պատկերներ կլինեին:
– Իմ մանկությունը շատ գունեղ է եղել: Հայրս քանդակագործ էր…: Նրան 10 տարի տեսա, բայց այնքան գունեղ հիշողություններ ունեմ: Հայրիկս իր տեսախցիկով ինձ նկարել է, այդ կադրերը կան, ու հենց այդպես էլ կուզեի տեսնել ինձ ու իմ գունեղ մանկությունը՝ փոքր-ինչ թախիծով, բայց ժպիտով:
