Չէինք ցանկանա, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում ԱՄՆ-ը վերջինը լիներ

Մեր զրուցակիցն է ԱԺ ՀՅԴ խմբակցության քարտուղար Աղվան Վարդանյանը:

– Պարոն Վարդանյան, Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի միջոցառումներին մասնակցության նպատակով ՀՀ են այցելելու 4 նախագահներ: Ըստ Ձեզ՝ սա շա՞տ է, թե՞ քիչ է:

– Հարցը շատն ու քիչը չէ: Մոտ 60 պետական պատվիրակություններ են ներկա լինելու, դրան գումարած՝ միջազգային կառույցներ, այնպես որ, թվերով չափելու խնդիր չէ: Իհարկե, հրաշալի կլիներ, եթե առաջին դեմքերի մակարդակով շատ ավելի ընդգրկուն լիներ: Բայց նաև պետք է հասկանանք, որ այս կարգի միջոցառումների կազմակերպման համար իսկապես հսկայական աշխատանք է արվել, դա ավելի քան բավարար է, մանավանդ այսօր ամբողջ աշխարհի լրատվամիջոցների գրեթե թիվ մեկ թեման 100-րդ տարելիցն է, Հայ Դատի խնդիրն է: Ամենակարևորը, որ այս 3 օրերին շատ խիստ գրաֆիկով միջոցառումներ կան, բազմաթիվ երկրներ ներկայացված են լինելու խորհրդարանների նախագահների կամ նրանց տեղակալների մակարդակով: Ես կարծում եմ, որ իսկապես հսկայական աշխատանք է արվել, և արդյունավետ է աշխատանքը:

– Վերջապես հաստատվեց, որ ՌԴ նախագահ Պուտինը գալիս է Հայաստան, իսկ ՌԴ Պետդումայի նախագահ Նարիշկինը գնում է Թուրքիա՝ Գալիպոլիի տոնակատարությանը մասնակցելու: Սա ինչպե՞ս եք գնահատում:

– Նորմալ: Իհարկե, մեզ համար անհասկանալի կլիներ, եթե ՌԴ նախագահը, որ ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը, ներկա չլիներ 100-րդ տարելիցին, բայց Ռուսաստան-Թուրքիա հարաբերություններն իրենց խնդիրներն ունեն, և տարօրինակ կլիներ, եթե Ռուսաստանը ներկա չլիներ: Դա իրենց խնդիրն է, մենք այստեղ խանդի կամ որևէ բան չունենք:

– Հաշվի առնելով, որ Թուրքիան Գալիպոլին հորինեց՝ ի հակադրություն Հայոց ցեղասպանության, այդ այցով չի՞ ստացվում, որ ՌԴ-ն աջակցում է այդ խեղկատակությանը:

– Թուրքիան այս ամենը հորինեց, հարմարեցրեց, հատուկ ծրագրեց, որպեսզի ստվերեր ինչ-որ առումով, աշխարհի ուշադրությունը շեղեր 100-րդ տարելիցից: Բայց դա էլ արդեն իրենց ստեղծած, ծնածն է, նորմալ եմ համարում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ մակարդակով պետք է ներկա լիներ: Սա հակադրել մեր խնդիրների հետ՝ ճիշտ չէ: Ամեն երկիր ունի իր շահերը և իր աշխարհաքաղաքական խնդիրները և առաջնորդվելու է իր շահերով, նրանք մեր շահերով չեն առաջնորդվելու, բնական է:

– Ամեն ապրիլքսանչորսից առաջ քննարկվող հարցերից է՝ ԱՄՆ նախագահը կասի՞ «ցեղասպանություն» բառը, թե՞ ոչ: Ձեր կարծիքով՝ ընդհանրապես պե՞տք է սպասել այդ արտահայտությանը, թե՞ ոչ, և դա ի՞նչ կփոխի:

– Գիտեք, ես այդքան չեմ կարևորում: Ի վերջո, նախորդ նախագահներից մեկն այդ մասին խոսել, ասել է: Բայց այս վերջին շրջանում հարցը համաշխարհային մակարդակով արծարծվում է՝ Հռոմի պապի ելույթը, պատարագը, կարծես թե Գերմանիայում են նախատեսվում նույն կարգի բաներ, ակնհայտ է, որ օղակը սեղմվում է: Օբաման տարիներ շարունակ այդ մասին խոսել է, իր նախընտրական խոստումների մեջ այդ մասին ասել է, բայց այսպիսի մի բան ասեմ. ԱՄՆ-ի դեսպանը ՀՀ-ում իր առաջին հարցազրույցում ասել էր, որ ԱՄՆ-ը միշտ ձգտում է առաջինը լինել աշխարհում և, հույս ունեն, որ ՀՀ-ի տնտեսական կյանքում իր դերակատարության, հարաբերությունների մեջ ևս կձգտի առաջինը լինել:

Շատ նորմալ, շատ խրախուսելի մտածողություն է, բայց մենք չէինք ցանկանա, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում ԱՄՆ-ը վերջինը լիներ: Գործընթացը գնում է, ընդհակառակը, շատ մեծ թափ է հավաքել: Կասի՝ կասի, չի ասի՝ չի ասի, դա իրենց խնդիրն է: Կարծում եմ՝ ինչ-որ ժամանակ ի վերջո ասելու են, ընդունելու են, դատապարտելու են, բայց իսկապես մենք չէինք ցանկանա, որ ԱՄՆ-ը՝ ժողովրդավարական, համամարդկային հայտարարվող իր արժեքներով, վերջինը լիներ այս շարքի մեջ:

– Թուրքիայի նկատմամբ այդ օղակն ինչքա՞ն պետք է սեղմվի, Թուրքիայի կողմից որևէ քայլ ե՞րբ կարելի է ակնկալել:

– Այն մտածողությունը, այն պետական քաղաքականությունը, որ իրականացնում է Թուրքիան, նրանից ակնկալել ընդունում՝ իրատեսական չէ: Բայց կարծես թե Թուրքիայում ևս կան շրջանակներ, հասարակական շերտերում կան մտավորականներ, որտեղ այս հարցն ակտիվորեն քննարկվում է: Օրինակ՝ այսօր լուր կար, որ մի շարք հասարակական կազմակերպություններ պայմանավորվել էին, որ ապրիլի 24-ին չարտերային թռիչքով գան Հայաստան և այցելեն Ծիծեռնակաբերդ: Թուրքիան, փաստորեն, պետական մակարդակով այդ չարտերը չեղյալ է հայտարարել և նույնիսկ իր քաղաքացիներին թույլ չի տալիս ազատ տեղաշարժվել: Այս առումով ես Թուրքիայից մեծ ակնկալիքներ չունեմ:

Բայց, ի վերջո, Թուրքիան մենակ է մնալու այս հարցում, որովհետև Ցեղասպանության խնդիրը միայն անցյալի խնդիր չէ, սա ապագայի խնդիր է և, ընդհանրապես, այս կարգի ոճրագործությունները կանխարգելելու խնդիր է: Դա համամարդկային երևույթ է: Այսօրվա թուրք պետական քաղաքականության մտածողության շրջանակներում նրանցից որևէ լուրջ քայլ ակնկալելն իրատեսական չէ: Դավութօղլուն ուղերձ էր արել՝ ցավակցության ինչ-որ երանգներով, բայց, բնականաբար, դրանք ընդամենը 1/10-րդ քայլեր են և, ընդհակառակը, դրանով փորձ է, իբր թե՝ «մենք էլ ինչ-որ բան ասում ենք», բայց բուն խնդիրը նրանք չեն ընդունում:

– Թուրքիայի վարչապետն իր ուղերձի վերջում օգտագործել է «տեղահանում» ձևակերպումը, որ հայերին տեղահանել են: Արդյոք դա միջազգային հանրությանն ուղղորդելո՞ւ փորձ է:

– Դեռևս անցած տարի նման մի ուղերձով հանդես եկավ Էրդողանը, այս տարի առայժմ Դավութօղլուն է հանդես եկել: Ակնհայտ է, որ թուրքական պետության ղեկավարների հիմնական նպատակը՝ խուսափել «ցեղասպանություն» բառի արտահայտումից, փորձել մասնակիորեն ինչ-որ ձևակերպումներով աշխարհին ցույց տալ, թե իրենք կատարվածը գնահատում են: Բայց սա թուրքական քաղաքականության հերթական դրսևորումն է: Ակհայտ է, որ աշխարհը սա համարում է 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանություն, և մինչև այդ բառը թուրքական ղեկավարները չօգտագործեն, մնացած ամեն ինչն ուղղակի խուսափել է, ժխտողականության շարունակություն է:

– Հայ-թուրքական արձանագրությունների շուրջ ներկայիս իրավիճակն ինչպե՞ս եք գնահատում: ԱԺ-ից ետ կանչվեցին արձանագրությունները, բայց ստորագրությունները դեռ մնում են:

– Մենք առաջին օրվանից ենք դա ասել, 2009-ից ենք ասել, ստրագրելուց հետո ենք ասել, և ասել ենք, որ սրանք արդեն իսկ մեռած են՝ ստորագրությունների թանաքը դեռ չչորացած: Բնական է, որ մեր պահանջն ու մեր համոզումն է, որ այս արձանագրություններն ապագա չունեն, և շատ ավելի ճիշտ կլիներ, եթե ընդհանրապես ՀՀ ստորագրությունները ետ կանչվեին: Բայց արվել է կես քայլ, խորհրդարանից է ետ կանչվել: Ես համոզված եմ, որ սա ապագա չունի: Մեզ լիովին բավարար կլիներ այնպիսի մի քանի տողանոց արձանագրություն, հայտարարություն, որտեղ ընդամենը 2 կետ կլիներ՝ բացել սահմանը և հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ:

Ակնհայտ է, որ Թուրքիան այս խնդիրը փորձում է կապել և Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի հետ՝ փորձելով հասնել ադրբեջանանպաստ լուծման, Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը փորձում է դարձնել պատմաբանների հարց, փորձում է սահմանել այսօր և ընդմիշտ հայ-թուրքական սահմանի անխախտելիություն, և սրանք բոլորը նախապայմաններ են: ՀՀ-ն երբեք նախապայմաններով չի խոսել, Թուրքիան խոսում է նախապայմաններով, և այս արձանագրությունների մեջ այդ նախապայմանները ռեալ կան:

– Ի՞նչ եք կարծում՝ ՀՀ իշխանություններն ի՞նչ պետք է անեն այդ արձանագրությունները:

– Կարծում եմ, որ ինչ-որ ժամանակ հետո նաև այդ ստորագրությունները պետք է ետ կանչվեն: Հատկապես 100-րդ տարելիցին, և այս հակադրությամբ՝ Թուրքիայի արձագանքի ժխտողականությունը՝ շարունակելու ամբողջ համաշխարհային հանրությանը դեմ գնալու իրենց մտածողությունը չի կարող հիմք լինել նորմալ երկխոսության: Այսօր, փաստորեն, երկխոսություն գոյություն չունի, և այդ արձանագրությունները որևէ ապագա չեն կարող ունենալ, ուրեմն, ինչ-որ ժամանակ այդ ստորագրությունները պետք է ետ կանչվեն: