Հայաստանը հայտնվել է ներմուծումների ուժեղ ճնշման տակ
Պաշտոնական տվյալներով, արտահանումը Հայաստանից մեծ տեմպերով ավելանում է, ու թվում է, թե դա պիտի հանգեցներ արտաքին առևտրի հաշվեկշռի բարելավման։ Բայց հակառակն է եղել. տեղի է ունեցել բացասական հաշվեկշռի խորացում։
Խոսքը արտահանման և ներմուծման հարաբերակցության մասին է։ Եթե անցած տարվա այս ժամանակահատվածում ներմուծումը 1,58 անգամով էր գերազանցում արտահանմանը, այս տարի արդեն 1,73 անգամով է գերազանցում։ Սա նշանակում է, որ ներքին շուկայում ավելանում է ներմուծվող ապրանքների կշիռը՝ ի հաշիվ տեղական արտադրության։ Պատճառն այն է, որ տեղական արտադրությունը խթանելու փոխարեն՝ իշխանություններն իրականացնում են այնպիսի տնտեսական ու ֆինանսական քաղաքականություն, որն առավելությունը տալիս է ոչ թե տեղական արտադրությանը, այլ ներմուծմանը։ Արդյունքում՝ տեղական արտադրությունն իր տեղը զիջում է ներմուծմանը։
Դա կապված է մի կողմից՝ ներքին արտադրության թույլ զարգացումների, մյուս կողմից՝ ներմուծման համար ստեղծված բարենպաստ պայմանների հետ։
Որքան էլ իշխանությունները հպարտանում են, որ ունենք տնտեսական ակտիվության բարձր աճ, դա բոլորովին էլ չի խոսում մեր տնտեսության առավելությունների մասին։ Իրական հատվածում, որը պիտի ապահովեր ներքին շուկայի պահանջարկը, զարգացումներ գրեթե չկան կամ շատ ցածր են։ Տեղական արտադրանքը չի դիմանում ներմուծման մրցակցությանը։
Ներմուծման համար ստեղծվել են չափից դուրս նպաստավոր պայմաններ՝ կապված հատկապես ազգային արժույթի ամրապնդման և տարադրամի էժանացման հետ։ Դրամը թանկացել է՝ մի կողմից հարվածելով տնտեսության արտահանելի հատվածին, մյուս կողմից՝ առավելություններ ստեղծելով ներմուծման համար։
Զարմանալի չէ, որ Հայաստանը հայտնվել է ներմուծումների ուժեղ ճնշման տակ։ Թվում է, թե ակտիվ արտահանումներ ենք իրականացնում, բայց ներմուծումների աճի տեմպը շատ ավելի բարձր է։ Դրա հետևանքով էլ խորանում է արտաքին առևտրի բացասական հաշվեկշռը։ Արտահանման աճի տեմպն անհամեմատ ավելի ցածր է, քան ներմուծմանը։
Պաշտոնական տվյալներով, տարվա առաջին կեսին ներմուծումը Հայաստան ավելացել է 48,7 տոկոսով։ Եթե այս աճը բերում ենք դրամային տեսքի՝ ստացվում է ավելի քան 1 մլրդ 79 մլն դոլար։ Այս տարվա ընդամենը 6 ամսվա ընթացքում ներմուծումները 1 մլրդ 79 մլն դոլարով ավելի շատ են եղել։
Իհարկե, դրա վրա իր ուղղակի ազդեցությունն է ունեցել նաև գնաճը։ Բայց այն միայն գնաճով չէ, որ պայմանավորված է։ Ավելացել է նաև բուն ներմուծումը։
Դրան նպաստել են ոչ միայն փոխարժեքները, այլև իշխանությունների իրականացրած տնտեսական քաղաքականությունը։ Նույն Թուրքիայի օրինակը բերենք. անցած տարի հայտարարված էմբարգոյի պայմաններում թուրքական ապրանքների ներմուծումը Հայաստան էապես կրճատվել էր, և դրանց մի մասը փոխարինվել էր տեղականով։ Այս տարվա սկզբից իշխանությունները որոշեցին վերացնել էմբարգոն ու շատ արագ վերականգնեցին թուրքական ապրանքների հոսքը մեր շուկայում։ Հինգ ամսում Թուրքիայից ներմուծումն ավելացել է 10 անգամ։
Սա միայն ուղղակի ավելացում չէ։ Դրա հետևանքով տուժել է ներքին արտադրությունը, որն իր հնարավորություններով միշտ չէ, որ կարողանում է մրցակցել թուրքական էժան ապրանքների հետ ու աստիճանաբար դուրս է մղվում շուկայից։
Սրանով տեղական արտադրությունը փոխարինվում է ներմուծմամբ։ Եվ դա միայն Թուրքիայի հետ առևտրային հարաբերությունների պարագայում չէ, որ տեղի է ունենում։ Դա է վկայում նաև ներմուծման նման կտրուկ աճը։
Երբեմն իշխանությունները սիրում են ներմուծման աճը կապել տնտեսության տեխնիկական վերազինման հետ։ Ճիշտ է, մեքենաների, սարքավորումների և մեխանիզմների գծով ունենք ներմուծման աճ, բայց նախ՝ դա այն աճը չէ, որի մասին կարելի է խոսել, և երկրորդ՝ այդ աճի մեջ մեծ է հատկապես տրանսպորտային միջոցների, մասնավորապես՝ ավտոմեքենաների ներմուծման բաժինը։ Դրանց մի մասն էլ վերարտահանվում է։ Պատժամիջոցների կիրառումից հետո Ռուսաստանը նպաստավոր շուկա է դարձել տրանսպորտային միջոցների վերարտահանումների համար, որից և օգտվում են նաև հայաստանյան գործարարները։ Սակայն դա իրականում մեր տնտեսության հետ որևէ կապ չունի, թեև ազդում է՝ ինչպես ներմուծման, այնպես էլ՝ արտահանման ցուցանիշների վրա։ Նաև դրա արդյունքում է ավելացել արտահանումը Ռուսաստան։ Թեև՝ անգամ այդ պայմաններում, Ռուսաստանից ներմուծման աճի տեմպը շատ ավելի բարձր է եղել, քան արտահանմանը։
Ռուս-ուկրաինական հակամարտության ու Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների սկզբնական շրջանում մի պահ թվում էր, թե Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ապրանքաշրջանառությունը կարող է մեծապես տուժել։ Բայց պաշտոնական տվյալներն այլ բան են ասում։ Ռուսաստանը շարունակում է ոչ միայն լինել Հայաստանի ամենախոշոր առևտրային գործընկերը, այլև այդ հարաբերություններն այս տարի շատ ակտիվ ավելացել են և առաջին հերթին՝ ներմուծման ավելի բարձր աճի արդյունքում։
Չնայած Ռուսաստանի տնտեսության դժվարություններին ու կիրառված պատժամիջոցներին, այս տարվա առաջին 5 ամիսներին Ռուսաստանից ապրանքների ներմուծումը Հայաստան ավելացել է 42,5 տոկոսով։ Դրամային արտահայտությամբ այն կազմել է գրեթե 840 մլն դոլար՝ անցած տարվա 589 միլիոնի դիմաց։
Գրեթե 251 միլիոնով ավելի շատ ապրանք է այս տարի ներմուծվել Ռուսաստանից Հայաստան։
Հայաստանից Ռուսաստան արտահանումն էլ է ավելացել, բայց գումարային առումով գրեթե 3 անգամ ավելի քիչ։
Հակամարտության սկզբնական փուլում 2 երկրների միջև առևտրի շրջանառությունները մի պահ իսկապես խնդիրների բախվեցին։ Մարտին՝ ինչպես արտահանման, այնպես էլ՝ ներմուծման ծավալները կրճատվեցին, բայց հետո արագորեն վերականգնվեցին։ Մի բան, ինչը չի կարելի ասել հայ-ուկրաինական առևտրային հարաբերությունների մասին։ Դրանք հակամարտությունից հետո կտրուկ նվազեցին ու շարունակում են այդպիսին մնալ։
Գրեթե դադարել է հատկապես արտահանումը։ Հակամարտությանը հաջորդած 3 ամիսներին Հայաստանից Ուկրաինա է մատակարարվել ընդամենը 933 հազար դոլարի ապրանք։ Արտահանումը նվազել է ավելի քան 46 տոկոսով։
Որքան էլ կարող է տարօրինակ լինել, ներմուծումն Ուկրաինայից ավելի քիչ է տուժել։ Թեև տեմպը ընկել է, բայց հակամարտությունից հետո էլ այդ երկրից շարունակվել է ապրանքների ներկրումը։ Վերջին երեք ամսում բերվել է գրեթե 12 մլն դոլարի ապրանք։
Տարօրինակ բարձր ակտիվություն է դիտարկվել Միացյալ Նահանգներից իրականացվող ներմուծումների առումով։ Նախորդ տարվա համեմատ ներմուծումն աճել է 2,4 անգամով՝ 37,5 մլն դոլարից հասնելով գրեթե 91 միլիոնի։
Թե հատկապես ո՞ր ապրանքների ներմուծման պահանջարկն է հանգեցրել այդպիսի կտրուկ փոփոխության, հնարավոր կլինի ասել ավելի ուշ, երբ կհրապարակվեն ներմուծման ապրանքային տվյալները, ըստ երկրների։
Իհարկե, ներմուծումների ակտիվությունը Հայաստան միայն Ռուսաստանով ու Միացյալ Նահանգներով չէ, որ պայմանավորվել է։ Դա նկատելի է նաև բազմաթիվ այլ երկրների հետ ունեցած առևտրային հարաբերություններում։ Ընդհանրապես Հայաստանը շատ քիչ երկրների հետ ունի դրական առևտրային հաշվեկշիռ, որը մեր տնտեսության լավ վիճակից չի գալիս։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
