«Այս տարի հայտնաբերվել է հեպատիտ C-ով 6 նոր դեպք»

Ասում է Առողջապահության նախարարության (ԱՆ) Ծրագրերի և որակի վերահսկման վարչության պետ Ծաղիկ Վարդանյանը:

Մեր թերթի նախորդ համարում անդրադարձել էինք հեպատիտ C հիվանդությունը կրող անձանց խնդիրներին՝ մատնանշելով կոնկրետ դեպք և ներկայացնելով ինչպես դեղորայքային, այնպես էլ՝ հասարակական վերաբերմունքի և այս հիվանդության տարածման հավանական աղբյուրների վերաբերյալ մանրամասներ: Ինչպես նշել էինք, Հայաստանում հեպատիտ C հիվանդության վերաբերյալ թեև գոյություն ունեն վիճակագրական տվյալներ, այդուհանդերձ, ամենևին չեն արտացոլում իրական պատկերը: Բանն այն է, որ նման հիվանդները խուսափում են գրանցվել՝ ունենալով հիմնավոր բացատրություն, այն է՝ նախ մարդիկ այս հիվանդությունը նույնացնում են ՁԻԱՀ-ի հետ և խուսափում են նման հիվանդների հետ շփումից, սանեպիդ կայանը հիվանդի բնակության վայրը վերցնում է հսկողության տակ և պարբերաբար ախտահանման միջոցառումներ իրականացնելուց հետո տվյալները փոխանցում է պոլիկլինիկ ծառայությանը: Եվ ամենակարևորը՝ հիվանդին այդ հաշվառումը ոչինչ չի տալիս, բացի, ինչպես իրենք են նշում՝ «խայտառակվելուց», երբ բոլորն իմանում են այդ մասին և խուսափում:

Արդյունքում՝ այս հիվանդության կրողներն, որևէ կերպ չվերահսկվելով համապատասխան մարմինների կողմից, ոչ միայն հիվանդության տարածման ռիսկն են մեծացնում, այլև՝ ՀՀ առողջապահության նախարարությունը չունենալով հիվանդների փաստացի, ճշգրիտ ամրագրումներ, չի կարողանում նաև իրավիճակը օբյեկտիվորեն գնահատել: Հավելենք, որ այս հիվանդությունն ունեցող մարդիկ պնդում են, որ Հայաստանում նման հիվանդների թիվը «խայտառակ» մեծ է, պարզապես ելնելով հասարակական կարծրատիպերից` հիվանդությունը թաքցնում են: Մենք խոստացել էինք հեպատիտ C հիվանդության վերաբերյալ ներկայացնել Առողջապահության նախարարության կողմից իրականացվող քաղաքականությունը, հետևաբար ներկայացնում ենք մեր հարցազրույցը ԱՆ Ծրագրերի և որակի վերահսկման վարչության պետ Ծաղիկ Վարդանյանի հետ:

– Տիկին Վարդանյան, պաշտոնական տվյալներով՝ մեր երկրում հեպատիտ C-ով հիվանդների թիվը նվազում է, մինչդեռ իրենք հիվանդներն ասում են, որ հիվանդների իրական թիվն անհավանական մեծ է, և Դուք չեք տիրապետում իրավիճակին, քանի որ այդ հիվանդությունը կրող մարդիկ հիմնականում խուսափում են հաշվառումից:

– Մենք ծանոթ ենք ձեր թերթում տպագրված հրապարակմանը և կոնկրետ տեղեկատվությանը տիրապետում ենք, քանի որ այդ կինը նախարարին դիմելուց զատ ինձ մոտ ընդունելություն է ունեցել: Մենք իսկապես ունենք հեպատիտ C-ով ախտորոշված մարդիկ, ովքեր բավականին լուրջ իրավիճակում են հայտնվել: Ինչ վերաբերում է վիճակագրությանը, ապա, պետք է նշեմ, որ մեր վիճակագրական վարչությունում տրված է միայն առաջնակի, թարմ դեպքերի տվյալները: Այսինքն՝ տվյալ տարվա ընթացքում հայտնաբերված առաջնակի դեպքերն են, որոնց մեջ չեն ընդգրկվում շարունակական բուժվող, քրոնիկ, նախորդ տարիներին հայտնաբերված հիվանդները: Մենք, հավանաբար, հաջորդ տարի կունենանք հեպատիտ C-ի ամբողջական, միասնական վիճակագրություն: Դրանից բացի, բավականին աշխատանքներ ենք կատարել սկրինինգային աշխատանքների ուղղությամբ, որպեսզի հիվանդության հայտնաբերման փուլն ակտիվացնենք: 2013թ. գրանցվել է հեպատիտ C-ով հայտնաբերված առաջնակի 6 դեպք:

– Կարո՞ղ ենք կանխատեսել, որ հանրապետությունում կան բազմաթիվ քաղաքացիներ, ովքեր անգամ տեղյակ չեն իրենց վիրուսակիր կարգավիճակի մասին, մանավանդ, որ այդ հիվանդությունը շատ դեպքերում թաքնվում է այլ հիվանդության դիմակի տակ:

– Իհարկե, ազգաբնակչության մեջ կարող են լինել նման շատ մարդիկ: Սկրինինգ ծրագրերը կոչված են այդ հիվանդությունն ունեցող մարդկանց հայտնաբերելու համար, որպեսզի օբյեկտիվորեն գնահատենք այդ հիվանդության տարածվածությունը բնակչության շրջանում: Այդ ծրագրերի շրջանակներում ուսումնասիրություններ կկատարվեն նախ թիրախային խմբերի շրջանում, օրինակ՝ անկանոն սեռական կյանք վարող, թմրամիջոցներ օգտագործող մարդկանց, համասեռամոլների շրջանում, որոնց` հեպատիտ C վարակակիր լինելու հավանականությունն ավելի մեծ է, քանի որ այն հիմնականում փոխանցվում է արյան միջոցով և սեռական ճանապարհով:

– Դուք ասում եք՝ առաջիկայում կիրականացնեք սկրինինգային ծրագրեր հեպատիտ C-ի իրավիճակային վերլուծություն կատարելուն ուղղված, բայց մինչ այդ չհայտնաբերված յուրաքանչյուր դեպք վտանգ է ներկայացնում ազգաբնակչության համար, քանի որ մենք բոլորս օգտվում ենք նույն բուժհիմնարկներից, ատամնաբուժարաններից, կոսմետիկական ծառայություններից, որտեղ, մեղմ ասած՝ բժշկական գործիքների ախտահանումը պատշաճ չի կատարվում: Ավելին, մասնագետներն ասում են՝ հականեխիչ, ախտահանող նյութերն այնքան թանկ են, որ հաճախ ստիպված են լինում գումարներ տնտեսելու համար դրանք խնայողաբար օգտագործել:

– Այո, արյան միջոցով այս հիվանդության տարածումը մեծ ռիսկ է պարունակում: Բուժհիմնարկներն այսօր ունեն որևէ ինֆեկցիայի տարածման կանգարգելիչ միջոցներ և նախնական սխեմաները կիրառում են, որոնք հաստատված են Հակահամաճարակային տեսչության կողմից: Մեր լիցենզիոն գործակալությունը պարտադիր պայման է սահմանում բոլոր բուժհաստատությունների, մասնավորապես ատամնաբուժարանների գործունեության համար: Բավականին խիստ հսկողություն ենք սահմանել և ստուգումների արդյունքում 4 ատամնաբուժարանի պատշաճ ախտահանում չիրականացնելու համար զրկել ենք լիցենզիայից, իսկ մի քանիսի նկատմամբ էլ տույժ ու տուգանքներ ենք կիրառել: Դրանից բացի, Հակահամաճարակային տեսչությունը գրաֆիկով, ամենաքիչը ամիսը մեկ անգամ, ստուգումներ է կատարում բուն ախտահանման համար:

– Մեր թերթում բազմիցս անդրադարձել ենք այդ ստուգումների ստվերային մեթոդներին, մասնավորապես, թե ինչպե՞ս կարող են կլորիկ գումարի դիմաց տեսչության մասնագետները չնկատել սանիտարահիգիենիկ կանոնների խախտումները:

– Մասնագետները բարեխիղճ են կատարում իրենց աշխատանքը: Մենք պետք է հասնենք նրան, որ վերացնենք առկա թերությունները: Մեր քաղաքացիները նույնպես պետք է ուշիմ լինեն և հետևեն թե՛ կոսմետոլոգիական, թե՛ բժշկական գործիքների ախտահանմանն ու հիգիենայի պահպանմանը:

– Ինչպե՞ս կարող է քաղաքացին վերահսկել, օրինակ՝ ատամնաբուժական սարքի ախտահանված լինելու փաստը: Բնականաբար, դա միմիայն կախված է այդ գործունեությունը կազմակերպող անձի բարեխղճությունից, մինչդեռ վերջին տարիներին ատամնաբուժարաններից, ասեղնաբուժության կենտրոններից շատերը «հաճախորդներին» դարձնում են այս կամ այն հիվանդության վարակակիր: Խնդիրն այն է, որ այդ կենտրոններին պատասխանատվության ենթարկելու ճանապարհներ չկան, որովհետև դա դժվար ապացուցելի է, մանավանդ, որ ինֆեկցիոն հիվանդություններն ի հայտ են գալիս տևական ժամանակ անց:

– Հավատացեք, մեր տեսչությունն ամեն ինչ անում է վերահսկողությունը պատշաճ կազմակերպելու համար: Բայց վարակի տարածումը հնարավոր է նաև միջմկանային ներարկումներից:

– Հեպատիտ C հիվանդության վերաբերյալ ունե՞նք ազգային ծրագիր:

– Առողջապահության նախարարությունը, պետությունը ինֆեկցիոն մի շարք հիվանդությունների՝ ՄԻԱՎ-ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի, մալարիայի ազգային ծրագրեր ունի, բայց հեպատիտ C-ի ազգային ծրագիր չունենք: Համապատասխան դոնորների, շահագրգիռ կազմակերպությունների բացակայության պայմաններում չենք կարող ծրագրային խոշոր միջոցառումներ իրականացնել: Այդ հիվանդության բուժման համար «Պեգասիս» դեղամիջոցը 5 տարի առաջ հումանիտար ճանապարհով ստացել ենք և հիվանդներին տրամադրել ենք, բայց այսօր շատ մեծ խնդիր ունենք դեղորայքի ձեռքբերման համար: Եթե հեպատիտ C-ով հիվանդն ընդգրկված չէ սոցիալական խմբերի ցանկում, ապա նա ստիպված է այդ դեղամիջոցը ձեռք բերել իր միջոցներով:

– Տիկին Վարդանյան, մեր նախորդ հրապարակումը վերաբերում էր նման իրավիճակում հայտնված հիվանդի խնդրին, որը չուներ «Պեգասիս» դեղամիջոցը գնելու հնարավորություն, և գրեթե բոլոր պետական պաշտոնյաներին դիմել էր հիվանդի քույրը` եղբոր կյանքը փրկելու համար, սակայն անարդյունք: Ուրեմն՝ ի՞նչ, մարդը պետք է մահանա՞: Գումար չունեցող մարդիկ զրկվում են բուժօգնությունից և սպասում են մահվան…

– Ոչ, ինչո՞ւ եք այդպես ասում:

– Իրավիճակը ճիշտ նկարագրում եմ:

– «Պեգասիսը» հիմնական հակավիրուսային պրեպարատն է, բայց դրա հետ նաև հիվանդը ստանում է համալիր բուժում: Ինֆեկցիոն հիվանդանոցում հիվանդը կարող է բուժօգնություն ստանալ, պարզապես քրոնիզացված վիրուսը կանխելու համար անհրաժեշտ են հակավիրուսային դեղամիջոցներ: Ձեր մատնանշած հիվանդը պայքարում է «Պեգասիսի» համար, որն իսկապես նման հիվանդների ամենաարդյունավետ դեղամիջոցն է, բայց շատ թանկ է:

– Տեսե՛ք, հիվանդի չհաշվառվելու հանգամանքը օբյեկտիվորեն արդարացված է. կա հասարակական վատ վերաբերմունք, չկա բուժօգնություն ստանալու որևէ արտոնություն: Զրուցելով մեր հրապարակման հերոսի հետ՝ գիտակցեցինք, որ արդարացված է չհաշվառվելու նրա քայլը: Բոլորս ենք գիտակցում նման մարդկանց հոգեբանական ծանր վիճակը, բայց մյուս կողմից` ազգային անվտանգությանը սպառնացող խնդիր կա. չհաշվառված հիվանդները հիվանդության պոտենցյալ տարածողներ են: Սկրինինգային ծրագրերն անգամ չեն կարող ստիպել, որ մարդիկ գրանցեն հեպատիտ C-ով հիվանդ լինելու հանգամանքը, բնականաբար իրավունք չունեք դա հարկադրաբար անելու:

– Իհարկե, հարկադիր հետազոտման, գրանցման իրավունք չունենք և նորից հայտնվում ենք նույն շրջապտույտի մեջ: Դուք էլ մեզ պիտի օգնեք, որպեսզի հասարակական վերաբերմունք ձևավորեք, և նման հիվանդությամբ մարդիկ մշտապես չբախվեն հոգեբանական տրավմաների հետ: Մենք պետք է ամեն ինչ անենք «Պեգասիս» դեղամիջոցը ձեռք բերելու և հիվանդներին տրամադրելու համար: Ամերիկյան մի կազմակերպության հետ նախարարը բանակցություններ է վարում, որպեսզի գոնե 50 կուրսի համար այդ դեղամիջոցը ձեռք բերենք: Բանավոր խոստում կա. հավատացեք, որ դեղորայքը շատ թանկ է՝ 16.000-45.000 դոլար կարող է կազմել մեկ հիվանդի բուժման կուրսը:

– Դուք հնարավորություն ունե՞ք լաբորատորիաներից ձեռք բերել հեպատիտ C-ով հիվանդների տվյալները և հաշվառված հիվանդների պարագայում էլ հավաքագրել բոլոր լաբորատորիաներից ստացված այդ հիվանդության տվյալները:

– Մարդիկ պետք է գնան ստուգվեն, որպեսզի ամբողջական տվյալները հավաքագրենք: Բնականաբար, տվյալ անձին ուղեգրած բժշկին տեղեկացվում է հիվանդության մասին:

– Բայց շատերն առանց բժշկի կողմից ուղեգրման են հետազոտվում: Հետագայում բժիշկները ձեզ տեղեկացնո՞ւմ են հայտնաբերված հիվանդության մասին:

– Հիվանդության փաստն ամրագրվում է ինֆեկցիոն հիվանդանոցում: Այսօր մեզ համար առաջնային է հայտնաբերման փուլը մեկնարկելը, որից հետո տարեցտարի կունենանք դրական տեղաշարժեր: Իրականում իսկապես շատ անելիքներ կան, և նման հիվանդություն կրող յուրաքանչյուր մարդու դեպքը մեզ համար ողբերգական է:
«168 ԺԱՄ»