Տիգրան Հարությունյան. ԵԳԱԾ-ը պետք է ընկալել՝ որպես պետության գիտական քաղաքականությանն աջակցող կառույց

Տիգրան Հարությունյանը կենսաբանական գիտությունների թեկնածու է, աշխատում է «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամում` որպես փոխտնօրեն։ Մոտ կես տարի նա եղել է ՀՀ Նախագահի հատկացրած 100 մլն դրամով իրականացվող «Երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագրի» (ԵԳԱԾ) ղեկավար մարմնի անդամ։ Ղեկավար մարմնի կազմում ընդգրկված էր՝ որպես «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» (ՊԳՖԱ) ֆեյսբուքյան նախաձեռնության ներկայացուցիչ։ Ինչպես հայտնի է, այս նախաձեռնությունը ստեղծված է գիտության ոլորտում ստեղծված տագնապային վիճակն ահազանգելու համար. «Էջի մասնակիցները գիտակցում են, որ Հայաստանի կայուն և մրցունակ զարգացումը հնարավոր է միայն և միայն գիտության նկատմամբ կառավարության խորը հարգանքի և գնահատականի պայմաններում: Խմբի մասնակիցները, որպես առաջին քայլ, պահանջումեն

1. ՀՀ կառավարությունից`անհապաղ, կտրուկ և առանց նախապայմանների գիտության ֆինանսավորման աճ՝ մոտ ապագայում մինչև ՀՆԱ-ի 2-3%

2. Գիտնականների և ասպիրանտների միջին աշխատավարձի անհապաղ քառապատկում` մոտ ապագայում միջազգային ցուցանիշների հասցմամբ»։

Նախաձեռնության ջանքերով՝ 2011 թ.-ի օգոստոսի վերջին Ծաղկաձորում կազմակերպվեց երիտասարդ գիտնականների համաժողով` նվիրված գիտության ֆինանսավորման ուղիների դիվերսիֆիկացմանը։ Ընթացքում տեղի ունեցավ հանդիպում ՀՀ նախագահի հետ, որի ժամանակ վերջինս խոստացավ երիտասարդ գիտնականների տնօրինմանը հատկացնել որոշակի գումար։ Արդյունքում՝ արարվեց ԵԳԱԾ-ը։ Չնայած նրան, որ երիտասարդ գիտնականներն այն չեն ընկալում` որպես իրենց խնդիրների լուծման իրական ծրագիր, քանի որ հատկացված գումարն իրականում աննշան է, այնուհանդերձ, ծրագրի նկատմամբ հետաքրքրությունը շատ մեծ է. այն դիտվում է որպես փորձնական հարթակ` տարբեր նոր ծրագրերի և, ընդհանրապես, նոր մշակույթի ձևավորման համար:

Տիգրան Հարությունյանը՝ որպես ՊԳՖԱ-ի ներկայացուցիչ, մասնակցել է այդ նորարարական մոտեցումների մշակմանը. մոտեցումներ, որոնք ամենևին էլ ակնհայտ չէին ի սկզբանե, և այդ պատճառով բուռն քննարկումներ հարուցեցին, բազմաթիվ առիթներով, տարբեր հարթակներում:

– Տիգրան, ներկայացրեք, խնդրեմ,ծրագրիիրականացման ընթացքը։ Ինչպե՞ս կբնութագրեք ծրագիրն ընդհանուր առմամբ:

– ԵԳԱԾ-ի ղեկավար մարմնի կազմում ընդգրկված եմ եղել ստեղծման օրից։ Կես տարի աշխատելուց հետո որոշվեց տեղս զիջել ՊԳՖԱ-ի մեկ այլ ներկայացուցչի, քանի որ համարում էինք, որ այս նոր ստեղծված կառույցն արդեն աշխատող է, և համոզված էինք, որ պետք է ուրիշ ակտիվ երիտասարդներ նույնպես մասնակցեն այդ կարևոր կառույցի աշխատանքներին։ Այն ժամանակ մենք իրականացրել ենք 2 հիմնական ծրագիր՝ գործուղումների և գիտաժողովների կազմակերպման (նաև` այլ գիտական միջոցառումների)։ Այդ ընթացքում ֆինանսավորվել է մոտ 20 հայտ։ Շահառուները գիտական գործունեությամբ զբաղվող երիտասարդներ են։

Ասեմ, որ մինչև ծրագրերի սկսելն ակտիվ քննարկումներ են եղել ղեկավար մարմնի աշխատակարգի, իրականացվելիք ծրագրերի ուղղվածության և համապատասխան չափորոշիչների ընտրության հարցերի շուրջ։ Իմ կարծիքով, ծրագիրը սկսելու համար ընտրվեցին հնարավոր լավագույն տարբերակները՝ ղեկավար մարմնի անդամները չեն վարձատրվել, աշխատել ենք, և հիմա էլ աշխատում ենք հասարակական հիմունքներով։ Ապահովել ենք մեր աշխատանքների առավելագույն թափանցիկություն, շահառուների ընտրության և փորձաքննության թափանցիկություն, փորձաքննության չափորոշիչների առավելագույն հստակություն։

Այս ծրագիրն, իհարկե, ձեռքբերում եմ համարում։ Լավ է, որ հասկացվեց ծրագրի անհրաժեշտությունն ու կարևորությունը և, հանրապետության նախագահի աջակցությամբ՝ այն ստեղծվեց։ Պետք է նշեմ, սակայն, որ ճիշտ կլինի նկատելիորեն ավելացնել տրամադրվող գումարները, որպեսզի ծրագիրը հնարավորություն ունենա ավելի շատ երիտասարդների աջակցել իրենց գիտական գործունեության մեջ, նաև աշխատանքների ուղղություններն ավելացվեն։

Ընդհանրապես, շատ կարևոր եմ համարում պետության կողմից գիտության ոլորտին տրվող ընդհանուր գումարների ավելացումը։ Կա պետության կողմից գիտական քաղաքականությունն իրականացնող պետական մարմին՝ ԿԳՆ Գիտպետկոմը, որը և իրականացնում է հանրապետության ամբողջ գիտական համակարգի կառավարումը։ Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ գիտության զարգացման համար անհրաժեշտ նվազագույն ֆինանսավորման ծավալը չպետք է ցածր լինի ՀՆԱ 1%-ից։ Ցավոք, մեզ մոտ ֆինանսավորումը 4 անգամ ցածր է այդ անհրաժեշտ մինիմումից։

ԵԳԱԾ-ը պետք է ընկալել՝ որպես պետության կողմից լիազորված մարմնի՝ ԿԳՆ Գիտության պետական կոմիտեի, քաղաքականությանն աջակցող կառույց, որը գիտության ֆինանսավորման դիվերսիֆիկացիայի լավ օրինակ է, երիտասարդ գիտնականների խնդիրների լուծմանն ուղղված քայլ։

– Դուք ինքներդ դիմե՞լեքԵԳԱԾծրագրերին:

– Ես ինքս չեմ դիմել ԵԳԱԾ-ին։

– Ինչպե՞ս են կայացվում որոշումները ծրագրի ղեկավար մարմնում, արդարացնո՞ւմ է արդյոք իրենկոնսենսուսի սկզբունքը:

– Ձեր հարցի մեջ փաստացի արդեն կար պատասխանը։ Կոնսենսուսի սկզբունքը շատ կարևոր է և իրեն արդարացնում է։ Այս սկզբունքը բարձրացնում է կոլեկտիվ պատասխանատվությունը և աշխատանքի արդյունավետությունը։

– Ի՞նչկասեքղեկավարմարմնիանդամների պարբերաբար փոփոխելու՝ ռոտացիայիսկզբունքիվերաբերյալ:

– Ես ինքս այդ սկզբունքի առաջարկողներից մեկն եմ եղել ու նաև օգտվել եմ այդ հնարավորությունից։ Ըստ իս, պետք է հնարավորություն տալ երիտասարդներին՝ մասնակցել նմանատիպ ծրագրերի աշխատանքներին։ Դա մեծ փորձառություն է։ Մենք ունենք գիտության ոլորտի կառավարիչների կարիք։ Այս և նմանատիպ ծրագրերը հնարավորություն են տալիս երիտասարդներին սովորել և հմտանալ գիտության կառավարման գործում։

– Ի՞նչ կասեք ԵԳԱԾ-ի ծրագրերում որդեգրված չափորոշիչների վերաբերյալ։ Մասնավորապես, արդարացվա՞ծ է արդյոք այն, որ բացառապես բանավոր զեկույցներ ու նեցողներնեն ստանում միջազգային գիտաժողովներին մասնակցելու համար հատկացվող ֆինանսական աջակցություն:

– Գործող չափորոշիչներն ընտրվել են երկար քննարկումների ու խորհրդակցությունների արդյունքում։ Չափորոշիչները ծրագրի իրականացման ընթացքում փոխվում են՝ հաշվի առնելով թերությունները և արդյունավետության բարձրացման հնարավորությունները։ Բանավոր զեկույցների մասով ասեմ, որ դա այն հիմնական սկզբունքն է, որով որոշվում է գիտաժողովին ներկայացված նյութի կարևորությունը։ Այսինքն, եթե ունես բանավոր զեկուցում` նշանակում է, որ քո աշխատանքը բարձր է գնահատվել կազմակերպիչների կողմից։ Լինում են, իհարկե, դեպքեր, երբ շատ արժեքավոր աշխատանքներ բանավոր չեն ներկայացվում գիտաժողովների ժամանակ, սակայն նմանատիպ դեպքերը հազվադեպ են։ Իհարկե, բանավոր զեկուցման անհրաժեշտության սկզբունքն իդեալական չէ, բայց աշխատող է։ Ամփոփելով՝ ասեմ, որ այդ սկզբունքն արդարացված եմ համարում։

– Ինչպե՞ս եք գնահատում ԵԳԱԾ-ի ղեկավար մարմնի աշխատաոճը՝ այն բավարար թափանցի՞կ է, օպերատի՞վ է՝ որոշումները կայացնելիս։ Ընդհանրապես, արդարացվա՞ծ է արդյոք ԵԳԱԾ-ի ձևաչափը՝ երիտասարդական գիտական ծրագրեր իրականացնելու համար:

– ԵԳԱԾ-ի ղեկավար մարմնի աշխատաոճը թափանցիկ է, բայց կարելի է էլի աշխատել այդ ուղղությամբ։ Որոշումների կայացման օպերատիվությունը նույնպես լավ է, բայց աշխատելու տեղ կրկին կա։ ԵԳԱԾ-ի ձևաչափի հետ կապված՝ արդեն պատասխանեցի, որ այն դիտարկում եմ՝ որպես օժանդակող, աջակցող ծրագիր, բայց ո՛չ երբեք հիմնական։ Դա գիտության ֆինանսավորման դիվերսիֆիկացիայի օրինակ է, որն օգնում է ՀՀ գիտության կառավարմամբ զբաղվող պետական լիազորված մարմնին՝ ԿԳՆ Գիտպետկոմին։

-Նաև խնդրում եմ ընդհանուր գնահատական տալ՝ որքանո՞վ է արդյունավետ գործել ծրագիրը, որքանո՞վ են արդյունավետ ծախսվել ֆինանսները:

– Շահառուների տրամադրած հաշվետվություններից երևում է, որ ծրագրի արդյունավետությունը բավականին բարձր է։ Հայտատուների բողոքների քանակի և հիմնավորվածության վերլուծությունը նույնպես վկայում է ծրագրի արդյունավետության մասին։

– Ի՞նչ առաջարկներ ունեք՝ ծրագիրն է՛լ ավելի լավացնելու համար, ինչպիսի՞ծրագրեր արժե իրականացնել ապագայում:

– Կարելի է իրականացնել նոր գիտական լաբորատորիաների ստեղծման, սարքավորումների ձեռքբերման, ներքին և միջազգային համագործակցությունը խթանող ծրագրեր։ Սակայն կրկին` սրանք հնարավոր կլինի անել միայն տրամադրվող գումարների ավելացման դեպքում։ 100 մլն-ով նման ծրագրեր իրականացնելու հնարավորությունը շատ փոքր է։

– Որքանո՞վ է հավանական, որ ծրագիրը շարունակական կլինի։

– Նախագահի ընտրական ծրագրում գրված է, որ ԵԳԱԾ-ը շարունակական է լինելու, և գումարներն էլ ավելանալու են։ Հուսամ, որ նախընտրական ծրագիրը հիմք կդառնա հետընտրական իրական աշխատանքային քայլերի համար։

– Որքա՞ն ֆինանսական ավելացում եք կանխատեսում իրատեսորեն:

– Առնվազն եռապատկումը միանգամայն իրատեսական եմ համարում։ Եվ քանի որ ԵԳԱԾ-ը որդեգրել է հավելյալ միջոցներ ներգրավելու սկզբունքը (տրամադրված 100 մլն դրամ գումարին, մեր աշխատանքների շնորհիվ, ավելացվել է ևս մոտ 70 մլն), համոզված եմ, որ, 300 մլն ստանալու դեպքում հնարավոր կլինի ներգրավել ևս առնվազն 200-300 մլն։

– Որո՞նքեններկա պահին գիտական համակարգի ամենակարևոր խնդիրները:

– Շատ բարդ հարց եք տալիս, որը մի քանի առանձին հարցազրույցների թեմա է։ Խնդիրները շատ են, նշեմ դրանցից ընդամենը մի քանիսը, որոնք այս պահին անցնում են մտքովս.

1. Գիտական ինստիտուտների գործունեության արդյունավետության բարձրացում:

2. Գիտության ոլորտում երիտասարդների ներգրավում:

3. Հետազոտական համալսարանների ստեղծում:

4. Լաբորատորիաների տեխնիկական վերազինում:

5. Ներքին և միջազգային համագործակցության զարգացում:

6. Գիտություն-նորարարություն-արտադրություն կապի ապահովում:

7. Մասնավորի ներգրավում գիտության ոլորտ։

Սրանք խնդիրներ են, որոնց լուծումն ուղղակի անհրաժեշտ է՝ առաջ շարժվելու համար։ Այդ ուղղությամբ աշխատանքները սկսվել են և տարվում են, բայց տեմպը բավարար չէ։ Ու էլի գալիս ենք ֆինանսների սղության հարցին։ Ասեմ, որ միայն գիտական լաբորատորիաների թարմացման համար անհրաժեշտ է մոտ 200 մլն ԱՄՆ դոլար, իսկ այս տարվա պետական բյուջեով գիտության ոլորտին հատկացվել է ընդամենը 28 մլն ԱՄՆ դոլարին համարժեք գումար։ Գիտության ֆինանսավորման ծավալների էական ավելացման խիստ անհրաժեշտություն կա։

Մանե Հակոբյան