Տնտեսության ամենատուժած հատվածները դեռ կշարունակեն տուժել
Ճգնաժամի հետևանքով տնտեսության ամենատուժած հատվածներից մեկն առևտուրն է ու ծառայությունները։ Այն, ինչ առկա է այս ոլորտներում, կապված է 2 հիմնական գործոնների հետ. տեղի է ունենում հասարակության գնողունակության անկում, ինչն ուղղակիորեն արտահայտվում է առևտրի ծավալների վրա։
Ինչ վերաբերում է ծառայությունների ոլորտի դրսևորումներին, ապա դրանք փոխկապակցված են հիմնականում միջազգային զբոսաշրջության հետ։
Թեև այս դեպքում, արտաքինից բացի՝ կան նաև զուտ ներքին գործոններ։ Խոսքը, մասնավորապես, արտակարգ դրության պայմաններում կիրառվող սահմանափակումների մասին է, որոնք անհնարին են դարձրել սպասարկման առանձին հատվածների աշխատանքը։
Առևտրի և ծառայությունների ոլորտում ունենք խորն անկումային իրավիճակ։
Անցած տարվա բարձր աճերից հետո, այս տարվա 6 ամիսների տվյալներով, առևտրի ծավալները երկնիշ նվազում են արձանագրել. անկումն անցնում է 11 տոկոսից։ Առևտուրը պակասել է՝ ինչպես մեծածախում, այնպես էլ՝ մանրածախում։ Թեև մանրածախում միտումներն ավելի վատ են։ Առայժմ հայտնի են 5 ամիսների տվյալները, ու դրանց համաձայն՝ շրջանառություններն առևտրում կրճատվել են 13,4 տոկոսով։
Թվում էր, թե մարտ-ապրիլին կիրառված սահմանափակումները վերացնելուց հետո՝ հետաձգված գնումների վերականգնման արդյունքում՝ առևտուրը պիտի ակտիվանար։ Բայց պաշտոնական վիճակագրությունն այդպիսի միտում չի արձանագրել։ Անկումը նույնիսկ խորացել է։ Մայիսին ունեցել ենք շրջանառությունների ավելի քան 18 տոկոսանոց նվազում՝ նախորդ տարվա համեմատ։ Մանրածախ առևտրում իրացման կրճատումը հասնում է 25 տոկոսի։
Անկումային պատկեր է առևտրի բոլոր հատվածներում՝ սկսած խոշոր խանութներից, վերջացրած կրպակներով։ Բայց ամենաշատը տուժել է սպառողական ապրանքների շուկան։
Սպառողական ապրանքների իրացման կրճատումը 5 ամսում հասնում է շուրջ 32 տոկոսի։ Շուկան գտնվում է գրեթե անկենդան վիճակում. մայիսին ունեցել ենք շրջանառությունների 69 տոկոսանոց նվազում։ Հունիսի տվյալները դեռ չկան, բայց կասկած չկա, որ պատկերը նույնն է լինելու։
Ենթադրվում է, որ սպառողական ապրանքների շուկայի վրա մեծ է եղել հատկապես տոնավաճառներում իրականացվող առևտրի ազդեցությունը։ Տնտեսական իրավիճակի վատացման և մարդկանց եկամուտների կրճատման պայմաններում ոչ պարենային ապրանքների սպառման սահմանափակումներն ինքնին հասկանալի են։ Երբ մարդիկ հազիվ են կարողանում լուծել սննդի հետ կապված խնդիրները, բնականաբար, հագուստի կամ մյուս տնտեսական ապրանքների պահանջարկը մղվում է երկրորդ պլան։
Երկնիշ է նաև խանութների միջոցով իրականացվող առևտրի շրջանառության կրճատումը։ Խանութներում առևտուրը պակասել է ավելի քան 22 տոկոսով։ Ու դա պայմանավորված չէ միայն ոչ պարենային ապրանքների նկատմամբ ներկայացվող պահանջարկի անկումով։ Պարենային ապրանքների շուկայում ևս նկատվում է վճարունակ պահանջարկի կրճատում։
Շատ են տուժել կրպակները. իրացման կրճատումն անցնում է 23 տոկոսից։
Առևտրի ոլորտում արձանագրված այս իրավիճակը շուտ վերականգնվելու քիչ հավանականություն ունի։ Ամեն ինչ կապված է լինելու հասարակության գնողունակության, ինչպես նաև առկա իրավիճակով ձևավորված բացասական սպասումների հաղթահարման հետ։ Գաղտնիք չէ, որ վերջին ամիսներին էապես ավելացել են անորոշությունները, որոնք սպառողներին ստիպում են հետաձգել, այսպես կոչված, այլ ծախսերը։
Ինչ վերաբերում է գնողունակությանը, ապա այն ունի վերականգնման 1 աղբյուր՝ եկամուտների ավելացում։ Այս փուլում եկամուտների ավելացման մասին անիմաստ է խոսելը։ Առայժմ ամեն ինչ ընթանում է հակառակ ուղղությամբ։ Տնտեսության անկումը դեռևս չի հասել հատակին, որպեսզի հնարավոր լինի պատկերացում կազմել նաև վերականգնման փուլի մասին։ Իսկ դա նշանակում է, որ սոցիալական հատվածում խնդիրները դեռևս շարունակելու են խորանալ, ինչը կարտահայտվի ոչ միայն՝ աշխատատեղերի կրճատման, այլև՝ մարդկանց եկամուտների նվազման տեսքով։
Նման օրինակներ արդեն ունենք. գազի սակագնի վերջին փոփոխություններով պայմանավորված՝ «Գազպրոմ Արմենիան» հայտարարել է աշխատավարձերի 20 տոկոս իջեցման մասին։ Ու դա վերաբերում է ոչ թե տասնյակ կամ հարյուրավոր, այլ 5-6 հազար աշխատողի։
Մարդկանց եկամուտների վերականգնումն ու գնողունակության բարձրացումն ուղղակիորեն կապված է լինելու տնտեսության հետ։ Որքան երկար ձգվի այս իրավիճակը տնտեսության մեջ, այնքան երկար կպահպանվեն նաև վերջին ամիսներին ակտիվացած սոցիալական ոլորտի խնդիրները։
Ի տարբերություն առևտրի, համեմատաբար փոքր է անկումը ծառայությունների ոլորտում։ Տարվա առաջին կեսին այն կազմել է 6,4 տոկոս։ Բայց այդ ցուցանիշը շատ խաբուսիկ է։ Ծառայությունների հատվածում ազդեցությունները դեռ նոր են սկսում արտահայտվել, ու դա արդեն նկատվում է։ Մայիսին ունեցել ենք ծառայությունների գրեթե 20 տոկոսանոց հետընթաց։
Ակնհայտ են խնդիրները կացության և հանրային սննդի, ինչպես նաև սպասարկման այլ ծառայությունների ոլորտներում։ Նվազումը թեև երկնիշ է, բայց երկնիշ անկումն էլ ունի իր սահմանները։ Շրջանառությունները կազմել են նախորդ տարվա ընդամենը 30-31 տոկոսը։
Գործ ունենք առհելի անկման հետ, որտեղ մեծ է զբոսաշրջության, ինչպես նաև սահմաների փակ լինելու ազդեցությունը։ Այն, ինչ տեղի է ունենում կացության և հանրային սննդի ոլորտում, առնչվում է տասնյակ-հազարավոր քաղաքացիների, ովքեր զբաղված են այս ոլորտում՝ լինի դա ամսական թե օրվավարձով աշխատող։ Այդ մարդիկ արդեն հասցրել են կորցնել կամ կանգնած են իրենց աշխատանքը և եկամուտները կորցնելու շեմին։
Սկսել է հետընթացը նաև հայտնի խաղային բիզնեսի և զվարճանքի ոլորտում։ Ցուցանիշներն այլևս բացասական են։ Դրանք խորանալու լուրջ պոտենցիալ ունեն։
Որքան առևտրի և ծառայությունների ոլորտում առկա այս միտումներն ակտիվանան, այնքան կավելանան նաև տնտեսության անկման ռիսկերը։ Հայտնի է, որ տնտեսական ցուցանիշների վրա դրանց ազդեցությունը շատ մեծ է։ Միշտ էլ աճի ապահովման հիմնական մասը փոխկապակցված է եղել առևտրի ու ծառայությունների հետ։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
