Ներքին Սուսի գյուղապետ Մխիթար Ներսիսյանի խոսքով՝ 2023 թվականին, երբ Ադրբեջանն օկուպացրեց Արցախի Հանրապետությունն ամբողջությամբ, շատ բնակիչների սերտիֆիկատների համար խնդիրներ առաջացան, քանի որ տեղահանված բնակիչների մի մասի գումարը տրամադրում էր Արցախի Կառավարությունը։
«Իրենց պատճառով դրսում հայտնված բնակիչներից իրենք որևէ տեղեկություն չունեն, ով որտեղ է ապրում, ինչպես է ապրում, ինչ է անում։ Ես Աղավնոյում տուն ունեի, աշխատանք ունեի, լավ ու երջանիկ ապրում էի, ինչո՞ւ այսպես արեցին, թեպետ իրենց համար մեկ է՝ ինչ կլինի ժողովրդի հետ»,- նկատեց Կարինե Ռասոյանը։
«Առաջին հերթին նա Քաշաթաղի շրջանի բոլոր համայնքները դատարկեց, Բերձորն ու Աղավնոն ավելի շուտ ստանալու նպատակն իր ծրագրերում դրել էր, սա իմ անձնական կարծիքն է։ Այսինքն՝ նա այնպես արեց, որ խաղաղ բնակիչներին հաներ իրենց տներից, որ հետո գնար ճանապարհի փակման։ Ադրբեջանը ճանապարհ փակելով, գազն ու հոսանքն անջատելով՝ նպատակ ունի հայաթափելու Արցախը»,- նշեց Մխիթար Ներսիսյանը։
Օգոստոսի 25-ին, երբ Բերձորից, Ներքին Սուսից ու Աղավնոյից բնակիչներին իրենց կամքին հակառակ տարհանեցին՝ տարածքներն Ադրբեջանին հանձնելու համար, Արցախի տարածքային կառավարման նախարարությունը խոստացել էր, որ սեղմ ժամկետներում տեղահանված բոլոր բնակիչներին կտրամադրեն բնակարանների սերտիֆիկատներ։ Սերտիֆիկատների տրամադրման համար Արցախի տարածքային կառավարությունը տվյալներ էր տրամադրում ՀՀ սոցապ նախարարությանը, որն էլ պետք է հատկացներ սերտիֆիկատները։
Արցախի Հանրապետության Ներքին Սուսի տեղահանված գրեթե բոլոր բնակիչները առցանց գրանցվել են՝ բնակարանների սերտիֆիկատներ ստանալու համար։ Տեղեկությունը 168.am-ի հետ զրույցում փոխանցեց Ներքին Սուսի գյուղապետ Մխիթար Ներսիսյանը։
Օգոստոսի 25-ից հետո Արցախի Հանրապետության Բերձոր քաղաքում, Աղավնո և ներքին Սուս գյուղերում այլևս որևէ հայ չկա, նրանք բոլորը տեղահանվել էին։ Մինչև տեղահանվելը՝ օգոստոսի 5-ին, Արցախի տարածքային կառավարման նախարարն այցելել էր Բերձոր քաղաք, հանդիպել գյուղերի բնակիչների ու ղեկավարների հետ և հորդորել մինչև օգոստոսի 25-ը դուրս գալ այդ տարածքներից, քանի որ այն անցնելու է թշնամու հսկողության տակ։
2020 թվականի արցախյան 44-օրյա պատերազմից 2 տարի անց Քաշաթաղի շրջանի Բերձոր քաղաքը, Ներքին Սուս և Աղավնո գյուղերն այսօր վերջնականապես հանձնվեցին թշնամուն, հարյուրավոր բնակիչները պարզապես բռնի տեղահանվեցին և զրկվեցին սեփական տներից։ Տեղահանված բնակիչների մի մասը հաստատվել է Հայաստանի տարբեր մարզերում, մյուս մասը՝ Արցախում։ Բնակիչների մեծ մասը դեռևս տուն գտնելու խնդիր ունի, քանի որ նրանց տրամադրված ֆինանսական աջակցությունը քիչ է, իսկ վարձով բնակարանների գները՝ շատ բարձր։
«Ամեն ինչ հնարավոր է անենք, պետք է կազմակերպենք, ու բնակիչները, որոնք տարբեր տեղերում են՝ հավաքենք, Ներքին Սուս անունով գոնե թաղամաս ստեղծենք։ Բնակիչներն էլ ուզում են, որ բոլորս մի տեղում լինենք»,- նշեց Վ. Ներսիսյանը։
Արցախի ԱԺ «Արդարություն» խմբակցության պատգամավոր Մետաքսե Հակոբյանը տեղին չի համարում քննադատությունները՝ ուղղված Աղավնոյում իրենց տներն այրող բնակիչներին: Նրանք դա անում են սրտի կսկիծով, անզորությունից ու ցավից դրդված։
168.am-ի հետ զրույցում Արցախի Հանրապետության կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի փոխնախարար Լեռնիկ Հովհաննիսյանն ասաց, որ Քաղպաշտպանության պլանի համաձայն, երբ սկսվել է բնակչության տարհանումը, պետք է տարհանեին հուշակոթողները և միայն մոնումենտալ արվեստի հուշարձանները, խաչքարերը և այլն։
