Հնագետը Կալավանի հուշարձանների հետ կապված նոր գիտական բացահայտումներ է անում
Գեղարքունիքի մարզի Կալավան գյուղում հայ-գերմանական հնագիտական համատեղ արշավախմբի կողմից շարունակվում են հնագիտական պեղումները «Կալավան-2» հուշարձանի տարածքում, որը համարվում է նախամարդու քարեդարյան կացարաններից մեկը Հայաստանում եւ հետաքրքիր տեղեկություններ է տալիս նախամարդու գործունեության, մոտ 70 հազար տարի առաջ այստեղի լանդշաֆտի, կենդանական ու բուսական աշխարհի եւ կլիմայի մասին:
Ինչպես «Արմենպրես»-ին տեղեկացրեց հնագիտական արշավախմբի հայկական կողմի ղեկավար Բորիս Գասպարյանը, պեղումները գրանցում են չափազանց ուշագրավ ու հետաքրքիր արդյունքներ, բացահայտում նախամարդու գործունեության գաղտնիքներն ու առանձնահատկությունները: Հնագիտական պեղումները Կալավանում սկսվել են դեռեւս 2004 թվականից հայ-ֆրանսիական համագործակցության շրջանակում եւ ավարտվել 2008 թվականին՝ հնագիտության համար շատ կարեւոր արդյունքներով:
Դրանք վերսկսվել են 2017 թվականին՝ արդեն հայ-գերմանական համագործակցության շրջանակում: Պեղումների համար ֆինանսական միջոցներ են տրամադրել գերմանական եւ հայկական կողմերը: Արշավախմբում ներգրավված են 15 գիտնական, ովքեր ներկայացնում են Հայաստանը, Գերմանիան, Պորտուգալիան, Իսրայելը, Ֆրանսիան, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները:
«Այս տարի ճշտվել է շերտագրությունը, ընդլայնվել են պեղավայրերը, ավելացել է պեղածո նյութերի քանակական պատկերը, ինչը հնարավորություն է տալիս ավելի մանրամասնել եւ վերակազմել քարեդարյան Կալավանի լանդշաֆտը եւ հասկանալ նախամարդու կողմից այդ լանդշաֆտի մեջ գործունեություն ծավալելու հանգամանքը: Արդեն երկու տարի ընթացող պեղումների եւ ուսումնասիրությունների արդյունքում մենք ստացել ենք հուշարձանի հասակագրումը փաստող հստակ տվյալներ՝ հաստատելով, որ այստեղ մարդկային կյանք գոյություն է ունեցել մեզանից 70 հազար տարի առաջ: Դա հաստատվել է պայմանական չորրորդ շերտից գտնված քարե գործիքներով, ինչպես նաեւ՝ որսի կենդանիների ոսկորներով:Հաստատապես ավելի վաղ դարաշրջանների շերտեր կան, որոնք դեռեւս բացված չեն, եւ որտեղ մենք ակնկալում ենք նոր ու հավակնոտ բացահայտումներ շատ ավելի հին դարաշրջանների մասին: Մեզ դեռեւս սպասում է տարիների տեւական ու տքնաջան, համագործակցված աշխատանք, որպեսզի հասկանանք այս հնագույն հուշարձանի ամբողջական պատկերը»,-ներկայացրեց Բորիս Գասպարյանը:
Արշավախմբի համար կարեւոր արդյունք էր երկու օր առաջ պեղավայրի 4-րդ շերտից՝ մոտ 2 մետր խորությունից, գտնված ձիու թիակը, ինչն ամբողջական է պահպանվել շուրջ 70 հազար տարի եւ որոշակի տեղեկություններ է հաղորդում այն հեռավոր ժամանակների լանդշաֆտի, կլիմայի, կենդանական ու բուսական աշխարհի մասին:
«Ձիու, բիզոնի, վայրի ոչխարի, այլ կենդանիների ոսկորները մեզ համոզում են, որ 70 հազար տարի առաջ Կալավանն ունեցել է ոչ թե անտառային, այլ՝ մարգագետնային տարածք, քանի որ թվարկված կենդանիներն անտառային չեն, այլ մարգագետնային են: Հավանաբար, անտառային ծածկույթն այստեղ եղել է շատ ավելի ուշ, Սեւանա լճի առաջացմանը զուգահեռ: Սա հաստատվում է նաեւ այն փաստով, որ հուշարձանը գտնվում է հենց խիտ անտառածածկույթի տակ, ինչը նաեւ շատ դժվարություններ է ստեղծում պեղումների համար: Այստեղ մենք արդեն ենթադրում ենք անտառային կենդանիների, հատկապես՝ եղջերուի գոյությունը: Օբսիդիանի կամ վանակատի գործածությունը ցույց է տալիս, որ նախամարդիկ գործել են ոչ թե նստակյաց, այլ անընդհատ կատարվող տեղաշարժերի մեջ:
Այսպես, Կալավանում ու հարակից բնակավայրերի վարչական տարածքում չկան օբսիդիանի հանքեր: Այստեղից ամենամոտիկ օբսիդիանի ելքերը Կոտայքի մարզում են, Գութանասարում, որը հեռու է մոտ 40 կիլոմետրով: Նշանակում է, որ այս կացարանում քարեդարյան մարդիկ հանգրվանել են տարվա որոշակի եղանակի, կատարել որսը եւ տեղափոխվել այլ տարածք:
Մենք պատկերացնում ենք, որ մեզանից մոտ 6 հազար տարի առաջ այստեղ բնակվող մարդիկ արդեն կատարել են անտառային կենդանիների որս, բնակվել Բարեպատի քարանձավում, որը նույնպես մեր ուսումնասիրության տիրույթում է, որտեղ եւ այժմ ակտիվ պեղումներ են ընթանում: Ապա պատկերացնում ենք, որ ժամանակի ընթացքում այստեղ հայտնվում են երկրագործ մարդիկ, ովքեր հատում են խիտ անտառները՝ երկրագործության ու անասնապահության համար նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու համար:
Կալավանը հնագիտական ուսումնասիրության համար բացառիկ բնակավայր է, որի տներն ամբողջովին «նստած են» հազարից ավելի դամբարանադաշտերի վրա: Հայաստանում հազիվ թե գտնվի որեւէ այլ բնակավայրի տարածք, որտեղ պահպանված լինեն Քրիստոսից առաջ 4-3 հազարամյակների, նրան հաջորդած այլ դարաշրջանների, վաղ եւ ուշ բրոնզեդարի, վաղ երկաթե դարի դամբարանադաշտեր:
Գտնում եմ, որ դամբարաններում եղած նյութն ուսումնասիրելու, Կալավանի հուշարձանների պատմության ամբողջական պատկերը ստանալու համար մենք պետք է նոր գործընկեր երկրներ գտնենք, քանի որ հայ-գերմանական ներկա համագործակցության շրջանակներում կատարվող աշխատանքի ծավալն ու հնարավորությունները թույլ չեն տալիս զուգահեռ ուսումնասիրություններ կատարելու նաեւ դամբարանադաշտերում, որպեսզի վերջնականապես կարողանանք հստակեցնել այս հուշարձանի տարածքի լանդշաֆտի անընդհատ փոփոխման ու մարդու գործունեության ամբողջական պատկերը, բնակչության ներհոսքն ու արտահոսքը: Սակայն մեր ունեցած տեղեկություններն արդեն փաստում են, որ այս հուշարձանի տարածքը եղել է անընդհատ ու խիտ բնակեցված, որտեղ մշակույթը սերունդներին փոխանցվել է ժառանգականորեն:
Պեղածո նյութը հիմնականում պահպանվում է Կալավանում»,-պատմեց արշավախմբի համաղեկավարը: Հնագետն առանձնակի կարեւորեց համագործակցությունը միջազգային նշանավոր կենտրոնների եւ հռչակավոր հնագետների հետ:
«Համագործակցությունը դրսի հնագետների հետ չափազանց մեծ արդյունք է տալիս: Մենք չունենք պեղածո նյութերի հետազոտման այնպիսի լայն հնարավորություններ, ինչպիսիք ունեն արտասահմանցի մեր գործընկերները, որոնց շնորհիվ մեր աշխատանքը շատ ավելի արագ ու արդյունավետ է ստացվում: Մյուս կողմից՝ պեղումների արդյունքները նրանց օգնությամբ հրատարակվում են իրենց երկրներում՝ ապահովելով միջազգային հնչեղություն, ինչի շնորհիվ էլ աշխարհի շատ երկրներում մարդիկ գաղափար են կազմում Հայաստանի հարուստ մշակույթի եւ պատմության մասին»,-զրույցն ամփոփեց Բորիս Գասպարյանը:
Խոսրով Խլղաթյան
