Ֆրիտյոֆ Նանսենը` Հայ Դատի պաշտպան
Այս հոդվածը, որ պատրաստված է Միավորված ազգերի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գլխավոր գրասենյակի կողմից կհետաքրքրի հայ հասարակությանը:
Ֆրիտյոֆ Նանսենի, որպես ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի, բացառիկ կյանքի և թողած արժեքավոր ժառանգության մասին պատմող վեց մասից բաղկացած հոդվածաշարից սա երրորդն է:
Որպես փախստականների գծով Ազգերի լիգայի Գերագույն հանձնակատար, Ֆրիտյոֆ Նանսենը նպատակամղված հետապնդվում էր իր նորարարական մոտեցումների համար` պաշտպանելու մարդկային արժանապատվությունը հակամարտությունների և տեղահանումների ժամանակ:
Հայաստանը դրա վառ ապացույցն էր:
Մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտը, հայ ժողովուրդը շարունակում էր պայքարել անկախ պետություն ունենալու համար: Թեև Ազգերի լիգայի անդամները համաձայնել էին ստանձնել նման առաքելություն և նախաձեռնությունն էլ գալիս էր ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնից, այնուամենայնիվ այդ պարտավորվածությունները չկատարվեցին:
Այդ ժամանակ Հայաստանը դիմակայում էր երաշտի, մալարիայի, տուբերկուլյոզի բռնկումներին և թուրքական սահմանից եկող այլ սպառնալիքների, ինչն ավելի էր դժվարացնում անընդհատ աճող փախստականներին աջակցության ապահովումը:
Փախստականների ճգնաժամը կործանար եղավ Հայաստանի համար`մոտ 1,5 միլիոն մարդկային կորուստ, հազարավոր տեղահանվածներ և քաղաքացիություն չունեցող փախստականներ, որոնք ապրում էին փախստականների ճամբարներում և մանկատներում:
Վրդովված միջազգային հանրության անտարբերությունից՝ Նանսենը անձամբ կազմակերպեց օգնությունը հայ ժողովրդին: Նա նպատակ ուներ մեղմել փախստականների խնդիրները զարգացման իր անձնական նախաձեռնությունների միջոցով: Այդպիսի փորձ էր Հայաստանի գյուղատնտեսությանն ու սոցիալական զարգացմանն ուղղված օգնությունը`Հայաստանում ստեղծելու ծավալուն ոռոգման համակարգ: Լինելով ականատեսը 1925 թ-ին Հայաստանում տեղի ունեցող ավերածություններին, Նանսենը հետագայում գրեց ազդեցիկ մի գիրք` <<Հայաստանը և Մերձավոր Արեւելքը>>, ինչպես նաև`Հայ Դատը քարոզող բազմաթիվ հոդվածներ ու ելույթներ:
Նանսենը հույս էր ներշնչում անհապաղ օգնության կարիք ունեցող հազարավոր հայերի: Նա ներդրեց իր ողջ եռանդն ու ջանքերը հայ ժողովրդին օգնելու գործին` հասցնելով իրեն ֆիզիկական հյուծման: 1930 թվականին նա ունեցավ սրտի կաթված:
Ֆրիտյոֆ Նանսենը անձամբ կազմակերպեց ավելի քան 7000 փախստականների վերադարձը Հայաստան՝ մինչև 1928 թվականը: Նանսենյան <<ճամփորդական փաստաթղթի>> ստեղծումը, որն իր անունով կոչվեց <<Նանսենյան անձնագիր>>, զգալիորեն օգնեց հայկական Սփյուռքին: Նանսենյան անձնագրեր ստացան շուրջ 320,000 հայեր:
Թեև Հայաստանը չկարողացավ ստեղծել անկախ պետականություն՝ մինչեւ 1991 թվականը, այնուամենայնիվ Նանսենը օգնեց հայ ժողովրդին նախապատրաստելու ազգը հետպատերազմյան համաշխարհային կարգին: Հայ հասարակությունը և Սփյուռքը չեն մոռացել Նանսենի ջանքերը փրկելու հազարավոր հայերի կյանքեր և գիտակցում են այն կարեւոր դերը, որ նա ունեցել է երկրի պատմության մեջ այդ օրհասական պահին: Հայաստանի ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի խոսքերով` <<Նանսենը ոչ միայն փրկեց հազարավոր հայերի կյանքեր, այլև հույս ներշնչեց նրանց ապագայի հանդեպ>>:
<<Մարդկային էության ներսում չարը չի կարող հաղթել բարուն: Կա արդյոք ավելի մեծ առաքելություն, քան հավատը փրկելը, հավատը` մարդու նկատմամբ, հավատը ոչ միայն սեփական ապագայի, այլև ողջ մարդկության>>:
Ֆրիտյոֆ Նանսենի ոգին ապրում է Երևանի և Օսլոյի միջև հաստատված առանձնահատուկ հարաբերություններում, ինչի վկայությունն է նրա անունը կրող բազմաթիվ հուշարձանների եւ հանրային վայրերի գոյությունը Հայաստանում:
Ֆրիտյոֆ Նանսենի թողած ժառանգությունը շարունակում է ապրել հայերի սրտերում:
Նանսենյան Փախստականների մրցանակը, որը ստեղծվել է նրա պատվին՝ 1954թ-ին, կշնորհվի մեկ այլ հումանիստի` Ժնևում, 2012թ. հոկտեմբերի 1-ին կայանալիք արարողությանը:
