Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու՝ Թուրքիային ուղղված պահանջը եղել և մնում է Եվրախորհրդարանի ավանդական դիրքորոշումը․ Նաչո Սանչես

Եվրախորհրդարանում Թուրքիայի հարցերով զեկուցող Նաչո Սանչես Ամորը, գնահատելով ԵՄ-Թուրքիա, Հայաստան Թուրքիա հարաբերությունները՝ դրական ազդակներ է տեսնում առաջընթացի համար, բայց հիշեցնում է. Թուրքիան անկանխատեսելի երկիր է, երբեք չենք կարող իմանալ, թե ի՞նչ կլինի հաջորդ օրը։

Բրյուսելում «Արմենպրես»-ի թղթակցին տված հարցազրույցում Սանչես Ամորն անդրադարձել է Թուրքիայի վերաբերյալ վերջին զեկույցին, Թուրքիայի վարած արտաքին քաղաքականությանը, Թուրքիայի կողմից Հայոց Ցեղասպանություն ճանաչելու հավանականությանը, Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին, ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցության հնարավորությանը:

-Թուրքիայի վերաբերյալ Ձեր վերջին զեկույցը ողջունում է Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը։ Որքանո՞վ եք դուք իրատեսական համարում կարգավորումը՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի անվերջանալի նախապայմանները։ Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ սա Հայաստան Ադրբեջան հարաբերությունների վրա։

Կարծում եմ՝ դա կախված է երկու կողմերի իրական քաղաքական կամքից։ Լավ է, որ գոնե այս երկխոսությունը սկսեցին։ Լավ է, որ երկու բանախոս նշանակեցին, բայց, ըստ երևույթին, այս առաջին՝ լավ տպավորությունից հետո, լճացման պահ եղավ։ Չգիտեմ, գուցե, ավելի նեղ շրջանակներում այլ խոսակցություններ էլ են եղել, որոնցից ես տեղյակ չեմ, բայց կարծում եմ՝ դրական հանգամանք է, որ Թուրքիան թափանցիկության, պատրաստակամության ազդանշաններ է ուղարկում և փորձում է շտկել հարաբերությունները բոլոր հարևանների հետ։ Կարծում եմ, որ Հայաստանը շատ սիմբիոտիկ է վերաբերում այս՝ իսկապես նոր քաղաքականությանը, եւ այդ պատճառով մենք խրախուսում ենք երկու կողմերին շարունակել զբաղվել երկկողմանի խնդիրներով, քանի որ դա լավ է երկու կողմերի և տարածաշրջանի համար:

-Ինչպես նախորդ տարի, այս տարի ևս զեկույցը հորդորում է Թուրքիային ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը, որքանո՞վ է սա իրատեսական։

-Կարծում եմ՝ որոշ հանգամանքներից է կախված… Նախկինում եղել են ընդհանուր եզրեր գտնելու որոշ մոտեցումներ և փորձեր։ Եթե հաստատվեն երկկողմանի լավ հարաբերություններ, ապա դա կարող է լինել հարմար պահ, որպեսզի խնդրի լուծման ճանապարհին երկու կողմերը գան ինչ-որ համաձայնության։

Հիշում եմ՝ պատմաբանների կամ քաղաքական քայլերի մասին պատկերացումներ կային, բայց դրանք կախված են տրամադրությունից: Եթե կողմերի տրամադրվածությունը լավ լինի, ապա, այո, Ցեղասպանության ճանաչման հարցը կարող է օրակարգի մի մաս լինել՝ թե ինչպես լուծել խնդիրը։ Հավանաբար, ոչ թե գնալ արագ անմիջական ճանաչման ուղով, այլ գոնե փորձել լուծում գտնել՝ հարգելով կողմերի դիրքորոշումները։

Ինչ վերաբերում է Եվրախորհրդարանին, սա Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Եվրախորհրդարանի ավանդական դիրքորոշումն է։ Մենք միշտ փորձում ենք ուղերձը փոխանցել, և այդ պատճառով էլ «ցեղասպանություն» եզրույթն օգտագործում ենք՝ ճանաչելու պահանջով, քանի որ դա եղել և մնում է շատ ավանդական դիրքորոշում։

-Երկար տարիներ Թուրքիային շատ մոտիկից եք հետևում։ Ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայի դերը Հարավային Կովկասում, ի՞նչ ազդեցություն ունի այն Ալիևի վրա։

-Թուրքիայի հետ խնդիրը, ինչպես մյուս երկրներում, իմպրովիզացիան է, երբեք չես կարող իմանալ, թե ինչ կարող է լինել, որովհետև ամեն ինչ փոխվում է մեկ գիշերվա ընթացքում, քանի որ համակարգն այնքան հիպերկենտրոնացված է, որ ամեն ինչ կախված է մեկ անձից և նախագահական պալատի երկու-երեք գրասեղանից։ Եվ այդ պատճառով երբեք չգիտես, թե ինչ կարող է լինել Թուրքիայի հետ։ Բայց, ըստ երևույթին, Թուրքիան վերադառնում է հարևանների հետ զրոյական խնդիրներ ունենալու հին գաղափարին: Եվ սա լավ քաղաքականություն է։ Մենք խրախուսում ենք նման քաղաքականությունը. եթե դու խնդիր ունես, ապա պետք է դրա հետ առերեսվես նորմալ դիվանագիտական միջոցներով՝ ճնշում չգործադրելով, իհարկե, չօգտագործելով ռազմական միջոցներ։ Կարևոր է խոսել, այլ ոչ թե սպառնալ։ Այս կերպ մենք Թուրքիային կոչ ենք անում վերադառնալ ավելի նորմալացված արտաքին քաղաքականության, և այդ պատճառով խրախուսում ենք այս քաղաքականությունը: Որքանո՞վ է սա իրատեսական, վստահ չեմ, բայց, համենայնդեպս, այն ազդակները, որ ստանում ենք վերջին շրջանում, լավն են։

-Թուրքիայում կայացած վերջին ընտրություններից հետո շատերը հուսահատ են, շատերը՝ լավատես։ Ո՞րն է Ձեր դիրքորոշումը։ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության մեջ փոփոխություններ պե՞տք է ակնկալել, թե՝ ոչ։

-Ես առանձնահատուկ անձնական կարծիք չունեմ Թուրքիայի ներքին քաղաքականության վերաբերյալ։ Մենք պետք է գործ ունենանք ներկայիս Թուրքիայի հետ, ինչպիսն էլ այն լինի, և այն կառավարության հետ, որին ընտրում է թուրք ժողովուրդը։ Բայց մենք նույնիսկ գիտենք, որ ընտրությունների ժամանակ եղել են որոշ խնդիրներ, որոնք հստակ բացահայտվել են միջազգային ընտրական դիտարկմամբ։ Մենք պետք է գործ ունենանք այն Թուրքիայի հետ, որն այսօր կա, և այդ համատեքստում փորձում ենք խրախուսել Թուրքիայի քայլերը, այդ երկրում հնչող կարծիքները, որոնք ավելի նպաստավոր են իրենց հարևանների և Եվրամիության հետ լավ հարաբերությունների համար: Սա է մեր դիրքորոշումը։ Առջևում այնտեղ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններ են, և, հավանաբար, սա կրկին լարվածության պահ է լինելու։ Բայց, ճիշտ է, նախագահ Էրդողանը 5 տարի ունի, որպեսզի փորձի ավելի կոնսենսուսային քաղաքականություն և արտաքին քաղաքականություն մշակել, և դա, կարծում եմ, կապված է նաև երկրի տնտեսական կայունությանը համար առկա սպառնալիքի հետ․ տնտեսական տեսանկյունից երկիրը գտնվում է շատ բարդ իրավիճակում։ Հավանաբար, դա կարող է օգնել ավելի բարեկամական, ավելի բաց և պակաս հաստատակամ արտաքին քաղաքականություն վարել․ երբեմն մենք օգտագործում ենք հաստատակամություն եզրույթը՝ «ագրեսիվ» բառը չօգտագործելու համար։ Կարծում եմ՝ լավ է, որ Թուրքիան, անկախ պատճառներից, հասկացել է, որ պետք է տարբեր կապեր ունենա հարևանների, Եվրամիության, ԱՄՆ-ի, Չինաստանի և Ռուսաստանի հետ:

-Դուք առաջարկում եք Թուրքիայի հետ համագործակցության այլընտրանքային ճանապարհ ԵՄ-ին անդամակցելու փոխարեն։ Ի՞նչ ֆորմատի մասին է խոսքը։

-Մենք խորհրդարանում վերջապես պայմանավորվեցինք ոչ թե անմիջապես ձերբազատվել անդամակցության գործընթացից, այլ փորձել այդ գործընթացը պահպանել այնպես, ինչպես կա, այսինքն՝ սառեցված, և փորձել իսկապես լրջորեն ուսումնասիրել այլ ուղիներ, որովհետև անդամակցության գործընթացն այլևս ֆունկցիոնալ չէ։ Բարեփոխումների իրականացումը, դժբախտաբար, չի պաշտպանել Թուրքիայում ժողովրդավարական հասարակության նկարագիրը, և աստիճանաբար այն դառնում է անգործունակ: Գաղափարը հետևյալն է՝ եկեք ուսումնասիրենք այլ ուղիներ: Կան խորապես ուսումնասիրելու կամ վերանայելու ենթակա որոշ մոտեցումներ: Ամեն բան ծավալվում է ասոցացման պայմանագրի շուրջ։

Լավ է հիշեցնել, որ ներկայիս մաքսային միությունը գործում է հին ասոցացման համաձայնագրի ներքո, և մենք պետք է զբաղվենք հստակ օրակարգով՝ ինչպես գործ ունենալ մաքսային միությունների հետ: Պետք է գործ ունենանք վիզաների հետ՝ Եվրոպայում լավ հայտնի, իսկ Թուրքիայում ոչ այնքան հայտնի պայմաններով։ Ըստ ամենայնի, գործ ունենք նաև միգրացիայի հետ։ Մենք պետք է զբաղվենք մեր տարածքում տնտեսական համագործակցությամբ, պետք է վերսկսենք ավելի բարձր մակարդակի բանակցությունները, քանի որ մի փոքր ցինիկ է հնչում, բայց տեսականորեն և գործնականորեն այդ տարրը չունենք։ Այո, շփումներ կան հանձնակատարների, հանձնաժողովի ու խորհրդի նախագահների մակարդակով, բայց տեսականորեն բարձր մակարդակի բանակցություններ չունենք։ Շատ բաներ կարող ենք անել՝ օրակարգը շտկելու, վստահությունը վերականգնելու համար։ Առաջին քայլն է՝ վերականգնել վստահությունը և փորձել ֆիքսել կամ ստեղծել այլ շրջանակ Թուրքիայի հետ հարաբերություններում։

-Ո՞րն է Ձեր գնահատականը Թուրքիա-ԵՄ ներկայիս հարաբերություններին։

-ԵՄ-ի դեպքում նույնն է. փոփոխություններ չկան, որովհետև, չնայած աշխարհում տեղի ունեցածին, չնայած Կանաչ գործարքին, չնայած աշխարհաքաղաքական երկրաշարժերին, Եվրամիությանն անդամակցելը շատ հստակ գործընթացի մասին է․ դուք պետք է մոտենաք Եվրամիության չափանիշներին բոլոր ոլորտներում և հատկապես՝ մեկ ոլորտում: Անդամակցության գործընթացի առանցքը մարդու իրավունքներն են, ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, և այս տեսանկյունից բարելավման ոչ մի փոքր ազդանշան չկա, նույնիսկ՝ աննշան ազդանշան: Պետության ժեստերը, առկա փաստերը շատ տարակուսելի մեսիջ են ուղարկում։ Կան քաղբանտարկյալներ, ինչպիսիք են Օսման Քավալան և Սելահաթթին Դեմիրթաշը՝ չնայած Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռներին։

Փորձ է արվում փակել քրդամետ ԺԴԿ կուսակցությունը։ Բանտում լրագրողներ կան, բախումներ են տեղի ունենում LGBT շարժման ակտիվիստների և ֆեմինիստ ակտիվիստների հետ։ Եվ երբ խոսում ենք Եվրամիությանն անդամակցելու գործընթացի մասին, սրանք բաներ են, որոնք պետք է գնահատենք և քննենք։ Անդամակցությունը միայն Հունական կղզում, Կիպրոսում, Սև ծովում, Կանաչ գործարքում Թուրքիայի լավ կեցվածքով պայմանավորված չէ։ Այսինքն՝ մենք ողջունում ենք ցանկացած դրական քայլ, բայց պաշտոնական գործընթացը բոլորովին այլ է։ Այդ պատճառով ես ապշած էի, երբ Թուրքիայի նախագահն ասաց՝ լավ, ես թույլ եմ տվել Շվեդիային մտնել կոալիցիա, բայց մենք պետք է ինչ-որ բան քաղենք կոալիցիայից։ Սրանք իրար հետ կապ չունեն։ Ես բացահայտ քննադատել եմ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ստոլտենբերգին, ես հաստատ գիտեմ, որ պարոն Ստոլտենբերգը պետք է լուծի խնդիրը։ Բայց Եվրամիությանն անդամակցելու գործընթացը ՆԱՏՕ-ի ներսում սակարկության ենթակա չէ։

Լիլիթ Գասպարյան