Հայաստանի էներգետիկ ոլորտի կարևորագույն ներդրումային ծրագրերի տապալում
Վերջին երկու տարիներին ՀՀ էներգետիկ ոլորտի վիճակն էականորեն վատթարացել է և առաջացել են էական ռիսկեր էներգետիկ ոլորտի հուսալիության և անվտանգության համար։ Դրանց հիմնական պատճառը ՀՀ Կառավարության կողմից ոլորտի ղեկավարման տոտալ տապալումն է, որի արդյունքում բազմաթիվ ռազմավարական նշանակության ծրագրեր հետաձգվել կամ տապալվել են։ Մասնավորապես կցանկանայի անդրադառնալ հետևյալին՝
1․ Նոր ատոմային էլեկտրակայանի կառուցման ծրագրի նախապատրաստական աշխատանքների ամբողջական ձախողում։
Մեծամորի ԱԷԿ-ի շահագործման ժամկետի երկարացման աշխատանքներն ընթացքում են, որոնք, սակայն, նույնպես էականորեն ժամանակացույցից ետ են։ Եթե նայեք ՌԴ և ՀՀ միջև ստորագրված 270 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վարկային համաձայնագիրը, ապա կտեսնեք, որ այդ աշխատանքները պետք է ավարտված լինեին 2020 թվականին, մինչդեռ դրանք 2022 թվականից շուտ դժվար թե ավարտվեն՝ հաշվի առնելով ներկայիս ընթացքը։ Այդ համաձայնագիրն անհասկանալի պատճառներով ՀՀ-ում համարվում է գաղտնի փաստաթուղթ, մինչդեռ ՌԴ կառավարության ինտերնետ կայքում տեղադրված է։ Դա պատճառներից մեկն էր, որ ՀՀ Կառավարությունը հրաժարվեց նաև ՌԴ տրամադրած վարկային միջոցների չիրացված մասից, քանի որ փուլային մարումը պետք է սկսվեր, իսկ աշխատանքները դեռ հեռու էին ավարտից։ Սա կատարյալ ձախողում է։ Ամեն դեպքում, նույնիսկ շահագործման ժամկետի երկարաձգումը ենթադրում է Մեծամորի ԱԷԿ գործող էներգաբլոկի աշխատանք մինչև 2030թ․։
Իսկ ի՞նչ նոր հզորություններով այն պետք է փոխարինվի։ Դատելով նվազագույն ծախսերով էներգետիկ հզորությունների զարգացման 2020-2036թթ․ ՀՀ կառավարության ծրագրից, նախատեսվում է այն փոխարինել մոտ 1400 ՄՎտ հզորությամբ արևային կայաններով։ Այդ տեխնոլոգիան, իհարկե, կարող է մասնակիորեն լուծել այդ հարցը՝ միևնույն ժամանակ ապահովելով էներգետիկ անկախություն։ Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ արևային էներգիան հաստատուն հզորություն չէ և ստեղծում է հուսալի մատակարարման ռիսկեր և ենթադրում է նոր գազային տուրբինների կառուցում, ինչը մեծացնելու է մեր կախվածությունը ներմուծվող վառելիքից։ Պետք է կենտրոնանալ նոր ԱԷԿ-ի կառուցման վրա, որը կապահովի այլ օգուտներ նաև ռազմավարական պաշտպանվածության տեսանկյունից։ Ցանկացած նոր ԱԷԿ-ի կառուցումը տևում է առնվազն 8-10 տարի։ Դրանք պետք է գումարել առնվազն 3-4 տարվա նախապատրաստական աշխատանքներ։ Մենք արդեն ուշացել ենք։ Հասկանալի չէ՝ ինչո՞ւ է ՀՀ Կառավարությունը ցանկանում երկիրը վերածել առանց ատոմային էներգետիկայի բանանային հանրապետության։
2․ Բարձրավոլտ ցանցի բազմաթիվ կարևորագույն ենթակայանների հիմնանորոգման տարիներով հետաձգում։
Ինչո՞ւ չեն ավարտվել Աշնակ, Չարենցավան-3, Վանաձոր-1, Զովունի և Արարատ-2 ենթակայանների հիմնանորոգումը։ Դրանց հիմնանորոգման ծրագրերը սկսվել էին դեռ 2015-2016 թթ․-ին, և համացանցում հասանելի փաստաթղթերից հստակ երևում է, որ դրանց համար ստացվել էին արտոնյալ վարկային միջոցներ Համաշխարհային բանկից (ՀԲ)։ Գրեթե բոլոր մրցույթներն ավարտվել էին դեռ 2015-2016 թթ․-ին՝ նախկին իշխանության ժամանակ, և հիմնանորոգման աշխատանքները սկսվել էին։ Ինչո՞ւ այդ աշխատանքները դեռ չեն ավարտվել պայմանագրերում սահմանված ժամկետների ընթացքում։ Մի՞թե բացակայում է այն գիտակցումը, որ այդ կարևորագույն էներգետիկ օբյեկտների հիմնանորոգման ձգձգումը կարող է բերել լրջագույն էներգետիկ ճգնաժամի, որը կարող է հանգեցնել բազմաթիվ շրջաններում համատարած հոսանքազրկումների։
3․ Հայաստան-Իրան նոր 400 կիլովոլտ (կՎ) օդային գծի և ենթակայանի կառուցման աշխատանքների տապալում։
Այս օդային գիծը պետք է դեռ 2018 թ.-ին հանձնվեր շահագործման։ Այս գիծը չափազանց կարևոր է ՀՀ և Իրանի միջև «գազ՝ էլեկտրաէներգիայի դիմաց» պայմանագրի լրիվ ծավալով իրացմանը։ Այդ պայմանագրի շրջանակում ՀՀ-ն ստանում է միջինում 3խմ գազ մեկ կվտժ էլեկտրաէներգիայի համար, ինչը բավականին շահեկան է ՀՀ-ի համար, քանի որ մատակարարվում է Երևանի ՋԷԿ-ի ժամանակակից և արդյունավետ կայանի արտադրած էլեկտրաէներգիան, որի 1 կվտժ համար ծախսվում է մոտ 2,5խմ գազ։ Նախատասվում էր, որ այդ պայմանագրի շրջանակում Իրանին մատակարարվող էլեկտրաէներգիայի ծավալները պետք է հասցվեին 6,9 միլիարդ կվտժ-ի, և փոխարենը՝ ՀՀ-ն պետք է ստանար 2,3 միլիարդ խմ, մինչդեռ 2019-ին կազմել են մոտ 1,2 միլիարդ։ Ո՞վ է փոխհատուցելու այս չստացված եկամուտները։ Որպեսզի հասկանաք, թե որքանո՞վ է այս պայմանագիրը կարևոր և շահեկան, ասեմ, որ ՀՀ-ն ներկայումս սպառում է մոտ 2,2 միլիարդ խմ գազ, որը գոյանում է ՌԴ-ից ներմուծումից և մասնակիորեն Իրանից այս գործարքի շրջանակում։ Այս ծրագրի շրջանակում իրանական վարկի մարումը պետք է սկսվի 2021 թվականին, ինչն էական լրացուցիչ ճնշում է գործադրելու սակագնի բարձրացման վրա։ Խոսքը վերաբերում է այն բարձրացումներին, որոնք տեղի կունենան՝ ի հավելումն ՀԾԿՀ-ի կողմից հայտարարված բարձրացման մասին։
4․ Վրաստանի հետ նոր 400 կՎ գծի և ենթակայանի կառուցման ամբողջական տապալում։
Այս ծրագիրը ֆինանսավորվում է Գերմանիայի Հանրապետության զարգացման բանկի կողմից (KfW): Գումարները հատկացվել էին դեռ 2017 թվականին, իսկ շինարարական աշխատանքները դեռևս սկսված չեն։ Նշենք, որ այս ծրագրի շրջանակում գերմանական վարկի մարումները շուտով սկսվելու են, և հավանաբար պետք է ներառվեն սպառողական սակագնի մեջ, մինչդեռ ծրագրից ՀՀ-ն դեռ ոչ մի օգուտ չի ստանում։ Այս ծրագիրը նաև կարևոր է Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան մասնակիցների մեջ փոխշահավետ էլեկտրաէներգետիկ հոսքերի ապահովման տեսանկյունից։ Սա նշանակում է, որ Կառավարությունն ամբողջությամբ տապալել է ռազմավարական կարևորագույն ծրագիրը։
