«Անցած-գնացած նախագահներին նորից իշխանության բերելն այդքան էլ Արևմուտքի և Ռուսաստանի կողմից ընդունված գործելաոճ չէ»

Հարցազրույց քաղաքական և ընտրական տեխնոլոգիաների փորձագետ Արմեն Բադալյանի հետ

– Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը:

– Հայաստանում ներքաղաքական իրավիճակը թեթևակի ակտիվությամբ է առաջ ընթանում: Առանձնապես լուրջ զարգացումներ չկան, բայց ակտիվություն կա, որը, ամենայն հավանականությամբ, հնարավոր է` հանգեցնի հետագա զարգացման:

– Իսկ արդյո՞ք այդ ակտիվությունը պայմանավորված է ԲՀԿ-ական պատգամավոր Վարդան Օսկանյանի դեմ հարուցված քր.գործով: Ըստ Ձեզ` այն քաղաքական ենթատեքստ ունի՞, թե՞ իրավական հարթության վրա է:

– Դա քաղաքական ենթատեքստում էր, քանի որ, եթե ՀՀ-ում ցանկացած ՍՊԸ-ի ստուգեն, ապա անպայման կգտնեն թեթևակի խախտումներ, բայց դա ոչ թե տվյալ ՍՊԸ-ի, այլ ՀՀ իրավական դաշտի անկատարությունն է: Հնարավոր է, որ Վ. Օսկանյանի և «Սիվիլիթասի» գործի հիմքում իրավական ինչ-ինչ երանգներ լինեն, բայց սա միանշանակ պետք է դիտարկել` քաղաքական ճնշման փորձ ԲՀԿ-ի նկատմամբ:

– Եվ ո՞ւմ կողմից են այդ ճնշումները:

– Բնականաբար, իշխող քաղաքական ուժի և նրա ղեկավարության:

– Եվ ինչո՞ւ էր անհրաժեշտ իշխող քաղաքական ուժին ճնշում գործադրել ԲՀԿ-ի վրա:

– Դա կարող եմ ենթադրել, որովհետև չեմ շփվում իշխող քաղաքական ուժի հետ, բայց, ամենայն հավանականությամբ, դա փորձ էր` ստանալու ԲՀԿ-ի աջակցությունը գալիք նախագահական ընտրություններում: Կարծում եմ` դա բավական սխալ հաշվարկ է, քանի որ այդ աջակցությունը ստանալու հիմքում ընկած է այն, որ ՀՀԿ-ն, և եթե նրան աջակցի ԲՀԿ-ն, այդ 2 քաղաքական ուժերի ընտրազանգվածն է ընտրելու նախագահ: Իրականում Հայաստանում նախագահ ընտրելու գործում հասարակությունը միշտ ձևական դերակատարություն է ունեցել` սկսած 1996-ից, ինչպես նաև` 2012թ. ԱԺ ընտրությունների ժամանակ մենք տեսանք, որ հասարակությունը քվեարկություններին ձևականորեն մասնակցում է:

Անցած նախագահական ընտրություններին հասարակության քվեարկությունը և ԿԸՀ-ի հայտարարած տվյալներն իրար չեն համապատասխանում: Ամենայն հավանականությամբ, նույնը կկրկնվի 2013թ.: Այսինքն` անգամ այդ ճնշումը ԲՀԿ-ի նկատմամբ` ստիպել սատարելու գործող նախագահին` ուղղակի անիմաստ է:

– ՀՀԿ խոսնակ Էդուարդ Շարմազանովը հայտարարել էր, որ 2011թ. կոալիցիոն ուժերը հուշագիր էին ստորագրել, որտեղ ԲՀԿ առաջնորդ Գագիկ Ծառուկյանը պաշտոնապես հայտնել էր, որ 2013թ. նախագահական ընտրություններում ԲՀԿ-ն սատարելու է ՀՀ գործող նախագահ Սերժ Սարգսյանին: Այդ դեպքում իշխող քաղաքական ուժն ինչո՞ւ պետք է ճնշում գործադրեր, եթե նման հավաստագիր ունեն:

– Համաշխարհային քաղաքականության մեջ կարող եմ նշել միլիոնավոր օրինակներ, երբ հուշագիր են ստորագրում, այնուհետ նետում աղբանոց` առանց չեղյալ համարելու այն: Իսկ օրինակ բերել, թե 2011թ. հուշագիր են ստորագրել, հետևաբար, պետք է անպայման աջակցեն` դա, մեղմ ասած` միամտություն է:

– Ո՞ւմ եք տեսնում ԲՀԿ-ում` որպես նախագահի պոտենցիալ թեկնածու:

– Ես տեսնում եմ ԲՀԿ-ում նախագահի մեկ թեկնածու` Վ. Օսկանյան, որպես քաղաքական ընդգծված դեմք, բայց միգուցե ԲՀԿ-ն ուրիշի՞ն էլ տեսնի: Վ. Օսկանյանը քաղաքական գործիչ է, և նրա ընկալումը` թե՛ երկրի ներսում, թե՛ երկրի դրսում` քաղաքական գործչի ընկալում է: Իհարկե, սոցիոլոգիական հարցումներ չեմ անցկացրել ՀՀ-ում այս հարցով, բայց, իմ կարծիքով, անկախ նրա նկատմամբ բացասական տրամադրվածությունից, նրան ընկալում են` որպես քաղաքական գործիչ, որպես նախագահի թեկնածու: Քաղաքական գործիչներ կան, ինչպես պատգամավորը, մարզպետը, վարչապետը, բայց այսօր ԲՀԿ-ից` որպես նախագահի, այսպես ասած` սազական քաղաքական գործիչ` Վ. Օսկանյանն է, իսկ Գագիկ Ծառուկյանը, ինչքան ցույց են տալիս դիտարկումները, նախագահի թեկնածու չի դիտարկվում:

– Սոցիոլոգ Ահարոն Ադիբեկյանի անցկացրած հարցումների համաձայն` նախագահի ամենապոտենցիալ թեկնածու է Գագիկ Ծառուկյանը:

– Մի՞թե Հայաստանում մնացել են մարդիկ, ովքեր ընդհանրապես հավատում են Հայաստանի սոցիոլոգների կողմից անցկացված «հարցումներին»: Այլ պատասխան չունեմ:

– Այնուամենայնիվ, ըստ Ձեզ` Սերժ Սարգսյանն արդյո՞ք, այսպես ասած` վտանգ տեսավ` ի դեմս Վ. Օսկանյանի:

– Չգիտեմ` վտանգ տեսա՞վ, թե՞ ոչ, քանի որ չեմ շփվել Սերժ Սարգսյանի հետ, բայց, ամեն դեպքում, նա չէր կարող չհասկանալ, որ ԲՀԿ-ից ամենատեսանելի և ընկալելի թեկնածուն հիմնականում դրսի ուժերի համար կարող է ընկալվել միայն Վ. Օսկանյանը: Այդ տեսակետից` այո՛, նա մրցակից է Ս. Սարգսյանին: Թե ո՞վ նրան խորհուրդ տվեց Վ. Օսկանյանի դեմ այս քաղաքական հետապնդումն անել, չեմ կարող ասել, բայց այն շատ անհաջող խորհուրդ և PR էր` հատկապես, երբ այն ներկայացվում է` որպես փողերի լվացում: Այսինքն` կոռուպցիայի դեմ պայքար` այն դեպքում, եթե գործող նախագահն ուշադրությամբ նայեր ԱԺ իր խմբակցությանը, ապա կտեսներ` խմբակցության 90%-ը կոռուպցիայի էտալոններն են, և եթե ցանկանում էր պայքարել կոռուպցիայի դեմ, ապա, առաջին հերթին, հայացքը կուղղեր դեպի իր խմբակցությունը, այլ ոչ թե դեպի ԲՀԿ-ն ու Վ. Օսկանյանը:

– Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ այս աղմկահարույց դեպքից հետո Վ. Օսկանյանը կարող է առաջադրվել` որպես նախագահի թեկնածու: Եվ այս գործը որքանո՞վ ազդեց նրա հեղինակության վրա:

– Բնականաբար, չեմ կարող ասել` Վ. Օսկանյանը կառաջադրվի՞, թե՞ ոչ, դա ԲՀԿ-ի որոշելիք հարցն է, բայց սա Վ. Օսկանյանին շատ լավ նվեր էր իշխանությունների կողմից, որը նա կարող է ներկայացնել թե՛ ՌԴ-ում, թե՛ Արևմուտքում: Փաստորեն, իշխանությունները տվեցին գերազանց «ապրանք», որը նա կարող էր ներկայացնել ցանկացած լսարանում` թե՛ ռուսական, թե՛ արևմտյան, իսկ թե ինչպե՞ս կներկայացնի այս հարցը` դա ԲՀԿ-ի որոշելիք խնդիրն է: ԲՀԿ-ն շատ լավ առիթ է ստացել քաղաքական հետապնդումը ներկայացնել` հօգուտ իրեն: Իսկ կկարողանա՞, թե՞ ոչ` այլ հարց է: Իսկ ինչ վերաբերում է վարկանիշին, ապա սա շատ լավ առիթ է` Վ. Օսկանյանի վարկանիշը մի քանի անգամ բարձրացնել արևմտյան լսարանում: Սա արդեն PR և քաղաքական տեխնոլոգիաների ոլորտից է, որը ԲՀԿ-ն պետք է ներկայացնի:

– Ձեր կարծիքով` նշյալ դեպքից հետո ԲՀԿ-ի և ՀՀԿ-ի միջև առճակատում առաջացա՞վ:

– Ընդհանրապես առճակատում չի լինում քաղաքական ուժերի միջև: Լինում է միայն մրցակցություն, որը միշտ եղել է, կա և կշարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ նրանք հանդիսանում են քաղաքական ուժեր:

– ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության ղեկավար Գալուստ Սահակյանը, նախքան Վ. Օսկանյանի դեմ ներկայացված միջնորդության քվեարկությունը, ԱԺ-ում հայտարարեց, որ ամիսներ առաջ ԲՀԿ-ի հետ «նույն երգն էին երգում», և հիմա էլ ոչինչ չի փոխվել: Այս դեպքում խոսքն ի՞նչ մրցակցության մասին է:

– Որպես կատակ պատասխանեմ` եթե ՀՀ գործող նախագահը հայտարարի, որ երկրագունդը պտտվում է արեգակի շուրջն իր ջանքերի շնորհիվ, հավատացեք, բոլոր հանրապետականները կասեն` «այո, միայն գործող նախագահի շնորհիվ է, որ երկրագունդը պտտվում է արեգակի շուրջը»: Իրականում մի բան է, ինչ նրանք հրապարակային են ասում, այլ բան է, ինչ ասում են ոչ հրապարակային:

Ոչ հրապարակային խոսակցություններում նրանցից շատերը լրիվ այլ բաներ են ասում, սա` ի գիտություն: Ինչ վերաբերում է «նույն երգը երգելուն», ապա նշեմ, որ ժամանակին Ստալինն ու Տրոցկին նույն երգն էին երգում, մինչդեռ 20 տարի անց Տրոցկին սպանվեց Ստալինի կողմից:

Ի դեպ, որպես օրինակ, նշեմ, որպեսզի վերացական չթվա. Վրաստանում իշխանության եկած Բիձինա Իվանիշվիլիի կողմնակիցներից շատ-շատերը ժամանակին Սահակաշվիլիի կուսակցության անդամներ էին, և «նույն երգն էին երգում», ուղղակի հիմա նրանք հաղթեցին Սահակաշվիլիի կուսակցությանը:

– Ամիսներ անց տեղի են ունենալու նախագահական ընտրություններ, որոնց թափանցիկ ու արդար, ժողովրդավար անցկացման մասին շատ է խոսվում: Ի՞նչ է փոխվել մինչ օրս:

– Շատ բան է փոխվել: 1996թ., 1998թ., 2003թ., 2008թ. ընտրություններից հետո միշտ էլ տեղի է ունեցել արտագաղթը, և եթե 1996թ. ՀՀ-ում ապրող հայ հասարակությունը հզոր էր, ապա այսօր բավական թույլ է: Թող ամեն մեկն իրեն հարց տա` եթե այն ժամանակ հզոր հասարակությունը, որ նոր էր դուրս եկել քաղաքական շարժումից, որը քաղաքականապես բավական լավ ուժեր ուներ, և այն ժամանակ չկարողացավ ընտրել նախագահ, ապա հիմա՞ կարող է ընտրել նախագահ: Հասարակությունը թուլացել է, և փոխարենն` ուժեղացել է արտաքին քաղաքական գործոնների դերը նախագահական ընտրությունների գործընթացին: Սա միայն հայկական երևույթ չէ:

Հարևան Վրաստանում տեղի ունեցավ «վարդերի հեղափոխություն» ամերիկացիների աջակցությամբ, որը հանգեցրեց քաղաքացիական հասարակություն դառնալուն, որի արդյունքում հասարակությունն ազատ ընտրությունների միջոցով փոխեց իշխանությունները` բերելով ընդդիմությանը: Մենք տեսնում ենք «արաբական գարունը», երբ Արևմուտքի աչքին վարկաբեկված գործիչներ, ինչպիսիք են` Քադաֆին, Մուբարաքը, հեռացան իշխանությունից Արևմուտքի աջակցությամբ, և փոխարենը` եկան այն մարդիկ, ովքեր լավ հարաբերություններ ունեն Արևմուտքի հետ` անկախ այն հանգամանքից` իսլամական եղբայրնե՞ր են, թե՞ ոչ:

Մենք տեսնում ենք, որ ԱՊՀ այն երկրներում, որտեղ փոխվել է իշխանություն` Ուկրաինա, Մոլդովա, Ղրղըզստան, Վրաստան` միշտ եղել է արտաքին աջակցություն: Անգամ Հարավային Օսեթիային, որը փոքրիկ, դե ֆակտո անկախ պետություն է` թույլ չտվեցին ընտրել իր նախագահին: Այսինքն` ավտորիտար կամ կիսաավտորիտար կառավարման համակարգ ունեցող երկրներում ընտրությունների միջոցով հասարակությունն իշխանություն չի փոխում:

20 տարվա ընթացքում հասարակությունը բավական թուլացել է, արտագաղթն ուժեղացել է, հասարակության մեջ ուժեղացել է «այս երկիրն ապագա չունի» տենդենցը, և մենք, տեսնելով և համեմատելով այս տարածաշրջանի զարգացումները, գալիս ենք այն եզրահանգման, որ ՀՀ նախագահական ընտրություններում վճռորոշ դերը պատկանելու է դրսի ուժին` կա՛մ Ռուսաստանին, կա՛մ Արևմուտքին: Բառացիորեն ասած` իրենք են նշանակելու նախագահ: Մեր հասարակությունն ուղղակի գնալու է` ձևական քվեարկություն իրականացնի:

– Իսկ ովքե՞ր կլինեն Ռուսաստանի և Արևմուտքի ցանկալի թեկնածուները:

– Չեմ կարող ասել, թե ովքեր կլինեն: Դա առավել տեսանելի կլինի, հավանաբար, դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին:

– Վերջերս ակտիվորեն խոսվում է ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի` ակտիվ քաղաքականություն վերադառնալու հնարավորության մասին: Դուք տեսնո՞ւմ եք Ռ. Քոչարյանին` որպես նախագահի թեկնածու:

– Ոչ, ես նրան չեմ տեսնում` որպես նախագահի թեկնածու: Իմ կարծիքով` նա այն թեկնածուն է, որի վրա ո՛չ Արևմուտքը, ո՛չ Ռուսաստանը դրույք չեն կատարելու, որովհետև նա հայտնի է իր հակաարևմտյան հայացքներով: Երկրորդը` կասկածում եմ նաև Ռուսաստանի դեպքում: Ընդհանրապես, այսպիսի մի հասկացություն կա` անցած-գնացած նախագահներին նորից իշխանության բերելը, այսպես ասած, այդքան էլ Արևմուտքի կամ Ռուսաստանի կողմից ընդունված գործելաոճ չէ:

– Իսկ ՀԱԿ-ի մասնակցությունը նախագահական ընտրություններին տեսնո՞ւմ եք:

– ՀԱԿ-ն այս պահի դրությամբ դեռևս չի որոշել` կմասնակցի՞ նախագահական ընտրություններին, թե՞ ոչ, և մի քանի անուղղակի հայտարարություններով իրենք ասում են, որ իրենց թեկնածուն Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է, ինչը, բնականաբար, հասկանալի է: Քանի որ ես չեմ շփվում իրենց ղեկավարության հետ, չեմ կարող ասել, թե իրենք, ի վերջո, կորոշե՞ն մասնակցել նախագահական ընտրություններին: Իմ կարծիքով` հավանաբար, ՀԱԿ-ն էլ է հասկանում, որ ընտրություններին վճռորոշն արդեն դրսի ուժերի խնդիրն է, և միգուցե փորձում են բանակցությունների մեջ մտնել դրսի ուժերի՞ հետ:

Քաղաքական գործիչները չեն ընդունելու, որ նախագահական ընտրություններում վճռորոշը լինելու է դրսի ուժերի աջակցությունը, քանի որ, ըստ իրենց, դա կարող է ընդունվել` որպես արհամարհանք հասարակության հանդեպ, իսկ երբ լրագրողները հարցազրույց վերցնեն` թե՛ իշխանությունը, թե՛ ընդդիմությունն ասելու են, որ մեր հասարակությունն է ընտրելու նախագահ, ինչին չհավատաք:

Այդ կոնտեքստում կարելի է դիտարկել և՛ ՀՀԿ-ի, և՛ ԲՀԿ-ի, և՛ ՀԱԿ-ի գործելաոճը, այսինքն` չբարձրաձայնող մտածելակերպը, որ, ըստ այդմ` իրենք հասկանում են, որ, ամենայն հավանականությամբ, նախագահի թեկնածուն այս երեք խմբավորումներից մեկը կլինի, և կլինի նա, ով ձեռնտու կլինի Արևմուտքին կամ Ռուսաստանին, կամ երկուսին միասին: Ըստ իս` այս երեք ուժերի ներկայացուցիչները հիմա ակտիվ բանակցություններ են վարում կամ պետք է վարեն այս կենտրոնների հետ` նախագահ նշանակվելու համար: Բայց ամենակարևորն այն է, որ նրանք պետք է չսխալվեն, որովհետև սխալը տանելու է դեպի վերացում:

– Ի վերջո, դեպի ո՞ւր ենք գնում, ո՞րն է ելքը:

– Եթե այսպես գնանք, ապա սահուն գնում ենք դեպի գերեզմանոց: Այս ճանապարհը տանում է դրան: Շատերն ասում են, թե արտագաղթը լուրջ խնդիր է այսօր, բայց այսօր ոչ թե արտագաղթն է խնդիր, այլ արտագաղթի թողած հետևանքը, երբ հասարակության զգալի մասը, պայմանականորեն` 90%-ը, վերածվել է խոտաբույսի ինտելեկտով բիոմասսայի, իսկ այդ բիոմասսան չի կարող փոխել իշխանություն:

Վրաստանում Իվանիշվիլին եկավ իշխանության գլուխ, և վրացիները կարողացան ուժ գտնել իրենց մեջ` փոխելու իշխանությունը: Նախ` որպեսզի Հայաստանում նույնպես ընդդիմությունը գա իշխանության գլուխ, ապա դրա համար պետք է 10 տարի Սահակաշվիլիի կատարած բարեփոխումներն իրականացվեն, որպեսզի հասարակությունը բիոմասսայից դառնա հասարակություն և լինի մեկ ընդհանուր վեկտորի մեջ, ինչպես Վրաստանը, որ գնում է դեպի Արևմուտք, անկախ նրանից` Իվանիշվիլին կվերականգնի՞ ռուսների հետ լավ հարաբերությունները, բայց Վրաստանն իր գիծն արդեն չի փոխում:

Վրաստանը քաղաքականապես բարձր է, որտեղ արդեն չեն նշանակում, չեն խանգարում, որպեսզի հասարակությունն ընտրի իր ցանկալի թեկնածուին: Քանի դեռ մեզ մոտ Սահակաշվիլիի բարեփոխումները չեն կատարվել, հասարակությունը չի բարձրացել գոնե այն մակարդակին, ինչպես Վրաստանում է, մենք նախագահ չենք ընտրելու, մեզ մոտ նախագահ նշանակելու են` ուղղակի միակ ինտրիգն այն է` Ռուսաստա՞նը, Արևմո՞ւտքը, թե՞ կոմպրոմիսով կլինի: Սա է խնդիրը: