«Ես հանճար չեմ, ես բավականին գետնին կպած ռեժիսոր եմ». Մհեր Մկրտչյան
Միշտ հետաքրքիր է զրուցել մի մարդու հետ, ով ասում է՝ ուզում է լսել սուր հարցեր: Սակայն, երբ զրուցակիցդ առավել քան անկեղծ է իր յուրաքանչյուր խոսքում, ընդհանրապես հարցերը «սրելու» կարիք չի լինում: Ռեժիսոր Մհեր Մկրտչյանի հետ մեր զրույցի առիթը «Կռիվ ու կյանք» աշխատանքային վերնագրով երկու մասից բաղկացած ֆիլմն է, որի պրեմիերան կկայանա սեպտեմբերին:
– Ֆեյսբուքյան Ձեր էջում լուսանկարներ էիք տեղադրել Ձեր վերջին՝ «Կռիվ ու կյանք» աշխատանքային վերնագրով երկմասանի ֆիլմից՝ հետևյալ գրառմամբ. «..как хочется разозлить киноведов… в сентябре…»: Առհասարակ Ձեզ համար որքանո՞վ է կարևոր կինոգետների կարծիքը:
– Եթե գրագետ կարծիք է՝ միշտ կարևոր է: Եթե պրոֆեսիոնալ կինոքննադատ է, որը կարողանում է վերլուծել ֆիլմը` իր դրական և բացասական կողմերով, միշտ հետաքրքիր է լսել այդ կարծիքը: Ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, թե քանի՞ պրոֆեսիոնալ քննադատներ մենք ունենք: Իմ կարծիքով, այդ մասնագիտությունը կամաց-կամաց վերանում է: Եվ խնդիրն այստեղ կրթության մեջ է: Կինոյի հետ առնչվող բազում մասնագիտություններ այսօր ինչպես հարկն է չեն ուսուցանվում Հայաստանում: Ինստիտուտն ավարտում են՝ առանց որևէ գիտելիքի:
– Կան ֆիլմեր, որոնք, ըստ կինոգետների՝ «վերջն» են, սակայն շարքային հանդիսատեսն այդպես էլ գլուխ չի հանում, թե կոնկրետ ի՞նչ էր՝«վերջը»: Սակայն ապուշի տպավորություն չթողնելու համար՝ դեմքի լուրջ արտահայտությամբ համաձայնում է կինոգետների հետ: Եվ կան ֆիլմեր, որոնք սիրում և ընկալում է հանդիսատեսը, սակայն, ըստ կինոգետի՝ դրանում «բան չկար ասված»: Ո՞ւմ համար են Ձեր ֆիլմերը՝ հանդիսատեսի՞, թե ՞ կինոգետների:
– Միմիայն հանդիսատեսի: Կինոգետները թող որոշեն՝ որքանով է դա պրոֆեսիոնալ կամ ոչ: Բայց եթե հանդիսատեսը չսիրի և չընդունի ֆիլմը, ապա անիմաստ էր այդպիսի ֆիլմ նկարելը: Ես երբեք իմ կամ չորս-հինգ հոգու համար ֆիլմ չեմ նկարում: Ես այդքան բարդ չեմ:
– Կա՞ն կանոններ, որոնց հետևելով՝ ռեժիսորը կկարողանա նկարահանել ֆիլմ՝ հանդիսատեսի համար:
– Միգուցե իմ պատասխանը սենտիմենտալ թվա, սակայն ես այլ պատասխան չունեմ. Ֆիլմը պետք է լինի անկեղծ, ֆիլմը պետք կպնի հանդիսատեսի էմոցիաներին, և վատ չի լինի, եթե ֆիլմը լինի որակով:
– Դուք նկարել եք ֆիլմ պատերազմի մասին, որը դիտելու է նաև իրական պատերազմ տեսած հանդիսատեսը: Որպես ռեժիսոր՝ ունե՞ք մտավախություն, որ Ձեր ներկայացրած պատերազմին, հնարավոր է, չհավատան՝ զուգահեռներ տանելով իրականության հետ:
– Կարծում եմ՝ մենք նկարահանել ենք իրականություն: Թեև ես չեմ կռվել և պատերազմ չեմ տեսել, սակայն ֆիլմի ստեղծման առաջին իսկ փուլից շրջապատված եմ եղել լավ մասնագետներով, լավ կոնսուլտանտներով, ովքեր տեսել են այդ ամենը: Կարծում եմ՝ մենք ոչինչ չենք հորինել: Ֆիլմում պահպանված է կռվի օդն ու հոտը: Եթե ես ինչ-որ բան չեմ հասկանում՝ ձգտում եմ շրջապատել ինձ համապատասխան մասնագետներով:
– Նշեցիք, թե չեք տեսել պատերազմ, չեք մասնակցել պատերազմի, սակայն Ձեզ վստահել են նկարահանել ֆիլմ պատերազմի մասին: Ինչո՞ւ են Ձեզ վստահել: Կարո՞ղ է պատերազմ չտեսած ռեժիսորը նկարահանել ֆիլմ պատերազմի մասին:
– «Ինչո՞ւ են վստահել» հարցը պետք է ուղղել նրանց, ովքեր վստահել են: Իսկ հարցին՝ կարո՞ղ է պատերազմ չտեսած ռեժիսորը նկարահանել ֆիլմ պատերազմի մասին՝ այո, կարող է: Եթե շրջապատված ես պրոֆեսիոնալներով, եթե երկար ժամանակ ուսումնասիրում ես թեման, հոգեբանությունը… Այո՛, կարող ես նկարել:
– Պատերազմի մասին ֆիլմերը կարծես նույն գույնն ունեն՝ «մոխրագույն» են: Պատերազմի սարսափը ֆիլմերում ազգություն ունի՞:
– Ես վստահ եմ, որ այս ֆիլմը հասկանալի կլինի ոչ միայն հայերին, այլև անգամ նրանց, ովքեր Հայաստանն անգամ չեն տեսել: Այն զուտ հայկական չէ, այն համամարդկային է:
– Ֆիլմում ներգրավված են երիտասարդ դերասաններ, որոնց ճանաչում է մեծամասամբ թատերասեր հանդիսատեսը: Դուք հենց այնպես դերասաններ չենք ընտրում՝ հաշվի առնելով Ձեր նախորդ ֆիլմերի դերասանական կազմը: Ի՞նչ սկզբունքով եք ընտրել դերասանական կազմն այս անգամ:
– Այս նախագծի համար ես բավականին երկար եմ քասթինգ արել: Շատ-շատերն այցելելով Հայաստան՝ ֆիլմ նկարելու, խաբվում են, երբ քասթինգի փուլում գրեթե բոլորը նշում են միևնույն 10-15 դերասանների անունները: Եվ կարելի է տպավորություն կազմել, թե Հայաստանում այլևս ոչ ոք չկա: Ես ևս անցել եմ այդ ճանապարհը: Իսկ երբ սկսում ես ավելի խորը փորփրել՝ հասկանում ես, որ մենք ունենք բավականին շատ բարձրակարգ և տաղանդավոր դերասաններ:
– Ի դեպ, նույն այդ քասթինգի ժամանակ Դուք գրառում էիք արել, որն իր բովանդակությամբ, ընդհանուր առմամբ, քննադատում էր քասթինգի եկած որոշ դերասանների մեծամտությունը: Ի՞նչն էր այդքան զայրացրել Ձեզ:
– Ծիծաղելի էր, երբ ճանաչված դերասանը գալիս էր քասթինգի՝ մտածելով, թե ինքն արդեն ընտրված է: Նրա պահվածքն այնպիսին էր, կարծես նա ինձ մեծ լավություն է անում՝ գալով քասթինգի: Երբ դերասանը սկսում է տալ շատ խորիմաստ հարցեր, կարելի է կարծել, թե նա ուզում է մտնել կերպարի մեջ: Բայց եթե ավելի ռեալ և ցինիկ լինես՝ հասկանում ես, որ ուղղակի էդ անասունը չի կարդացել սցենարը: Ես չեմ ցանկացել աշխատել հայտնիների հետ, քանի որ ինձ պետք էին թարմ դեմքեր: Ես ուզում եմ, որ հանդիսատեսը հասկանա, որ, բացի այն 8-10 հոգուց, որոնց դեմքերին արդեն սովոր ենք և շատ անգամ հասցրել ենք զզվել, մենք ունենք շատ ու շատ տաղանդավոր դերասաններ:
– Նկարահանվել է միանգամից երկու ֆիլմ: Կբացե՞ք փակագծերը:
– Առաջին ֆիլմը ներկայացնում է 90-ականները և Ղարաբաղի պատերազմը: Սակայն սա զուտ կռվի պատմություն չէ: Սա մարդկային պատմություն է: Երկրորդ ֆիլմը 2016 թվականն է, այսինքն՝ թե 25 տարի անց ֆիլմի հերոսներից ով ինչ ճակատագրի արժանացավ: Առաջին ֆիլմի գլխավոր դերակատարներն են՝ Սամվել Թադևոսյան, Անի Խաչիկյան, Հայկ Պետրոսյան, Հայկ Մարգարյան, Ռուդիկ Մարտիրոսյան, Էլեն Սարգսյան, Սամվել Թոփալյան, Գեորգի Հովակիմյան…
Ինչպես տեսնում եք՝ թվարկում եմ անուններ, որոնք չեն մտնում մեր այսօրվա «աստղաբույլի» մեջ:
– Դուք Ձեր ֆիլմում եք ընդգրկել նաև «ոչ դերասանի»՝ ռեփեր Հայկ Մարգարյանին: Ռիսկային չէ՞ր ռեփերին դեր վստահել լուրջ ֆիլմում:
– Ես Հայկին որպես ռեփեր չեմ ընկալում:
-Դուք չեք ընկալում, իսկ հանդիսատե՞սը: Նրա ամպլուան չի՞ խանգարի հանդիսատեսին, ֆիլմին:
– Հանդիսատեսը կընկալի Հայկին ֆիլմի կերպարի և դերի մեջ միայն: Համոզված եմ՝ այդ կարգի բնական և այդ կարգի էմոցիոնալ, պրոֆեսիոնալ դերասանների 90 տոկոսը չէին կարողանա խաղալ:
– Հնարավո՞ր է խուսափել թատերականությունից, երբ կինոկադրում թատրոնի դերասան է: Իսկ Ձեր ֆիլմում մեծամասամբ թատրոնի դերասաններ են:
– Թատերականությունը չի փոխանցվի կադր, եթե դա պետք չէ ռեժիսորին: Եկեք խոսենք կոնկրետ դերասաններից: Օրինակ, Բաբկեն Չոբանյան. Դրամատիկական թատրոնի դերասան: Բ. Չոբանյանի կարգի և մակարդակի դերասաններ մատներիս վրա կարող եմ հաշվել: Ինձ բախտ է վիճակվել աշխատել ամենալավ ու տաղանդավոր դերասանների հետ նաև Ռուսաստանում: Ես կարող եմ Բաբկեն Չոբանյանին այդ նույն կարգի դերասանների շարքին դասել:
– Կան ռեժիսորներ, որոնք ինքնամոռաց են ֆիլմ նկարահանում, հետո ափսոսում են մոնտաժել «հանճարեղ ձգձգված» կադրերը: Դուք Ձեզ դասո՞ւմ եք «հանճարեղ» ռեժիսորների շարքին, որոնց ֆիլմերը դիտելուց տպավորություն է, թե անհասկանալի սիմվոլներով լի սուրճի բաժակ ես նայում:
– Ես հանճար չեմ, ես բավականին գետնին կպած ռեժիսոր եմ: Ինձ համար կարևոր է, որ իմ ֆիլմը հասկանալի լինի:
– Ապրիլյան դեպքերը ստիպեցին շատ-շատերին փոխել իրենց կարծիքն առ այն, որ երիտասարդ սերունդը բանի պետք չէ: Հատկապես Ձեր սերնդակիցները մեծամասամբ պնդում էին, որ այս սերնդին առանձնապես չի հետաքրքրում հայրենիքը:
– Ապրիլյան իրադարձությունները շատ-շատերին ցույց տվեցին, որ մենք ունենք սերունդ, որով կարող ենք հպարտանալ: Համենայն դեպս, ես երբեք չեմ մտածել, որ մենք վատ սերունդ ունենք, և, որ բոլորը կփախչեն: Ինձ համար անակնկալ չէր, որ մենք ազգ ենք: Այս ֆիլմի հետ կապված, երկար ժամանակ է՝ շփվում եմ երիտասարդների հետ և ավելի ու ավելի եմ համոզվում, որ իմ սերունդն է ավելի սխալ եղել, և, որ ունենք ջահելություն, որն ազգ է:
– Միգուցե ավագ սերունդն իր վախերը պարզապես վերագրել էր երիտասարդների՞ն:
– Այս սերունդը, ի տարբերություն մեր սերնդի, չունի ստրուկի հոգեբանություն: Խորհրդային ժամանակաշրջանի «ներարկումներից» հետո երկիր ունենալու զգացողություն չկար: Իսկ Ձեր սերնդի մեջ արդեն դա կա:
