Կարինե Թոխունց. «Մեր առողջապահության համակարգը մինչև հիմա զբաղված էր հիվանդաբուժությամբ»

ՀՀ Առողջապահության նախարարության տվյալների համաձայն, Հայաստանում յուրաքանչյուր 900-1000 երեխայից մեկը ծնվում է Դաունի համախտանիշով (տարեկան մոտ 40-45 երեխա)։

Մեր երկրում դեռևս պահպանվում է այս և մտավոր ու ֆիզիկական արատներով ծնված երեխաների հանդեպ կողմնակալ վերաբերմունքը. հասարակությունը պատրաստ չէ հանգիստ վերաբերվել այն ընտանիքներին, որտեղ հիվանդ երեխա է ծնվել։ Վերջին աղմկահարույց դեպքը, երբ Երևանի ծննդատներից մեկում Դաունի համախտանիշով ծնված երեխայի մայրը, իսկ ավելի վաղ` առանց վերջույթների ծնված երեխայի հարազատները հրաժարվեցին նրանցից, խոսում է հասարակական գիտակցության մեջ առկա շատ խնդիրների մասին։ Ըստ ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության ներկայացրած տվյալի, Հայաստանում 2014թ. միայն Դաունի համախտանիշով ծնված 22 երեխա է հայտնվել մանկատանը։

Մանկատուն են տարվում նաև այնպիսի հիվանդությամբ երեխաներ, ինչպիսին սրտի բնածին արատն է։ Բայց պարզվում է` խնդիրը միայն հասարակական գիտակցության մեջ չէ. հիվանդ երեխաներ չծնվելու և հետագայում շատ խնդիրների առջև չկանգնելու հարցում նախևառաջ շատ մեծ դեր ունի առողջապահության համակարգը։ Ժամանակակից գիտությունը զարգացած սարքավորումների միջոցով թույլ է տալիս հղիության ժամանակ ախտորոշել կյանքի հետ անհամատեղելի գրեթե բոլոր հիվանդությունները և, ըստ այդմ` համապատասխան միջոցներ ձեռնարկել։

Մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ուլտրաձայնային հետազոտությունների առաջնակարգ մասնագետ Կարինե Թոխունցը պնդում է` ամուսնացող զույգը պետք է մինչև կնոջ հղիանալը, նույնիսկ` մինչև ամուսնանալը, ենթարկվի համապատասխան ստուգումների։ Ըստ նրա, բազում հիվանդություններ հնարավոր է լինում կանխել հենց ա՛յդ ժամանակվանից։ «168 Ժամի» հարցազրույցը` բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Կարինե Թոխունցի հետ։

– Տիկին Թոխունց, այն սարսափելի ապրումները, որին ենթակվում է հիվանդ նորածնի ընտանիքը, փաստորեն, հնարավոր է կանխել մինչ ծննդաբերությունը։

– Միանշանակ հնարավոր է։ Գոյություն ունի պրենատալ սքրինինգ, որ նախածննդյան հետազոտություն է, և որի ընթացքում հնարավոր է լինում հղիին հետազոտելու ժամանակ հայտնաբերել շատ հիվանդություններ։ Դա ժամանակակից աշխարհում կատարվող հետազոտություն է, որի ընթացակարգը Հայաստանում պետական մակարդակով արդեն հաստատվել է։ Մենք անցյալ տարի դիմեցինք Առողջապահության նախարարություն և ուրախ ենք, որ նախարարությունը, գիտակցելով դրա կարևորությունը մեր երկրի համար, ոչ միայն հաստատեց պրենատալ սքրինինգային հետազոտության ժամկետներն ու ընթացակարգը, այլ նաև ուսումնասիրություններ կատարելով Հայաստանի տարբեր շրջաններում` տեսավ այն լուրջ անելիքը, որ այդ առումով կա մեր երկրում։

– Ո՞ր հիվանդություններն են ախտորոշվում այդ հետազոտության միջոցով։

– Հղիության ընթացքում կատարվում է երեք գերձայնային հետազոտություն և ամեն մի հետազոտության ժամանակ իր ժամկետին բնորոշ հիվանդություններն են բացահայտվում։ Օրինակ, 11-14 շաբաթական հղիության ժամանակ կատարվում է գենետիկական սոնոգրաֆիա և այդ ժամկետներում տրիսոմիաները` Դաունի համախտանիշը, տրիսոմիա 18-ը (Էդվարդսի համախտանիշը) և տրիսոմիա 13-ը (Պատաուի համախտանիշը) հնարավոր է մեծ հավանականությամբ ախտորոշել։ Իհարկե, բժշկության մեջ ոչինչ 100 տոկոսանոց չէ, ես ուզում եմ սա շեշտել և ընդգծել, որ կան երկրներ, որտեղ ընթացակարգի վերջում գրվում է, որ ուլտրաձայնային ախտորոշման հավանականությունը 95 տոկոս է։ Բայց մենք 98 տոկոսով հնարավորություն ունենք ախտորոշել այդ հիվանդությունները։ Երկրորդ` հղիության 18-22 շաբաթականում կատարվող սքրինինգը մորֆոլոգիական սոնոգրաֆիան է, որ ախտորոշում է սրտի արատները, որոնցից շատերն անհամատեղելի են կյանքի հետ։

Առհասարակ, պտղի առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ ներարգանդային շրջանում այն կարող է ապրել այդ հիվանդություններով, բայց ծնվելուց հետո` չապրել ու մահանալ։ 18-22 շաբաթականում` կամ մի փոքր ավելի ուշ արտահայտվում են երիկամների և այլ օրգանների արատները, այլ հիվանդություններ։ Այնպիսի կարծիք թող չստեղծվի, թե առաջին հետազոտության ընթացքում հղիի մոտ ոչինչ չհայտնաբերելուց հետո նա կարող է չանցնել մյուս հետազոտությունները։ Կան հիվանդություններ, որոնք ուշ են ի հայտ գալիս, և հղի կինը պետք է անցնի երեք պարտադիր հետազոտությունը, որոնցից վերջինը նա անցնում է 32-34 շաբաթականում։

Այս հետազոտությունն ուղղված է այն երեխաներին, որոնք ընդհանուր առմամբ առողջ են, բայց հղիության ընթացքում նորմալ զարգացում չեն ապրում։ Այդ ռիսկի խմբում գտնվող հղին պետք է ավելի հաճախ այցելի բժշկին, որպեսզի բժիշկը ճիշտ որսա կեսարյան հատման ժամկետը, հակառակ դեպքում կարող է երեխան մահանալ։ Ծննդաբերության համար շատ կարևոր գործոններ գնահատվում են այս հետազոտության շրջանում։ Պրենատալ սքրինինգը բացահայտում է նաև հղիության երկրորդ կեսի տոքսիկոզները, որոնք վաղ ախտորոշման դեպքում մեծ տոկոսով հնարավոր է կանխել, հնարավոր է կանխել վաղաժամ ծնունդները, նորածնային որոշ մահացություններ։ Մենք ունենք բազմաթիվ հղիներ` պրեէկլամսիաներով, որոնք կնոջ կյանքի համար շատ վտանգավոր բարդություններ են առաջացնում. դա նույնպես հնարավոր է ախտորոշել և կանխել։

– Կյանքի հետ անհամատեղելի հիվանդություններով զարգացող հղիությունները սովորաբար ընդհատվում են, իսկ կա՞ն ծնողներ, որոնք պատրաստ չեն դրան և չեն համաձայնվում։

– Եթե հիվանդությունը հայտնաբերվում է վաղ շրջանում, մինչև 22 շաբաթականում, կազմվում է մասնագիտական խումբ, և ծնողի համաձայնությամբ հղիությունն ընդհատվում է։ Հայաստանում չկան ծնողներ, որոնք չեն համաձայնվում չընդհատել, բայց արտասահմանում, օրինակ, Դաունի հիվանդությամբ զարգացող հղիությունը չեն ընդհատում, ծնողները գտնում են, որ այդպիսի երեխաները պետք է ապրեն։ Հայաստանում այդ հիվանդության առումով այլ է վիճակը, պետական օժանդակություն չկա, կենտրոններ չկան, շատ այլ հարցեր կան։

Կան հիվանդություններ, որոնք համատեղելի են կյանքի հետ, բայց կան հիվանդություններ, որոնք հետագա ամբողջ կյանքում առաջացնում են խորը հաշմանդամություն։ Այդ երեխաներից ծնողները սովորաբար հրաժարվում են, և դա լրացուցիչ ծախս է դառնում պետության համար։ Այս նախածննդյան հետազոտության նպատակներից մեկն էլ այդ միջոցները տնտեսելն է։ Կան ուսումնասիրություններ, որ յուրաքանչյուր 1 դոլարը, որ ներդրվում է նախածննդյան հետազոտության վրա, հետագայում այն ամենաքիչը 20-40 դոլար օգուտ է տալիս պետությանը։

– Ասացիք, որ նախարարությունն ուսումնասիրություն է անցկացրել Հայաստանի մարզերում։ Ինչպիսի՞ն է վիճակը Երևանից դուրս։

– Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ մեր բժիշկները տեղյակ չեն ոլորտի ժամանակակից նորություններին, արատների ախտորոշմանը։ Գերձայնային ախտորոշումը շատ արագ ընթացող գիտություն է, յուրաքանչյուր երեք տարին մեկ գիտելիքների ծավալը կրկնապատկվում է, բայց մեր բժիշկները հնարավորություն չունեն վերապատրաստում անցնելու աշխարհի լավագույն կենտրոններում, զարգացող գիտության փորձը հասու չէ նրանց։ Այդպիսով` մենք որոշեցինք ինքներս մեր լավագույն մասնագետների հետ կրթական կուրս կազմակերպել մարզերի բժիշկների համար։ Մեզ միացավ «Ջինիշյան» հիմնադրամը, որը հոգում է մարզերից եկող բժիշկների սնունդը, գիշերակացը։ Այս ծրագրով արդեն վերապատրաստվել է 43 բժիշկ. նրանք երկու շաբաթական կուրս են անցնում, որի ընթացքում դասախոսությունների միջոցով տեսական գիտելիքներ են ստանում, այնուհետև գործնական գիտելիքներ են ձեռք բերում «Արմենիա» բժշկական կենտրոնում և «Նորք-Մարաշ» սրտաբանական հիվանդանոցում։

– Իսկ սարքավորումները, որոնցով պիտի կատարեն ախտորոշումը, կա՞ն մարզերում։

– Մեր ուսումնասիրմամբ` բժիշկները գոհ են ստացած գիտելիքներից, բայց հնարավորություն չունեն դրանք կիրառել, քանի որ շատ մարզերում սարքերը հին են, որոշ մարզկենտրոններում, այո, կան շատ լավ բժշկական կենտրոններ, բայց մեր ծրագրի սկզբունքն այն է, որ պերինատալ սքրինինգ պետք է անցնեն բոլոր հղիները` կանանց կոնսուլտացիաներում կամ ծննդատներում։ Հետազոտությունը հասու պետք է լինի բոլորին, բոլոր վայրերում, ինչի համար ժամանակակից սարքավորումներ են անհրաժեշտ։ Ամբողջ հանրապետությունում մոտ 25 սարքավորման մասին է խոսքը, և մենք պատրաստվում ենք դիմել կառավարությանը, որպեսզի լուծվի նաև ա՛յս հարցը։ Հույս ունենք, որ կստանանք աջակցություն, որովհետև սա մի ոլորտ է, որը նպաստում է երկրի զարգացմանը, և ամբողջ աշխարհում պարբերաբար նորացվում են սարքավորումները։ Օրինակ, անցյալ տարի Ռուսաստանում 280 ամենաժամանակակից ու վերջին միջոցներով զինված նման սարքավորումներով են հագեցել ծննդատները։ Այս պահին մեր խնդիրը երկուսն է` գիտելիք և սարքավորումներ։ Բայց գիտելիք ստացած առաջին խումբը, որ անցել է մասնագիտական վերապատրաստումը, նույնիսկ իրենց ունեցած հին սարքավորումներով կարողացել է հայտնաբերել 4 արատ։ Եթե կարողանանք սարքերի հարցը լուծել, հրաշալի ցուցանիշ կունենանք` կթեթևանա պետության բեռը։

– Ձեր երկարամյա գործունեության ընթացքում ի՞նչ եք պարզել` ինչպիսի՞ն է հղիների մոտ գիտակցվածությունը` անցնել այդ երեք պարտադիր փուլերը։

– Ոչ միայն հղիների, այլև ես կասեի` շատ բժիշկների նույնիսկ հասու չէ այդ գաղափարը։ Իրավիճակը, իհարկե, փոխվում է նախարարության հետ մեր աշխատանքի արդյունքում։ Ես կարող եմ փաստել, որ միայն այս տարի մենք զգացինք, որ մեր առողջապահությունը սկսել է զարգանալ որպես առողջապահություն։ Մինչև հիմա համակարգը զբաղված էր հիվանդաբուժությամբ, ամբողջ ջանքերն ուղղված էին հիվանդությունը բուժելուն և ոչ` կանխարգելելուն։

Այսօր նախարարության գործունեությունն ուղղված է առողջապահությանը։ Ինչ վերաբերում է բնակչության տեղեկացվածությանն այս հետազոտությունների մասին, ապա սա ոչ այնքան բնակչության տեղեկացվածության խնդիր է, որքան` բժիշկների, կանանց կոնսուլտացիաների, ընտանեկան բժիշկների։ Ժամանակին հսկայական գումարներ ներդրվեցին` ստեղծելու ընտանեկան բժշկի ինստիտուտը, որը, սակայն, չի գործում։

Հղիներ են գալիս, հարցնում ենք` իսկ դուք գիտեի՞ք, որ հղիանալուց երեք ամիս առաջ պետք է սկսեիք խմել ֆոլաթթու (որը կանխում է շատ հիվանդությունների առաջացման հավանականությունը), զարմացած նայում են, զույգը տեղյակ չէ, որ հղիությունը պլանավորելուց առաջ շատ հարցեր կան, որոնց մասին տեղեկացնելը նաև ընտանեկան բժշկի խնդիրն է։ Ընտանեկան բժիշկը, որը գիտի, որ տվյալ ընտանիքում ամուսնություն է սպասվում, ճիշտ ուղղություն պիտի տա, ուղղորդի երիտասարդներին` ամուսնությունից առաջ հետազոտություն անցնելու։

– Հայաստանի ավանդապահ հասարակարգում հնարավոր համարո՞ւմ եք այն գիտակցության ամրագրումը, որ մինչև ամուսնանալը զույգը հետազոտություն անցնի։

– Այդտեղ ոչ մի սխալ կամ պախարակելի արարք չկա, ծնողներն իրենք պիտի ուղղորդեն իրենց երեխաներին` ամուսնանալուց առաջ անցնել բժշկական հետազոտություն, տղայի մայրը` իր որդուն, աղջկա մայրը` իր դստերը։ Սա հարց է, որ պետք է լուծվի, ինչին պետք է նպաստեն նաև ընտանեկան բժիշկները։ Այդ դեպքում հնարավոր կլինի կանխել շատ ու շատ հիվանդություններ, այլ ոչ թե` հետագայում երկարատև պայքարել դրանց դեմ։