Արտակարգ դրության հնարավոր արտակարգ հետևանքները

Ժանտախտները և նմանատիպ վարակները, մեծ պատերազմները փոխել են քաղաքակրթությունները, իրավական համակարգերը, մշակույթները: Դրա լավագույն օրինակը V-VII դարերում Մերձավոր Արևելքում սկսված ժանտախտն էր: Ըստ տարբեր գնահատականների՝ այդ ժամանակաշրջանում զոհվել է 66 միլիոն մարդ: Միայն 6-րդ դարի երկրորդ կեսին զոհվել է Բյուզանդիայի բնակչության 50%-ը, Կոնստանդնապոլսի բնակչության 60%-ը: VII-րդ դարում ժանտախտի զոհերի քանակը նույնպես ահռելի էր: Իսկ ո՞րն էր դրա հիմնական հետևանքը: VII–րդ դարասկազբին Բյուզանդիան ու Պարսկաստանը մոտ 30-ամյա արյունալի պատերազմի և ժանտախտի հետևանքով արյունաքամ էին եղել և ի վիճակի չէին պաշտպանվել արաբական արշավանքներից: Պարսկաստանը փլուզվեց, իսկ Բյուզանդիան մի կերպ կարողացավ դիմադրել: Դա նոր քաղաքակրթության` իսլամի հաղթարշավն էր: Առանց ժանտախտի ավերածությունների՝ դժվար է պատկերացնել իսլամի նման հաջողությունները: Գուցե այդ քաղաքակրթությունը չծնվեր ու մարդկության ընթացքն այլ լիներ, եթե չլիներ ժանտախտը:

Հետագայում ևս քաղաքակրթությունները նման իրավիճակներում տրանսֆորմացվել են: Թագաժահրը` կորոնավիրուսը, անկախ նրանից, թե իրոք այն ունի ավերիչ հատկություն, թե հզոր PR-ի հետևանք է, անկասկած կարող է քաղաքակրթական ազդեցություն ունենալ գլոբալիստների ու նացիոնալիստների պայքարում: Սակայն, մինչ այդ, դիմենք Ջորջո Ագամբենի տեսությանը:

Ջորջո Ագամբենի «Homo Sacer. Հատուկ դրություն» աշխատությունը

Ջորջո Ագամբենը (ծնվել է 1942-ին) իտալացի հանրահայտ փիլիսոփա է, ով համարում է, որ ժամանակակից ժողովրդավարություններին հատուկ է ավտորիտար համակարգի ձգտումը, որի համար նրանք հաճախ են օգտվում «հատուկ դրության» հասկացությունից։ Դա նրանք ձգտում են օգտագործել տեռորիզմի, պատերազմական իրավիճակների, հիմա կարելի է նաև ավելացնել տարբեր պանդեմիաների ժամանակ։ «Հատուկ իրավիճակների» գաղափարը դեռևս Հին Հռոմում էին կիրառում, որի ժամանակ առաջնորդները ստանում էին դիկտատորների լիազորություններ։

«Հատուկ դրությունը» 19-րդ դարի դիկտատորների՝ իշխանության գալու և իշխանությունը պահելու լավագույն գործիքն է եղել։ «Հատուկ դրության» հիմնական իմաստը քաղաքացիական իրավունքների սահմանափակումն է, գործադիր իշխանության ուժեղացումը, անգամ դեկրետների տեսքով օրենքներ հայտարարելը և օրենսդիր իշխանության գործունեությունը ժամանակավորապես դադարեցնելը։

Այս թեզերը կարելի է գտնել նաև «Արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի մասին» ՀՀ օրենքի հոդվածներում։ Կառավարությունը կարող է սահմանափակել ազատ տեղաշարժի, հանրահավաքների ու հանրային միջոցառումների, խոսքի ազատության իրավունքները, ինչպես նաև այլ արտակարգ միջոցներ օգտագործել։

Ագամբեն բերում է «հատուկ դրության» գաղափարի պատմությունը։

«Նման կոնցեպտը հանգում է ֆրանսիական իրավական հայեցակարգին և կապված է 1811-ի դեկտեմբերի 24-ի Նապոլեոնի դեկրետի հետ, որը թույլ է տալիս նրան հայտարարել պաշարման իրավիճակ»։ Դա առաջին հերթին թշնամի զորքերի կողմից պաշարման վիճակում հայտնված քաղաքներին էր վերաբերվում։ «Պաշարման իրավիճակի ինստիտուտը սկիզբ է առել ֆրանսիական Սահմանադրական ժողովի 1991-ի հուլիսի 8-ի դեկրետով, երբ սահմանազատվել են «խաղաղության վիճակը» (état de paix) (երբ ռազմական ու քաղաքացիական իշխանությունները գործում են իրենց լիազորությունների շրջանակում) «պատերազմական իրավիճակից» (état de guerre) (երբ քաղաքացիական իշխանությունը պետք է գործի ռազմական իշխանության հետ համատեղ, համապատասխան «պաշարման իրավիճակի» (état de siège)): Կարգի և ներքին անվտանգության պահպանման բոլոր գործառույթները, որոնք ունի քաղաքացիական իշխանությունը, անցնում են բանակի հրամանատարին»։

Ագամբենը հատուկ ուշադրություն է դարձնում 1933-1945թթ․ Գերմանիայում գործած հատուկ դրությանը։ 1933-ին Գերմանիայի Վեյմարիան Հանրապետությունում, Ռեյխստագը այրելուց հետո, մտցվում է հատուկ դրություն՝ «Արտակարգ իրավասությունների մասին օրենքը»։ Օրենքը Հիտլերի կողմից երկարացվել է անորոշ ժամանակով և գործել է Երրորդ Ռեյխի գոյության ողջ ժամանակահատվածում։

Հատկապես հետաքրքրական է 1950-ին Կորեական պատերազմի պատճառով ԱՄՆ նախագահ Թրումանի կողմից մտցված հատուկ դրությունը, որի մասին հետագայում մոռացել են և հիշել են ընդամենը 1978-ին, երբ պատահաբար հայտնաբերել են, որ ոչ ոք այդ դրությունը չի լուծարել։

Ագամբենն ասում է, որ Առաջին աշխարհամարտի ընթացքում բոլոր պատերազմող երկրներում մտցվում են «պաշարման իրավիճակներ»՝ հատուկ դրություններ, և հենց այդ ժամանակներում է դա դառնում տիպական ժամանակակից ժողովրդավարություններին։ Հատուկ դրություններ են հայտարարվում նաև տնտեսական ճգնաժամերի դեմ պայքարի ժամանակներում և ինչպես հիմա տեսնում ենք՝ պանդեմիաների ժամանակ։

Թագաժահրը և գլոբալիզմի ու ազգայնականության պայքարը

Թրամփի իշխանության գալը նոր մակարդակի բարձրացրեց գլոբալիստների ու ազգայնականների պայքարը, որի հետևանքով Միացյալ Նահանգները երկու հակամարտ կողմերի բաժանեց, իսկ Եվրոպական Միությունում սկսվեցին նոր պառակտիչ բանավեճերը։ Հետաքրքրական է, որ Եվրոպառլամենտում Ֆրանսիայի ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ էպիդեմիայի դեմ պայքարում արդյունավետ են ազգային կառավարությունների գործողությունները, իսկ համաեվրոպական լուծումները՝ ոչ։ Փակվում են ԵՄ ներքին սահմանները, և յուրաքանչյուր կառավարություն ինքն է փորձում լուծել իր խնդիրները։ Սա ազգային իշխանությունների հաղթարշավն է վերպետական կառույցների հանդեպ։ Պատահական չէ, որ ԱՄՆ-ում և Եվրոպայում բերում են ասիական երկրների՝ Չինաստանի, Սինգապուրի և մյուսների օրինակները, որոնք կարողանում են այնպիսի լուծումների գնալ ու ապահովել համազգային մոբիլիզացիա, որոնց ժողովրդավարական երկրներն ի վիճակի չեն։

Արդյոք թագաժահրն այնպիսի քաղաքակրթական հետևանքներ կունենա՞, ինչպես VII-րդ դարի ժանտախտը, դեռևս դժվար է ասել, սակայն կարող ենք արդեն պնդել, որ մենք նոր ժամանակաշրջան ենք մուտք գործում։

Ստեփան Դանիելյան
politeconomy.org