«Ստամբուլյան կոնվենցիան ուղղակիորեն հակասում է մեր ազգային իրավակարգի հիմունքներին». ԱՆ նախկին փոխնախարար

Արդարադատության նախկին փոխնախարար Տիգրան Խաչիկյանի հետ զրուցել ենք արդարադատության ոլորտի խնդիրներից:

– Ձեզ համար սպասելի՞ էր հեղափոխությունից հետո նշանակված ՀՀ արդարադատության փոխնախարար Աննա Վարդապետյանի պաշտոնից հեռացումը:

– Անկեղծ ասած՝ այո, այն պարզ պատճառով, որովհետև թիմային աշխատանքով աշխատելու այդ ցանկությունն ըստ էության պիտի գտներ նաև իր օբյեկտիվ դրսևորումն այս իրավիճակում ևս: Ինձ համար տարօրինակ է, որ ավելի շուտ չի դրսևորվել այդ հանգամանքը, բայց ինքնին սպասելի էր այն քաղաքականության ու այն սկզբունքների համատեքստում, որն այս պահին առհասարակ իրականացվում է արդարադատության ոլորտի քաղաքականությունը մշակող մարմնի համակարգում: Ինքնին սա մեր իրականության հիմնարար թերություններից մեկն է, ամենալուրջ խոչընդոտը՝ պատշաճ կառավարում ունենալու, կառավարման արվեստից բխող կարգավորումներ առաջադրելու իմաստով, և ես կարծում եմ, որ թիմային աշխատանքով աշխատելու ցանկությունը խարան է, որ դրված է մեր երկրի առջև: Եվ պատահական չէր, որ իմ նախընթաց հարցազրույցներում իմ կասկածը հայտնեցի այն հարցի առնչությամբ, որ տեղեկացվո՞ւմ է արդյոք ՀՀ վարչապետը բոլոր նշանակումների և ազատումների իրական պատճառների ամբողջ համախմբի մասին: Թիմային աշխատանքը կառավարման տրամաբանության մեջ ընդհանրապես չի տեղավորվում: Անհրաժեշտ է երկու հատկանիշի միաժամանակյա առկայություն՝ մասնագիտական և մարդկային:

-Դուք որպես փոխնախարար՝ ընտրվել էիք հեղափոխությունից հետո կադրային բանկից, ինչի գաղափարը ողջունվեց ժամանակին, որովհետև ակնհայտ էր, որ նոր կառավարությունը կադրային խնդիր ունի: Ըստ էության Ձեզ աշխատանքի ընդունել է ՀՀ վարչապետը, և նա չէր կարող թեկուզ մամուլից տեղեկացված լինել, որ Դուք աշխատանքից ազատվել եք այդ հիմնավորմամբ: Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Ձեզ հետ հանդիպելու, ինչ-որ բան ճշտելու փորձ եղե՞լ է, և արդյո՞ք այսպիսով այդ կադրային բանկ ասվածն իր նշանակությունը չի կորցնում:

-Բացարձակապես չի եղել նմանատիպ փորձ: Ինչպես նշեցիք, իմ նշանակումը եղել է պրոֆեսիոնալ մասնագետների ձևավորմանն ուղղված ՀՀ վարչապետի նախաձեռնությունից, որն արդեն իսկ այն պահի դրությամբ արժանացել էր հանրության ստվար հատվածի դրական արձագանքներին: Այս պարագայում խնդիրն այն էր, որ ցանկացած պարագայում այս պաշտոնում նշանակումն ու ազատումն ըստ էության չեղարկվում են: Մենք գործ ունենք ՀՀ վարչապետի կողմից ձևակերպված գաղափարի ընթացիկ խեղաթյուրման հետ: Այս իմաստով ՀՀ Արդարադատության նախարարության (ԱՆ) գործելակերպը, որը կարծես թե կայուն բնույթ է կրում, իմ մասով գոնե ուղղված էր ՀՀ վարչապետի այդ նախաձեռնության, այսպես կոչված, զրոյացմանը:

– Արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանի հետ հանդիպում այդպես էլ չեղա՞վ. միգուցե աշխատանքային ձեր մոտեցումները համընկնեի՞ն:

– Այդ հանդիպման մանրամասները վաղուց արդեն մոռացության են մատնվել: Այս պահին դրանք այլևս, ընթացիկ զբաղվածությամբ պայմանավորված, ընկել են պատմության գիրկը: Ընդամենը հետահայաց վերլուծություն եմ իրականացնում հիմա ու արձանագրում, որ նման գործելակերպով ՀՀ կառավարության և վարչապետի ծրագրային քաղաքականությունը խեղաթյուրելն անթույլատրելի է: Անթույլատրելի է թիմային աշխատանքով աշխատելու գաղափարը, անթույլատրելի է ՀՀ ԱՆ-ն դիտարկել՝ որպես սեփական դարբնոց:

– Ձեր պաշտոնավարման չորսամսյա կարճ ընթացքում ի՞նչ հասցրեցիք անել:

– Այդ հաշվետու ժամանակաշրջանում իմ ենթակայության ներքո աշխատող աշխատակազմի հետ միասին հասցրել եմ ավարտին հասցնել ու հանրության դատին ներկայացնել ՀՀ հակակոռուպցիոն ռազմավարությունն առաջիկա 3 տարիների համար, որը գործնականում որևէ փոփոխության չենթարկվելով՝ մոտ 1.5 ամիս առաջ հանձնվել է կառավարության դատին և ընդունվել՝ որպես ոլորտի ռազմավարական փաստաթուղթ: Հասցրել ենք ավարտին հասցնել ՀՀ քրեակատարողական ու պրոբացիայի ոլորտի ռազմավարությունները, Ազգային ժողով ներկայացվեց և ընդունվեց ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումներից մեկի պատշաճ կատարումն ապահովող օրենսդրական ակտ. խոսքը պատժախցի ինստիտուտին վերաբերող որոշմանն է վերաբերում, և այլն:

– Ձեր պաշտոնավարման ընթացքում հաճախ էիք անակնկալ այցեր կատարում քրեակատարողական հիմնարկներ, քանի որ համակարգում էիք քրեակատարողական ոլորտը, հաճախ՝ առանց ծառայության պետի ուղեկցության: Ի՞նչ առաջնային խնդիրներ եք բացահայտել տեղում, ի՞նչ նպատակով էին կատարվում այդ այցերը:

– Կառավարման տեսակետից ինձ համար առաջնային սկզբունք էր, որ բոլոր միջոցները պետք է ձեռնարկել քրեակատարողական ծառայության (ՔԿԾ) իրական ենթակայությունն Արդարադատության նախարարությանը ապահովելու համար՝ դրա կազմակերպական, օպերատիվ ներգործության բոլոր գործիքների կիրառմամբ:

– Ի՞նչ նկատի ունեք:

– Նկատի ունեմ՝ ֆինանսատնտեսական փաստաթղթեր… Բոլոր փաստաթղթերն իրենց տնտեսագիտական, ֆինանսական հիմնավորվածության և նպատակային ծախսերի իրացման համատեքստում պիտի առանձին գնահատման առարկա դառնան ՀՀ ԱՆ կողմից: Այդ պատահական այցերի իմաստն այն էր, որ տեղում պարզեինք՝ ինչ ընթացիկ իրավիճակում է գտնվում, ենթադրենք, «Նուբարաշեն» ՔԿՀ-ն ցերեկը ժամը 17:00-ի դրությամբ: Ներկա՞ են արդյոք ՔԿՀ պետը, պետի տեղակալները, պատշա՞ճ են իրականացվում դատապարտյալների պահման աշխատանքները: Այդ պարագայում արձանագրվում էին խնդիրներ, որոնք օպերատիվորեն բարձրաձայնվում էին հենց այդ պահին՝ հանգեցնելով առանձին դեպքերում դրանցից բխող կոնկրետ գործնական քայլերի իրացմանը: Ոչ թե ճաշկերույթ էինք կազմակերպում ՔԿՀ-ներում մասնավոր սննդի ծառայությունների պատվիրակման համատեքստում, այլ ըստ էության մենք իրականացնում էինք կոնկրետ խնդիրների օպերատիվ լուծում: Իսկ, վստահեցնում եմ, ՔԿ համակարգը մեկն է մեր երկրի այն համակարգերից, որը գեներացնում է հսկայական թվով խնդիրներ, և դրա հանրային ներկայացումն էապես տարբերվում է իրական խնդիրներից:  …Մեր կառավարման մշակույթում դեռևս կա այն մոտեցումը, որ մենք բարեփոխումների իմիտացիա ենք ստեղծում և ոչ մեկը չենք իրականացնում՝ այդպիսով թղթին թողնելով բավական երկար ջանքերի արդյունքում ստեղծվող փաստաթղթերը, որոնք բացառապես նախկին պաշտոնյաների աշխատանքի արդյունքն են, և մենք ներկայացնում ենք՝ որպես մեր սեփականը:

– Նոր քրեակատարողական համակարգը Դուք պատկերացնո՞ւմ եք՝ առանց ՔԿ ծառայողների պատշաճ վարձատրության:

– Բացառվում է: ՔԿ ծառայողները պիտի ստանան պատշաճ վարձատրություն: Նրանց աշխատանքի պայմաններն առանձնահատուկ են, վտանգավոր կյանքի և առողջության համար, և պետությունը, բնականաբար, պիտի իր հոգածության առաջնային ուշադրության առարկան դարձնի ՔԿ ծառայողների սոցիալական վիճակի հարցը, բայց եկեք նաև արձանագրենք, որ խնդիրները բխում են ոչ միայն սոցիալական վիճակից, այլ նաև ՔԿ ծառայողի բարոյահոգեբանական, արժեհամակարգային վերափոխման անհրաժեշտությունից: Մենք պետք է ձևավորենք ՔԿ ծառայողի նոր կերպար:

– Նոյեմբերի 7-ին ԱԺ Պետաիրավական հանձնաժողովի նիստում քննարկվեց կառավարության ներկայացրած «Քրեական օրենսգրքում» փոփոխությունների աղմկահարույց նախագիծը: Սա այն նախագիծն է, որով քրեական ենթամշակույթ կրող խմբավորումների համար նոր կարգավորումներ են սահմանվում: Արդյո՞ք մենք այդ փոփոխությունների կարիքն ունենք՝ նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ Քրեական օրենսգիրքն ունի նման կարգավորումներ, օրինակ, մասնավորապես՝ հանցավոր խումբ ստեղծելու մասով:

– Սա փոքր-ինչ այլ նպատակ է հետապնդում: Սա ունի առհասարակ քրեական ենթամշակույթ կրող խմբավորմանը, քրեական աստիճանակարգության բարձրագույն աստիճան ունեցող անձին, պայմանավորված այս երկու վիճակների հանրային վտանգավորության աստիճանով, բերել Քրեական օրենսգրքի դաշտ: Խնդիրն այստեղ գաղափարի ու դրա իրացման կենսաձևերի մեջ է, ինչը բնորոշ է այս նախարարության՝ վերջին ժամանակներում ներկայացրած բոլոր օրենսդրական նախաձեռնություններին: Գաղափարը լավն է, որովհետև ծրագրային բնույթ ունի, բայց իրացման կենսաձևն այնպիսին է, որ խաթարում է գաղափարի բուն բովանդակությունն ու իրական նշանակությունը: …Այս նախագիծը չի անցել հանրային քննարկում, չի տեղադրվել edraft.am պաշտոնական կայքում: Սա օրենքի ուղղակի խաթարում է: Բացի դրանից, հենց ՀՀ վարչապետի աշխատակազմը քննադատել է այս նախագիծն այն հիմնավորմամբ, որ դրանում ներառված են դրույթներ, որոնք տրամագծորեն հակասում են իրավական որոշակիության սկզբունքին: Հոդվածն այս պահին ձևակերպված է այնպես, և դա աննախադեպ է, որ հնարավոր է որևէ անձի նույն արարքի համար երեք տարբեր հոդվածներով ենթարկել պատասխանատվության: Սա անթույլատրելի գաղափար է: Նախագիծը պետք է բերել այն տեսքի, որ չվերածվի մահակի:

– Մահակի վերածվելու խնդիր ամեն դեպքում կա:

– Անպայման: Այդ վտանգը կա, ու դա սոսկ հռչակագրային ձևով չեմ ազդարարում: Ցանկացած նախագիծ քննադատության առարկա է դառնում կոնկրետ իրավափաստական հանգամանքների վկայակոչմամբ:

– «Ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման մասին» օրենքի նախագիծն է շրջանառության մեջ դրվել: Այս օրենքի նախագծում Ձեզ համար ամենախնդրահարույց բանը ո՞րն է:

– Այս նախագծով որպես բռնագանձման ենթակա գույք՝ ներառվում է նաև նվիրատվություն ստացած գույքը: Որպեսզի անձը մերժի իր գույքի նկատմամբ բռնագանձման պահանջը, պարտավոր է հիմնավորել աննախադեպ մի բան. որ այն անձը, ումից ստացել է այդ գույքը, այն ձեռք է բերել օրինական ճանապարհով: Սա աննախադեպ բան է հայ դատավարագիտության մեջ: Անձը չի կարող ապացուցել մի բան, որի օբյեկտիվ շրջանակներին ինքը չի տիրապետում:

Գույքի բռնագանձմանն ուղղված ուսումնասիրության ժամկետը երկու տարի է: Այսպիսի ուսումնասիրության ժամկետ հայկական որևէ օրենսդրական ակտով նախատեսված չէ: Այս օրենքն առանձին քննարկման առարկա է:

– Սա ինչի՞ համար է արվում: Սա գույքի վերաբաշխման դասական օրինակ չէ՞:

– Այն, որ ՀՀ-ում պետք է ներդրվեն կառուցակարգեր, որոնք ավելի արդյունավետ ռեժիմով կապահովեն ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձումը, ակներև է, և որևէ մեկը չի կարող վիճարկել, բայց դարձյալ վերադառնում ենք ի շրջանս յուր: Արդյո՞ք մենք խնդիր չենք ունենում գաղափարի ու դրա իրացման հետ: Իսկ թե այդ օրենքի նախագիծը հետապնդո՞ւմ է արդյոք գույքի վերաբաշխման նպատակ, դա քաղաքական գնահատական է: Ես քաղաքական գնահատականներ չեմ կարող տալ: Իմ խնդիրը բացառապես իրավական դաշտում մեկնաբանություններ առաջադրելն է:

– Հայտնի է Ձեր դիրքորոշումը Ստամբուլյան կոնվենցիայի նկատմամբ: Դուք դեմ եք դրա վավերացմանը: Ձեր պաշտոնավարման ժամանակահատվածում Ստամբուլյան կոնվենցիան քննարկվել է այնպես, ինչպես քննարկվում է այժմ: Նախարարությունում ի՞նչ տրամադրություններ կային: Նույն կերպ դրա վավերացման ջատագո՞վն էին, ինչպես և հիմա:

– Առնվազն կարող եմ արձանագրել, որ այդ ժամանակահատվածում Արդարադատության նախարարությունում բացարձակապես օրակարգային հարց չի եղել Ստամբուլյան կոնվենցիան վավերացնելն ինքնին: Ընդհանրապես այդ հարցը չի քննարկվել: Դրա գործնական իրացմանն ուղղված որևէ քայլ, համենայն դեպս, իմ իրազեկմամբ, չի եղել, որովհետև Ստամբուլյան կոնվենցիայի վավերացմանն ուղղված գործողությունների համակարգումն իմ իրավասության ծավալից դուրս է եղել: Իմ իրավասության ծավալն ընդգրկել է ՔԿԾ-ն, պրոբացիան, հակակոռուպցիոն քաղաքականությունը և հարակից այլ ոլորտները:

– Եթե պաշտոնավարեիք մինչ այս պահը, և այս շրջանում դրվեր Ստամբուլյան կոնվենցիայի վավերացման հարցը, դա Ձեզ համար Ձեր հրաժարականի հիմք կարո՞ղ էր հանդիսանալ:

– Ստամբուլյան կոնվենցիան ուղղակիորեն հակասում է մեր ազգային իրավակարգի հիմունքներին: Եթե Ստամբուլյան կոնվենցիայի վավերացման պարտադիր օրակարգ դրվեր իմ առջև, սա հանգեցնելու էր իմ արժեքների, իմ գործունեության սկզբունքների և այդ կոնվենցիայի միջև առկա ուղղակի հակադրությանը՝ դրանից բխող հետևանքներով:

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ 168.am-ի տեսանյութում

Գոհար Սավզյան