«Ինձ թվում է` մինչև ծոռներս ֆիզիկապես չեմ դիմանա». ասում էր Հրանտ Վարդանյանը (արխիվային հարցազրույց)

168.am-ի ընթերցողներին ենք ներկայացնում գործարար Հրանտ Վարդանյանի հետ հարցազրույցը, որը լույս էր տեսել 2007թ. մայիսին «3 միլիոն» ամսագրում: Հարցազրույցը ներկայացնում ենք ամբողջությամբ:

– Վերջերս Դուք և Խաչատուր Սուքիասյանը ճանաչվեցիք արժանավայել կեցվածք ունեցող գործարարներ: Ի՞նչ է դա նշանակում:
– Ճիշտն ասած` դա պետք է հարցնել կին լրագրողներին, նրանք էին մեզ այդ կոչումը շնորհել: Նրանք հաշվի են առել ապրելակերպի, բիզնեսը վարելու, երկրում բարոյական նորմերը պահպանելու, կոլեկտիվի հետ աշխատելու հետ կապված բոլոր պարամետրերը:
– Ի՞նչ բիզնեսներ ունեք այս պահի դրությամբ:
– Ամենակարևորը` ծխախոտագործությունը, հրուշակեղենի բիզնեսը, պաղպաղակի արտադրությունը, լամպերի գործարանը (վերջինիս ամենամեծ հաջողությունը զինվորական լամպերի տեսականին է, որը պատրաստվում է Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Հնդկաստանի համար): Իսկ հիմա մենք չինացի մասնագետների հետ մոնտաժում ենք թղթի թափոններից մակուլատուրայի` թուղթ ստանալու արտադրությունը:
– Անցյալ տարի «Ֆորբս»ամսագրում Հայաստանի ամենահարուստ մարդկանց եռյակում դուք չկայիք: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ դասակարգմանը:
– Ինձ գրել էին 4-րդ համարի տակ, բայց սխալվել էին: Ես, որպես մեծահարուստ 40 կամ 400-րդն եմ Հայաստանում, բայց որպես հարկատու` չորրորդն եմ: Պարզապես այնտեղ գրել էին` իբր ես էլ մեծահարուստ եմ: Բայց Հայաստանում թաքնված մեծահարուստները շատ են: Ցավոք, նրանք հարկատուների ցուցակի վերջնամասում են գտնվում: Ես աղքատ չեմ, մեծահարուստ չեմ, բայց իմ մասնագիտությամբ, իմ կոլեկտիվների` 4500 աշխատողների հետ միասին ստեղծած չափավոր հարստություն է իմ ունեցվածքը:
– Դա «Ֆորբսի» դասակարգումն էր: Իսկ Հայաստանում, ըստ պաշտոնապես հայտարարագրված տվյալների, ձեր որդին ամենահարուստ մարդն է: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:
– Ոչ թե ամենահարուստ, այլ ամենաազնիվ մարդն է: Նա դեռ այնքան պետք է աշխատի, որ մեծահարուստների չափ ունեցվածք կուտակի: Նա ինձ հարցրեց. «Ցույց տա՞մ ամբողջ ունեցվածքս», ասացի. «Ցույց տուր, ոչ մի բան մի խաբի»: Իսկ ավագ որդիս այդքան հարուստ չէ, որովհետև նա ինձ հետ միասին ծխախոտագործության մեջ է: Այստեղ ես եմ ավելի հարուստ, քան որդիներս: Կարծում եմ, զարմանալու ոչինչ չկա: Այն, ինչ որդիս հայտարարագրել է, միայն Հայաստանի հետ կապված չէ. նրա հարստությունն ամբողջ աշխարհով մեկ է:
– Կպատմե՞ք ձեր ընտանիքից:
– Ավարտել եմ Կիրովի (հիմա՝ Վիկտոր Համբարձումյանի) անվան դպրոցը, սովետական տարիներին պաշտպանել եմ թեկնածուական թեզը: Հայրս շատ շուտ է մահացել, 8 տարեկանում կորցրել եմ հորս: Նա կռվի մասնակից էր, վիրավորվել էր, բեկոր էր մնացել լյարդի մեջ: Քույրերս մինչև պատերազմն են ծնվել, իսկ ես` 1949թ.: Ունեցել եմ ծանր մանկություն, որովհետև առանց հայր եմ մեծացել: Մայրս, ով կրթություն չուներ, մեզ մեծացնելու համար, նամուսը ձեռքի մեջ պահած, հավաքարարություն էր անում: Այժմ նրա երեք երեխաներն էլ մեծահարուստ են: Քույրերս Կանադայում են ապրում, նրանք 1980թ.-ից ինձ խնդրում էին, որ մշտապես տեղափոխվեմ Կանադա, բայց ես չէի համաձայնում, ու միշտ այդ հարցի շուրջ պրոբլեմներ եմ ունեցել քույրերիս հետ: Սակայն չեմ փոշմանել, որ չեմ մեկնել: Կնոջս հետ միասին ենք սովորել Պոլիտեխնիկում: Ունենք երկու որդի: Մեծն ավարտել է Պոլիտեխնիկը, հետո` Կոնկորդիայի համալսարանը: Կրտսեր որդիս ավարտել է Կանադայում Դատսոն քոլեջը, հետո նույնպես` Կոնկորդիայի համալսարանը: Ավագ որդիս ամուսնացած է, ունեմ 3 թոռնիկ:
– Արմատներով որտեղի՞ց եք:
– Մայրս Խանուսից է` Արևմտյան Հայաստանից: Դրանք նախկին հայկական ամենալավ հողերն էին: 1915թ. մայրս կարողացել է իր եղբոր հետ փախչել մինչև Ալեքսանդրապոլ` Գյումրի: Այդ ժամանակ նա 5 տարեկան է եղել, իսկ եղբայրը` 15 տարեկան: Նա քրոջը տեղավորել է ամերիկյան որբանոցում, իսկ ինքը գնացել է Վրաստան, որտեղ էլ կորել է: Հետագայում շատ ենք նրան փնտրել, բայց չենք գտել. հավանաբար, մահացել է: Ինձ էլ նրա անունով են կոչել: Հենց այդ որբանոցում էլ մայրս հանդիպել է իր ամուսնուն` Մեխակին (հետո են հորս անունը փոխել Միքայել): Երբ հորս հայրը մահացել է, մայրը երկրորդ անգամ է ամուսնացել (ես մինչև երկրաշարժը խորթ հորեղբայրներ ունեի), ու չգիտեմ` ի՞նչ չափանիշներով ու մտածելակերպով են շարժվել, երբ հորիցս մի կերպ «պրծել» են` նրան որբանոց հանձնելով:
– Պոլիտեխնիկն եք ավարտել, այնպես չէ՞:
– Այո, ես սովորում էի Պոլիտեխնիկում, ֆակուլտետի բյուրոյի անդամ էի, աշխատում էի կոմպրեսորների գործարանում, վագոն էի բեռնաթափում, երբևէ մանր ու մանրապճեղ առևտուրներ չեմ արել. դա համարում էի փող աշխատելու` ինձ ոչ վայել եղանակ: Այն ժամանակ «Կոմունիստ», «Ավանգարդ» թերթեր ունեինք, և երբ գալիս էին գործարան` արտադրությունը նկարելու, միշտ ինձ էին նկարում` երկար խարտոցը ձեռքիս: Գիտեին, որ սիրում էի նկարվել:
– Հիմա՞ էլ եք սիրում:
– Այո, հենց միկրոֆոնը պահում են, ինչ մտածում եմ՝ ասում եմ: Դրա համար էլ բոլորն ինձանից նեղանում են ու չեն սիրում:
– Ինչպիսի՞ երեխա եք եղել:
– Բավականին չար, բայց ոչ խուլիգան: Դպրոցն ավարտել եմ, նոր եմ սկսել ծխել: Երբ դպրոցական զուգարանում տղաները ծխում էին, երկու մարդուց էին վախենում` տնօրենից և ինձանից: Որովհետև ցանկացած տղայի ծխելու համար ծեծում էի: Այո, չար եմ եղել, 6 անգամ ինձ դպրոցից հեռացրել են, բայց հետո խղճացել են, որովհետև որբ եմ եղել, բացի այդ էլ բավական լավ եմ սովորել: Հետո, դժվար էր Երրորդ մասում ապրել ու միևնույն ժամանակ խելոք լինել: Մենք այն սերունդի ներկայացուցիչներն էինք, որ երբ գնում էինք, մեր ընկերոջը բղավում էինք, մայրը կարող էր պատուհանը բացել ու գոռալ. «Աբոն այսօր կոշիկներ է հագել, երևի քաղաք է գնացել»:
– Հիմա ի՞նչ ծխախոտ եք ծխում:
– Միայն իմը: Ոչ միայն ծխում եմ, այլ 3-4 օրը մի անգամ համտես եմ անում մեր տարբեր արտադրատեսակները: Դրանք վերցնում եմ միայն պահեստից: Արտադրությունից չեմ վերցնում, որ չխաբվեն, ինձ էլ չխաբեն: (Իսկապես, Հ. Վարդանյանի ծխախոտատուփի վրա ակցիզ կար- Տ.Թ.) Այնուամենայնիվ, կարող եմ մի բարի խորհուրդ տալ. «Ծխելն առնվազն անխելքություն է»:
– Ձեր որդիները ծխո՞ւմ են:
– Ոչ: Ընտանիքում մի հոգի պետք է ծխի, մի հոգի պետք է խմի, մի հոգի էլ պետք է ոչ մի բան չանի: Օրինակ, փոքր թոռնիկս` Հրանտ Միխայիլիչը, բոլորին քննադատում է, բոլորից պահանջում է, բոլորին ահաբեկում է: Եթե իր հորը, հորեղբորը կամ պապին հեռուստացույցով տեսնում է, միանգամից սկսում է բողոքել, թե ինչո՞ւ իրեն էլ ցույց չեն տալիս:
– Ձեր թոռներին շա՞տ ժամանակ եք տրամադրում:
– Շատ քիչ: Բայց երազում եմ գոնե 2-3 տարի հետո ունենալ նորմալ, քաղաքակիրթ երկիր, պետություն` իր նորմալ հասարակությունով, նորմալ աշխատող բիզնեսներով, որոնք չինովնիկների սուբյեկտիվ տրամադրություններից կախված չլինեն: Այդ ժամանակ հնարավոր կլինի, որ ես բիզնեսից դուրս գամ ու զբաղվեմ իմ թոռնիկներով: Տղաներիս ժամանակ գիշեր-ցերեկ աշխատում էի, հիմա էլ` թոռներիս ժամանակ: Ինձ թվում է` մինչև ծոռներս ֆիզիկապես չեմ դիմանա, ուստի երազում եմ, որ մոտակա 5 տարիների ընթացքում զբաղվեմ թոռնիկներիս դաստիարակությամբ:
– Իսկ հնարավոր չէ՞, որ Ձեր տղաները զբաղվեն գործերով, իսկ դուք թոռնիկներին ժամանակ տրամադրեք:
– Հնարավոր է, բայց գործերի ծավալը շատ մեծ է, տղաներն առանց ինձ դեռ չեն հասցնում: Բացի այդ, ոչ բոլոր դեպքերում է ամեն ինչ հարթ: Շատ հարցեր կան, որոնք միայն կոլեկտիվի, իմ կամ տղաներիս աշխատանքից չի կախված: Ֆիրմայից դուրս արտաքին աշխարհը պետք է այնքան բարենպաստ լինի գործարարության համար, որ տղաներն էլ կարողանան աշխատել: Նրանք շատ կրթված են, արտասահմանում են ավարտել, մաքուր անգլերենով են խոսում, բայց տեղական մենթալիտետով բիզնես վարելու փորձ չունեն: Հիմա ես իմ փորձը նրանց եմ հանձնում, և մի որոշ ժամանակ հետո դա նրանց կրթության հետ միասին կդառնա հզոր պոտենցիալ: Ինձ թվում է` դեռ պետք է, որ ես նրանց հետ միասին աշխատեմ: Մոտ երկու տարի է, որ «Գրանդ Քենդի»-ով ընդհանրապես չեմ զբաղվում, միայն երկու անգամ էքսկուրսիայի եմ գնացել կրտսեր որդուս հետ: Իսկ «Գրանդ Տոբակո»-ում աշխատելու շատ բան կա: Պետք է կարողանանք ներքին շուկան պահպանել ու դրսի շուկաներն ընդլայնել: Դա բավական աշխատատար է:
– Ձեր կոլեկտիվում կոպիտ լինո՞ւմ եք:
– Եթե տեսնում ես, որ դիմացինդ կիրթ կամ գրագետ ձևով չի հասկանում, ստիպված ես նման ձևով վարվել: Եթե դիմացինդ պահանջ ունի, որ իրեն կոշտ խոսքով դիմես, պետք է դա անես: Մեր թաղում վատ խոսքերի խորը կրթություն եմ ստացել, ամեն ինչ կարող եմ ասել:
– «Էլիտար» կոչված միջոցառումներին հետևո՞ւմ եք:
– Երևի 10-15 հրավիրատոմսերից մեկին է հաջողվում ժամանակի առումով արձագանքել: Մնացածը տալիս եմ իմ աշխատողներին:
– Ազատ ժամանակ ինչո՞վ եք զբաղվում:
– Մի ժամանակ կարդում էի, հիմա չեմ կարող, աչքերի պրոբլեմ ունեմ: Ազատ ժամանակ աշխատում եմ չունենալ: Եթե սուտ չասեմ, վերջին 10 տարիներին առավելագույնը 10 կիրակի օր է եղել, որ ես գործարան չեմ եկել, չեմ աշխատել: Չհաշված այն հանգիստը, որ տարին մեկ անգամ գնում եմ Կանադա` դահուկ քշելու և մեկ շաբաթ` ծովափ: Դա ինձ պահում է:
– Ի՞նչ հոբբի ունեք:
– Ամենամեծ հոբբիս այն է, որ քայքայված, անպիտան որևէ սխեմայից, տարածքից ինչ-որ բան կառուցեմ, աշխատանքային մթնոլորտ ստեղծեմ: Հիմա անտառ ենք կառուցում Ջրվեժում, որն իմ կարծիքով, մաքուր օդի տեսանկյունից կդառնա Երևանի թոքերը:
– Ինչ-որ գործեր նախաձեռնո՞ւմ եք, որոնցից հետագայում շահույթ չեք ակնկալում:
– Այո, շատ բաներ եմ անում իմ ինքնաբավարարվածության համար: Օրինակ, «Հայրենիք» մանկական հեռուստաալիքը 7 տարի աշխատեցնում ենք, ու դրանից միայն բավականություն եմ ստանում: Դրա վրա ամսեկան 25-30 հազար դոլարին համարժեք դրամ եմ ծախսում:
– Պարոն Վարդանյան, Դուք շատ բաներ եք անում մանուկների ու տարեցների համար, իսկ երիտասարդների համար ի՞նչ եք անում:
– Կարծում եմ, երիտասարդներին ո’չ քարոզներ են պետք, ո’չ էլ` բարեգործություն: Նրանց համար պետք է առավելագույնս շատ աշխատատեղեր ստեղծել, նորմալ հասարակություն, որ ինտելեկտուալ, գրագետ, իմ ու քո նման ակնոցավոր երիտասարդները չարտագաղթեն ու չգնան ուրիշ պետությանը ծառայելու: Պետք է անենք առավելագույնը, որպեսզի մեր ազգի սերուցքը մնա այս հողի վրա ու այստեղ ստեղծագործի: Հակառակ դեպքում, մեր ամենամեծ չափանիշը կլինի այն, թե երիտասարդներից ով երկար կթքի, ով կկարողանա դրսից ֆորս-մաժորի ժամանակ ապրանք բերել ու օգտագործած մերսեդես գնել` ոմանց նմանվելու համար:
– Ձեզանից մի կոնկրետ խորհուրդ հարցնեմ: Այսօր Հայաստանում ի՞նչ բիզնեսով կարող է զբաղվել կրթված երիտասարդը, ով ծնողներից ժառանգել է, օրինակ, 50.000 դոլար:
– Եթե ես այդքան դրամագլուխ ունենայի ու որոշեի դրանով սկսել իմ բիզնեսը, խորը կուսումնասիրեի որևէ սննդամթերքի շուկա (երշիկ, կաթնամթերք կամ այլն): Կգնեի, օրինակ, շվեյցարական պանրի արտադրության տեխնոլոգիա, այդ 50.000-ից 10.000-ով կգնայի Շվեյցարիա, համապատասխան ֆերմերի մոտ «էշություն» կանեի, գիտելիքներով կվերադառնայի Հայաստան: Կուսումնասիրեի, թե որ գյուղում, որ շրջանում, համապատասխան յուղայնությամբ կաթ են տալիս կովերը, կդնեի այդ փոքր բիզնեսն ու կսկսեի շատ որակով կաթնամթերք արտադրել: Վստահ եմ, որ 3-4 տարի հետո արդեն 5 անգամ ավելի հզոր տեխնոլոգիա կունենայի: Ու հնարավոր է, որ տարիներ անց, որդիս դառնար գրեթե մոնոպոլիստ այդ ոլորտում: Այս դեպքում շեշտը պետք է դնել փոքր բիզնեսի և դրա որակի վրա: Հիմա թող «Ֆիլիպ Մորիս»-ը կամ «Ջապան Տոբակո»-ն փորձեն Հայաստանում ծխախոտի գործարան կառուցել: Շուկայում ես նրանց ռետինով կջնջեմ: Ես 30 տարի այս շուկայում եմ և նրանցից վատ մասնագետ չեմ: Կարող է` նրանց ֆինանսական պոտենցիալը չունեմ, բայց իմ շուկայում ինձ հնարավոր չէ հաղթել: Դրսում` խնդրեմ, հաղթեք, որքան ուզում եք: Այնուամենայնիվ, այսօր մենք էլ մեր արտադրանքից այնքան ենք ուղարկում ԱՄՆ, որքան «Ֆիլիպ Մորիս»-ը՝ Հայաստան:

hrant-vardanyan
– Սպորտ սիրո՞ւմ եք:
– Ես 12 տարի Բասկետբոլի ֆեդերացիայի նախագահն եմ եղել: 4 տարի եղել եմ Հայաստանի պատանիների հավաքականի անդամ, մասնակցել եմ սպարտակիադաներին: Բասկետբոլն իմ հոբբին է: Իհարկե, հիմա ժամանակի պակասի պատճառով դրանով չեմ զբաղվում: Կառուցել ենք եվրոստանդարտներին համապատասխանող բասկետբոլային «Գրանդ» ակումբը: Հիմա էլ այդ մարզաձևի ամենամեծ երկրպագուն եմ: Դրա համար էլ ամենաշատն «Արմենիա» հեռուստաընկերությունն եմ սիրում, որն անընդհատ բասկետբոլ է ցուցադրում:
– Ի՞նչ ավտոմեքենա եք սիրում:
– Այն, որը կկարողանա տեղափոխել: Ես կարող եմ սիրահարվել արտադրության նոր տեխնոլոգիայի, հոսքագծի: Իսկ մեքենաների նկատմամբ առանձնապես սեր չունեմ: Մինչև վերջերս «31-10»-ով էի ման գալիս: Հետո ընկերներս անընդհատ խոսում էին, թե մարդիկ կմտածեն, որ ես փողերս եմ ափսոսում: Ես էլ զայրացա ու գնեցի աշխարհի ամենաթանկարժեք մեքենան` «Ռոլս-Ռոյսը», որից տարեկան 20 հատ են արտադրում: Երբ քաղաքում ման եմ գալիս, ավտոտեսուչները, չհասկանալով` ո՞վ է այդ մեքենայում, միևնույն է` զգաստանում են:
-Պարոն Վարդանյան, ճոխություններից ի՞նչ եք սիրում: Օրինակ, լուրեր են պտտվում, թե Ձեր մահճակալը Հայաստանում ամենաթանկանոցն է:
– Ի՞մ: Չգիտեմ, ճիշտն ասած: Ես բնակարանում եմ ապրում, առանձնատուն չունեմ, նույնիսկ ամառանոց չունեմ: Հիմա կճշտեմ… (Զանգում է կնոջը): «Զինա, մեր ննջարանի կահույքը շա՞տ թանկանոց է… 30.000 եվրո՞… Մահճակալը որքա՞ն կարժենա… 10.000-ից ավելի՞… »: Ասաց, որ 4 տարի առաջ է գնել: Բայց չգիտեմ, 10.000-անոց մահճակալն այս շուկայում ամենաթանկանո՞ցն է: Եթե այդպես է, ուրեմն ճիշտ են ասում: Ի դեպ, հեռախոսներ էլ չեմ սիրում: Այս «Սամսունգը» տղաս է նվիրել, բայց նախորդ հեռախոսիս հազիվ էի ընտելացել:
– Փաստորեն, ճոխություններ չեք սիրում, բայց Ձեր ընկերները, որդիները ստիպում են, որ դուք թանկանոց իրեր ունենաք:
– Պարզ է, եթե թանկանոց մեքենա կամ կահույք պետք է ունենամ, ուրեմն շատ լավը պետք է գնեմ: Որովհետև կիսալավն իմ մակարդակի գործարարին չի սազում: Կամ պետք է շատ համեստ ապրես (դա ապրելաոճ է), կամ պետք է ամենաճոխն ապրես: Հիմա ես Մասիսում 3 միլիոն դոլարանոց եկեղեցի եմ սարքում, ուրեմն չե՞մ կարող 5 կամ 10 տարին մեկ անգամ 30.000-անոց մահճակալ գնել:
– Ձեր կինն ի՞նչ դեր ունի Ձեր կյանքում:
– Իմ կինն իմ կյանքի ընկերն է: Նա իմ աշխատասենյակ երբեք չի մտել, նույնիսկ արտադրություն էլ չի եկել, բայց կարող է իմ նման պատմել, թե որտեղ ինչ է դրված, որտեղ ինչ են արտադրում և այլն: Ես, բացի ֆինանսական շարժերից, ամեն ինչի մասին կնոջս հետ կիսվում եմ: Եթե 5 անգամ մահանամ, նորից ծնվեմ ու ինձ հարցնեն. «Ո՞ւմ հետ կապրես», բացի նրանից` որևէ մեկի անունը չեմ տա: Չեմ պատկերացնում, թե բացի իմ կնոջից, ո՞վ կկարողանար ինձ այդքան տարի յոլա տանել:
Զրուցեց
ՏԻԳՐԱՆ ԹՈՄԻԿՅԱՆԸ