Ադրբեջանի աստղային ժամանակը․ Ալիևը շտապում է գերիշխանություն հաստատել Անդրկովկասում. Պյոտր Մակեդոնցև
Ինչպեսև սպասվում էր, նոր՝ 2023 թվականը խոստանում է հարուստ լինել քաղաքական իրադարձություններով։ Բացառություն չէ նաև Անդրկովկասը, որտեղ վաղուց ընթանում է չասված պայքար տարբեր երկրների միջև տնտեսական և քաղաքական ազդեցության համար։ Երբեմն պատահում է նաև, որ պետությունների ղեկավարներն իրենք են հայտարարում ինչ-որ գործողությունների մասին։
Ալիևի՝ հունվարի 10-ին անդրկովկասյան հանրապետության հեռուստաալիքներին տված հարցազրույցն օրինակ է այն բանի, թե ինչպես է պետության ղեկավարը բացահայտորեն հնչեցնում որոշ ծրագրեր։ Այսպես, հարցազրույցի հենց սկզբում Ադրբեջանի նախագահը հայտարարել էր․ «Ադրբեջանը պատկանում է այն երկրներին, որոնք բացահայտ արտահայտում են իրենց դիրքորոշումը, վարում են անկախ քաղաքականություն։ Իհարկե, դրա հիմքում ընկած են ինչպես մեր ռազմական հզորությունը, այնպես էլ փառավոր հաղթանակը։ Քանի որ ես կենդանի վկա եմ, որ պատերազմից հետո Ադրբեջանի քաղաքականության նկատմամբ առանց այն էլ դրական վերաբերմունքն ավելի է աճել, այսինքն՝ համակրանքը մեր հանդեպ ավելի է աճել։ Եվ դա այն պատճառով, որ աշխարհի քաղաքական վերնախավը շատ լավ հասկանում է, թե ինչ գնով ենք մենք հասել այդ հաղթանակին, ինչ ռիսկերի ենք գնացել, ինչ ուժերի դեմ ենք պայքարել և պայքարում ենք այսօր։ Այսինքն՝ չնայած պատերազմն ավարտվել է, պայքարը դեռ շարունակվում է, և ես վստահ եմ, որ մենք հաղթելու ենք, որովհետև մենք ճիշտ ուղու վրա ենք, և մեր ռազմական ու քաղաքական ուժը, այդ թվում՝ մեր տնտեսական անկախությունը, անշուշտ, բազմապատկում է մեր հզորությունը»։
Եվ այսպես, Ալիևի խոսքերով ստացվում է, որ 2020-ի ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմը պայքարի ավարտը չէ։ Հետևաբար, ստացվում է, որ Ադրբեջանը նախատեսում է շարունակել պայքարը հանուն ինչ-որ նպատակների իրականացման։
Հասկանալի է, որ հարցազրույցում Ալիևն անդրադարձել է նաև տնտեսական բաղադրիչին։ Հատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում նրա պատասխանը Միջին և Զանգեզուրի միջանցքների մասին հարցին:
«Այսպիսով, Ադրբեջանի տարածքում ավարտվել են ինչպես Միջին միջանցքի, այնպես էլ Հյուսիս-Հարավ տրանսպորտային միջանցքի հետ կապված բոլոր հիմնական աշխատանքները։ Պարզապես մենք այժմ արդիականացնում ենք երկաթուղու մի մասը, հատկապես Բաքու-Յալամա գիծը, որից հետո մենք նաև արդիականացնելու ենք Ալյաթ-Աստարա գիծը։ Քանի որ երկաթուղու հնարավորություններն իր ներկայիս վիճակում սահմանափակ են բեռների ակնկալվող ծավալի համար։ Քանի որ մենք կարծում ենք, որ միայն Հյուսիս-Հարավ միջանցքով Ադրբեջանի տարածքից փուլ առ փուլ կարելի է տեղափոխել 15 միլիոնից մինչև 30 միլիոն տոննա բեռ։ Այսինքն՝ դա շատ բարձր թիվ է։ Ներկայումս Ադրբեջանի բոլոր տարանցիկ հնարավորությունները դրա միայն փոքր տոկոսն են կազմում։ Այնպես որ, Հյուսիս-Հարավ տրանսպորտային միջանցքը նախագիծ է, որը կարող է մրցակցել Միջին միջանցքի հետ։ Հաշվի առնելով, որ ռուս-ուկրաինական պատերազմի սկսվելուց հետո, ինչպես նշեցիք, դա դարձավ Ռուսաստանի հիմնական առաջնահերթություններից մեկը»։
Այսինքն՝ ոչ թե ինչ-որ մեկը, այլ ինքը՝ Ալիևը, խոսում է այն մասին, որ ՌԴ-ն որոշակի հետաքրքրություն ունի միայն Հյուսիս-Հարավ միջանցքի նկատմամբ, որը Ռուսաստանը կապում է Իրանի հետ Ադրբեջանի միջոցով։ Ընդ որում, պետք է նշել, որ արևմտյան ԶԼՄ-ների հաղորդագրությունների համաձայն՝ Մոսկվան և Թեհրանն աշխատում են տրանսպորտային երթուղու ստեղծման ուղղությամբ, որը թույլ կտա Ռուսաստանին և Իրանին առևտուր անել և շրջանցել Արևմուտքի պատժամիջոցները։
Ոչ պակաս հետաքրքիր է նաև հարցի պատասխանի այն հատվածը, որտեղ Ադրբեջանի նախագահը խոսում է Միջին միջանցքի մասին․
«Ինչպես գիտեք, 5 տարի առաջ մենք բացեցինք Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին։ Պետք է ասեմ նաև, որ այս նախագծի նախաձեռնողները նույնպես մենք ենք եղել, և դրա իրականացումը շատ ժամանակ է պահանջել, քանի որ այստեղ տեղի են ունեցել նաև քաղաքական բարդություններ։ Արևմտյան որոշ խոշոր երկրներ դեմ էին այդ նախագծին և լուրջ խոչընդոտներ էին ստեղծում։ Պատճառն այն էր, որ դա մի նախագիծ էր, որը փաստացի դուրս էր թողնում Հայաստանը։ Այսինքն՝ հայանպաստ տրամադրությունները դրսևորվեցին նաև այդ նախագծի իրականացման մեջ։ Եվ մենք կորցրեցինք մի քանի տարի: Մեկ այլ խնդիր կապված էր ֆինանսների պակասի հետ, քանի որ այս նախագծում ներդրումներ կատարել ցանկացողներ չկային։ Մեր դիմումները միջազգային ֆինանսական կառույցներին մնացին անպատասխան։ Պարզ ասած՝ նավթից առաջին եկամուտ ստանալուց հետո մենք արդեն մեծ միջոցներ ենք հատկացրել այդ նախագծի համար։ Տեղյակ եք, Վրաստանին տրամադրվել է 775 միլիոն դոլարի վարկ, և նախագիծն իրականացվել է։
Ներկայումս մենք սերտորեն զբաղվում ենք այդ նախագծի ընդլայնմամբ։ Նախորդ տարի արդեն ցուցում է տրվել, և բյուջեից ավելի քան 100 միլիոն դոլարի միջոցներ են հատկացվելու, դրանց մի մասն արդեն հատկացվել է։ Մենք այս երկաթուղու թողունակությունը ներկայիս 1 միլիոն տոննայից կհասցնենք 5 միլիոն տոննայի։ Բայց դա էլ բավարար չի լինի։ Ճիշտ է, արևմտյան ուղղությամբ կան նաև այլ հնարավորություններ, այդ թվում և՝ վրացական նավահանգիստները։ Մենք, իհարկե, օգտվում ենք դրանցից, այդ թվում՝ նավահանգիստներից մեկը պատկանում է Ադրբեջանին»։
Ուշադրություն է գրավում Ալիևի խոստովանությունն այն մասին, որ Վրաստանը մի երկիր է, որը կախված է ոչ միայն Թուրքիայից, այլև Ադրբեջանից, որը պատկանում է Վրաստանի նավահանգիստներից մեկին։ Ընդ որում, նա հետագայում փաստացի բացահայտեց Ադրբեջանի նշանակությունն Արևմուտքի համար:
«Նոր ճանապարհներ են անհրաժեշտ նաև Միջին Ասիայից եկող բեռների համար։ Կասպից ծովով անցնող ճանապարհը շատ գրավիչ է՝ հաշվի առնելով ժամանակը։ Միևնույն ժամանակ մենք պետք է այս երթուղին տնտեսապես ավելի գրավիչ դարձնենք՝ իրականացնելով միասնական սակագնային քաղաքականություն։ Կարծում եմ, որ այստեղ էլ բանակցությունները գնում են դրական ուղղությամբ։ Այսինքն, եթե վերցնենք միայն Միջին Ասիայի երկրներից բեռների փոխադրման ներուժը և Եվրոպայից այնտեղ եկող բեռները, ապա կարելի է տեսնել, որ նույնիսկ եթե մենք իրականացնենք և ընդլայնենք այդ բոլոր նախագծերը, միևնույն է, բավարար չի լինի։ Ուստի Զանգեզուրի միջանցքի տնտեսական արդյունավետությունը որևէ մեկի մոտ չպետք է կասկած առաջացնի։ Իհարկե, մեզ համար այս նախագիծը ոչ միայն տնտեսական և տրանսպորտային, այլև ռազմավարական նախագիծ է։ Մենք բացարձակապես համոզված ենք, որ այս նախագծի իրականացումը մեր բնական իրավունքն է։ Բացի այդ, այս նախագծի իրականացումն արտացոլվել է նաև 2020-ի նոյեմբերի 10-ի եռակողմ հայտարարության մեջ։ Ճիշտ է, այնտեղ չկան «Զանգեզուրի միջանցք» բառերը։ Որովհետև «Զանգեզուրի միջանցք» տերմինը, ինչպես ասում են, ավելի ուշ մտցրի աշխարհաքաղաքական լեքսիկոնի մեջ։ Սակայն այնտեղ հստակ նշված է, որ Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների և Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության միջև պետք է տրանսպորտային հաղորդակցություն լինի, և Հայաստանը պետք է ապահովի այն։ Այսօր Հայաստանը փորձում է խուսափել դրանից։ Փաստորեն արդեն երկու տարուց ավելի չի կատարում ստանձնած պարտավորությունները։ Բայց դա մեզ չի կանգնեցնի»։
Եվ այսպես, Ալիևը հայտարարեց, որ ինքը քաղաքական օրակարգ է մտցրել «Զանգեզուրի միջանցքը»՝ ի հեճուկս 2020-ի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ համաձայնագրի։ Ավելին, նրա խոսքով ստացվում է, որ «Զանգեզուրի միջանցքը» թույլ կտա ամրապնդել Միջին Ասիայի երկրներից դեպի Եվրոպա առևտրային երթուղին։ Հավելենք նաև ինքներս մեզ, որ այս առևտրային երթուղին տնտեսապես և քաղաքականապես ձեռնտու է ոչ միայն թուրք-ադրբեջանական տանդեմին և նրանից կախված Վրաստանին, այլև Եվրամիությանը, քանի որ այդ տրանսպորտային ուղիները հաջողությամբ կշրջանցեն Ռուսաստանը։
Ի դեպ, Ալիևը բացատրել է, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումն Ադրբեջանի գլոբալ ռազմավարության մի մասն է:
«Ադրբեջանն այն եզակի երկրներից է, որը, ելք չունենալով դեպի բաց ծով, արդեն վերածվել է միջազգային լոգիստիկ և տրանսպորտային կենտրոնի։ Մեր ենթակառուցվածքներն են երկաթուղիները, օդանավակայանները, Ալյատի միջազգային ծովային նավահանգիստը և այլ տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ, Կասպից ծովի ամենամեծ նավատորմը: Միևնույն ժամանակ, մեր նավատորմը գործում է նաև Սև ծովում։ Իմ ցուցումով Սև ծովում մեր նավատորմի նավերի քանակը կավելանա։ Այսինքն՝ Ադրբեջանը լուրջ գործոն է դարձել տրանսպորտային շատ մեծ շուկայում։ Իհարկե, Զանգեզուրի միջանցքի իրականացումը պատմական անհրաժեշտություն է»։
«Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծումը, ըստ նրա մտահղացման, պետք է անդրադառնա նաև Ադրբեջանի դիրքերի վրա Սևծովյան տարածաշրջանում, որտեղ ակտիվ են նաև Թուրքիան և թուրք-ադրբեջանական տանդեմից կախված Վրաստանը։
Նման հավակնոտ ծրագրերը չեն կարող լուծվել առանց Հայաստանի հետ հակամարտության սրման, ինչով էլ զբաղվել է Ալիևն այս հարցազրույցում․ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի հետ հանդիպման ժամանակ, կարծում եմ, մենք մի փոքր խորացանք տարեսկզբին իմ ասած այն խոսքերի շարունակության մեջ, որոնք Դուք մեջբերեցիք։ Այսօր գաղտնիք չէ, որ Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքը, որպես տարիներ շարունակ տեղահանված համայնք, զրկվել է իր իրավունքներից։ Իհարկե, արևմտյան ադրբեջանցիների իրավունքների մասին խոսելը, երբ կար ղարաբաղյան ցավը, խնդիրը, հնարավոր է, նմանվեր վաղաժամ կրակոցի։ Բայց կարծում եմ, որ մենք միանգամայն արդարացիորեն այդ թեման արդեն միջազգային ասպարեզ ենք բերել։ Իմ առաջարկությունները, այսինքն՝ դեկտեմբերի 24-ին տրված առաջարկությունները կատարվում են։
Ստեղծվել է հատուկ աշխատանքային խումբ, մենք սկսել ենք աշխատել միասնական հայեցակարգի վրա՝ իմ բոլոր հանձնարարականների, ինչպես նաև տեղերից ստացվող առաջարկությունների հիման վրա։ Իհարկե, արևմտյան ադրբեջանցիները պետք է վերադառնան իրենց նախնիների հողերը, դա իրենց իրավունքն է, բոլոր միջազգային կոնվենցիաները ճանաչում են այդ իրավունքը։ Եվ մենք ՝ որպես ադրբեջանական պետություն, պետք է ամեն ինչ անենք այդ իրավունքն ապահովելու համար»։
Ադրբեջանի նախագահը տվյալ դեպքում նկատի է ունեցել 2022-ի դեկտեմբերի 24-ի ելույթը, որում նա հայտարարել է ամբողջ Հայաստանի տարածքի նկատմամբ հավակնությունների մասին։ Ընդ որում, հունվարի 10-ին Ալիևն իրեն խորամանկություն է թույլ տվել՝ խոսելով այն մասին, որ տները, որտեղ ժամանակին ապրել են ադրբեջանցիները, դատարկ ու ավերված են։ Նույնիսկ, եթե դա այդպես է, միևնույն է, ադրբեջանցիներին որպես խաղաղ բնակիչներ Հայաստան վերադարձնելու ցանկացած փորձ այս պահին կընկալվի որպես սադրանք, քանի որ և հայկական, և ադրբեջանական կողմից չկա երկու ժողովուրդների հաշտեցման իրական պատրաստակամություն։
Խոսելով հաշտեցման մասին. Այս անգամ Ալիևը ոչ միայն սպառնում էր Հայաստանին, այլև թույլ էր տալիս հարձակումներ գործել, ինչը նկատելի տնտեսական և ռազմական մեծություն է․ «Պետք է ասեմ նաև, որ եթե նույնիսկ այս կամ այն զենքը մատակարարվի Հայաստան, ապա դա նրանց չի օգնի, ես դա բազմիցս ասել եմ հայկական կողմին։ Ես ասել եմ, որ պետք չէ իզուր ծախսել դրա վրա։ Որովհետև նախ՝ դա ձեզ չի օգնի, երկրորդ՝ կարող է ինչ-որ պատրանք ստեղծել ձեր երկրում գտնվող ռևանշիստական ուժերի մոտ։ Կարող է պատրանք ստեղծել, որ դուք վրեժ կլուծեք: Դա ձեզ չի հաջողվի: Եթե մենք տեսնենք, որ մեզ ինչ-որ լուրջ վտանգ է սպառնում, ապա մենք անմիջապես կվերացնենք այն: Ուր էլ որ այդ վտանգը ծագի՝ մեր տարածքում, թե նրա սահմաններից դուրս։ Դա մեր լեգիտիմ իրավունքն է։ Այնպես որ, նման փորձեր տեղի են ունենում, և մենք տեսնում ենք, գիտենք, թե որ երկրներն են պատրաստվում զենք մատակարարել Հայաստան։ Ցավոք, նրանց թվում է նաև Հնդկաստանը։ Մենք դա գնահատում ենք՝ որպես ոչ բարեկամական քայլ, որովհետև այդ զենքը, ընդ որում՝ հարձակողական զենքը, ունի մեկ նպատակ՝ Ադրբեջանը։ Դրա համար մենք, իհարկե, անհրաժեշտ միջոցներ ենք ձեռնարկում և չենք կարող թույլ տալ, որ Հայաստանը մեզ համար սպառնալիք ստեղծի, երբեք դա թույլ չենք տա»։
Իսկապես, դեռևս 2022-ի աշնանը սկսեցին տեղեկություններ հայտնվել այն մասին, որ Հնդկաստանը մտադիր է որոշակի տեսակի սպառազինություն մատակարարել Հայաստանին։ Թե ուրիշ ինչ երկրներ նկատի ուներ Ալիևը, այնքան էլ պարզ չէ։ Ամենայն հավանականությամբ, դրանք Ռուսաստանն ու Իրանն են։ Ամեն դեպքում երևում է, որ Ադրբեջանի իդեալը Հայաստանն է՝ թույլ բանակով։
Չի կարելի չնշել նաև Ալիևի խոստովանությունն այն մասին, որ Եվրոպայի երկրները չէին պատրաստվում 2022-ին Հայաստանին իրական օգնություն ցուցաբերել ոչ միայն Ղարաբաղի համար պայքարում, այլև Սյունիքի պաշտպանության գործում․ «Հուսով եմ, որ Հայաստանն արդեն հստակ գիտակցում է, որ այդ սադրանքներից ոչ մեկը նրանց ոչ մի արդյունք չի տա։ Եվ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ավարտից հետո մեր կողմից հայկական կողմին ուղղված ազդանշաններն այն էին, որ՝ դուք պետք է համակերպվեք այս իրավիճակի հետ, կապիտուլյացիայի ակտի ստորագրումից հետո այս դիմակայությունը մեր միջև, փաստորեն, պետք է ավարտվի։ Բայց, ցավոք, մենք դա չտեսանք, ընդհակառակը, Հայաստանը չհրաժարվեց իր ծրագրերից ինչպես Ղարաբաղում, այնպես էլ սահմանի երկայնքով, և մենք ստիպված եղանք միջոցներ ձեռնարկել։ Մենք զգուշացրել ենք նրանց։ Մենք նաև տեղեկացրել ենք մեր եվրոպացի գործընկերներին, որ եթե սպառնալիքի առաջ կանգնենք, անմիջապես կանցնենք գործողությունների։ Կարծում եմ, այդ իսկ պատճառով էլ միջազգային առաջատար ուժերի արձագանքն այս իրադարձություններին համարժեք էր։ Այսինքն՝ մեզ ոչ ոք չի հանդիմանել, ոչ ոք չի մեղադրել, որովհետև ամեն մեկը տեսել է, որ մենք չենք այդ բախումների հրահրողը»։
Ընդհանրապես Ադրբեջանի նախագահին բնորոշ են հարձակումներ ոչ միայն Հայաստանի դեմ:
««Ֆարրուխ» գործողության գլխավոր նպատակը ոչ միայն այդ ռազմավարական բարձունքները վերահսկողության տակ վերցնելն էր, այլև մեր հսկայական տարածքն այդ բարձունքներից գտնվում էր գնդակոծության տակ, և դեռևս այնտեղ գտնվող անօրինական հայկական զինված կազմավորումները պարբերաբար կրակ էին բացում մեր կողմի ուղղությամբ։ Նույնիսկ Խաչինչայի ջրամբարի վերանորոգումն անհնար էր։ Ուստի «Ֆարուխ» գործողության անցկացումը վերացրեց այդ սպառնալիքը, ինչն անսպասելի էր շատերի, այդ թվում՝ Հայաստանի և Ղարաբաղում խրամատված անջատողականների համար։ Նրանք կարծում էին, որ Ադրբեջանի զինված ուժերը երբեք այդ տարածքներում որևէ գործողություն չեն իրականացնի։ Մենք քանդեցինք նաև այդ դիցաբանությունը։
Սա մեր տարածքն է, և պատճառը, որ մենք այնտեղ լուրջ գործողություն չենք իրականացնում, ոչ թե այն է, որ վախենում ենք ինչ-որ մեկից, այլ պարզապես այն է, որ կարծում ենք, որ պետք է հասնենք այն ամենին, ինչ հիմա ուզում ենք քաղաքական միջոցներով։ Ցավոք, դա դաս չծառայեց, և Սարիբաբի, Գըրխգիզի և մյուսների ուղղությամբ լայնածավալ ականազերծման գործընթաց էր ընթանում։ Բոլոր այդ ականները հայտնաբերվել են։ Եվ ինչպե՞ս են 2021-ի Հայաստանի արտադրության ականները հայտնվել այնտեղ։
Ահա այս հարցին ռուսական խաղաղապահ ուժերը մինչ օրս չեն կարողանում պատասխանել։ Իսկ ի՞նչ կպատասխանեն։ Մենք նույնիսկ նրանց հրավիրել ենք այնտեղ։ Հրավիրեցին թուրք-ռուսական մոնիտորինգային կենտրոնի ներկայացուցիչներին և ցույց տվեցինք՝ տեսեք, թե ինչպես են անցել մեր տարածք, ովքեր են տեղափոխել, ովքեր են դրա պատասխանատուն։ «Սարիբաբա», «Բուզլուղ», «Գըրխգըզ» օպերացիաները, այդ թվում ՝ «հատուցում» օպերացիան, իրականացվել են այն պատճառով, որ հայերը մեր զինծառայողի սպանությունն են կատարել, մենք շեհիդ ենք ունեցել և ևս մեկ անգամ ստիպված ենք եղել ցույց տալ մեր ուժը։ Մենք կարծում էինք, որ վերջապես դա դաս կծառայի, բայց նորից չծառայեց, և սեպտեմբերյան բախումներն անխուսափելի դարձան»։
Այսինքն՝ Ադրբեջանի նախագահը, ըստ էության, կատարվածի մեջ մեղադրել է նաև ռուս խաղաղապահներին։ Ճիշտ է, 2022-ին գործողություններ իրականացնելու հրաման տված Ալիևի քաջության պատճառը պետք է փնտրել ոչ թե Անդրկովկասում, այլ նրա սահմաններից դուրս։ 2022-ի փետրվարի 24-ին Ուկրաինայում հատուկ ռազմական գործողության մեկնարկից անմիջապես հետո Ադրբեջանը հույս ուներ Ռուսաստանի արագ տնտեսական կործանման՝ Արևմուտքի պատժամիջոցների պատճառով։ Իսկ արդեն 2022-ի սեպտեմբերին Անդրկովկասյան Հանրապետությունում չարախնդում էին Խարկովի մարզում տեղի ունեցած աղետի պատճառով և որոշեցին օգտվել դրանից՝ Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքում մարտական գործողություններ իրականացնելու համար։
Սա, իհարկե, տարօրինակ է, բայց նույնիսկ այնպիսի փորձառու քաղաքական գործիչը, ինչպիսին Ալիևն է, բացահայտեց Ադրբեջանում գոյություն ունեցող բարոյահոգեբանական բարդույթները. «Հուսով եմ, որ այլևս նման դեպքեր չեն լինի, որովհետև վերջին մեկ տարվա ընթացքում՝ մարտից մինչ օրս, մենք երեք անգամ ցույց ենք տվել, որ ոչ ոք մեզ չի դիմանա։ Մենք հասնում ենք մեր նպատակին, և ոչ մի հայ հովանավոր չի կարող օգնության հասնել նրանց»։
Այնքան էլ պարզ չէ, թե որ երկրներն է նկատի ունեցել Ալիևը։ Ամենայն հավանականությամբ, խոսքը Ռուսաստանի և Իրանի մասին է։ Իզուր չէ, որ 2022-ին Ադրբեջանում նյարդայնացած ընդունեցին ռուս-իրանական մերձեցումը և բացահայտ աջակցեցին իրանցի ցուցարարներին, որոնք ձգտում էին տապալել այաթոլլային։
Ինքը՝ Ալիևը, անհարմար հարցեր կանխատեսելով, որոշել է անցնել հարձակման․ «Եվս մեկ անգամ ուզում եմ ասել, որ մենք մտադիր չենք երրորդ պատերազմ սկսել։ Նրանք, ովքեր մեզ մեղադրում են այս դեպքում, կամ ուղղակի հայկական քարոզչության զոհ են դարձել, կամ նրանք են, ովքեր ցանկանում են կրկին ստի ու զրպարտության քարոզարշավ իրականացնել մեր դեմ։ Պետք է նաև ասեմ, որ այսօր արևմտյան որոշ լրատվամիջոցներում արդեն լայն թափ է ստանում նոր ալիքը մեր դեմ, կեղտոտ զրպարտության արշավ։ Մենք տեսնում ենք դրա առաջին դրսևորումները, բայց ենթադրվում է, որ կձեռնարկվեն նաև հերթական կեղտոտ գործողությունները։ Բայց դա մեզ չի կանգնեցնի»։
Այլ երկրի դեմ լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ կարելի է իրականացնել առանց «պատերազմ» բառը օգտագործելու։ Օրինակ՝ դա անվանել «Հայաստանին խաղաղություն պարտադրելու գործողություն»։ Հենց այնպես չէ, որ խոսելով երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմից հետո ռազմական շինարարության մասին, Ալիևը հայտարարել է․ «Երկու տարվա ընթացքում մեծ աշխատանք է կատարվել։ Բայց ոչ բոլոր աշխատանքներն են կատարված։ Հավանաբար, այդ մասին բացեիբաց խոսելն անտեղի է։ Բայց կարող եմ ասել, որ մեր Կոմանդոս ուժերն էլ արդեն լիովին ձևավորված են, շատ մեծ ուժ են դարձել, և այդ գործընթացը շարունակվում է։
Կստեղծվեն Կոմանդոսի նոր ուժեր։ Նրանց թիվն էլ ավելի կավելանա։ Մեր հատուկ նշանակության ուժերը, որոնք իրենց վրա են վերցրել պատերազմի հիմնական բեռը, մենք ավելացրել ենք, և նրանց թվաքանակն առնվազն երկու անգամ ավելացնելու ենք և շարունակելու ենք ավելացնել։ Այդ թվում՝ բոլոր մատակարարումներն ապահովվում են ամենաբարձր մակարդակով։ Պետք է նշեմ նաև, որ մենք ավելացրել ենք սահմանապահ ծառայության հատուկջոկատայինների թիվը, ստեղծվել են ներքին զորքերի ստորաբաժանումներ, ջոկատներ, հատուկջոկատայինների խմբեր, պետական անվտանգության ծառայություններ, արտաքին հետախուզության ծառայություններ։ Մենք մի քանի անգամ ավելացրել ենք ծովայինների թիվը։
Ավելացրել են Նախչըվանի առանձին բանակի հատուկջոկատայինների թիվը։ Բայց ես հիմա չեմ կարող ասել նրանց թիվը, քանի որ կարծում եմ, որ դա սխալ կլինի։ Դրան զուգահեռ՝ նրանց թիվը դեռ աճում է։ Մենք դեռ չենք հասել մեր նպատակին։ Մենք արդեն ստեղծել ենք և դեռ այնպիսի ուժ ենք ստեղծելու, որ դրա հետ հաշվի չնստելը հավասարազոր է ինքնասպանության»։
Ավելին, նրա խոսքով՝ Ադրբեջանը մտադիր է ավելացնել սպառազինությունների արտահանումը՝ օգտվելով Ուկրաինայում Ռուսաստանի հետ Արևմուտքի դիմակայությունից․ «Ադրբեջանում սկսվում է հայրենական ռազմարդյունաբերության նոր դարաշրջան։ Միևնույն ժամանակ, դա կլինի արտահանմանն ուղղված արդյունաբերություն։ Մենք առաջին հերթին պետք է առավելագույնս բավարարենք սեփական պահանջարկը։ Համոզված եմ, որ պլանավորված ձեռնարկություններից մի քանիսը արտադրություն կսկսեն արդեն այս տարի: Մյուս կողմից, ներկայումս մենք ռազմական նշանակության արտադրանք ենք վաճառում ավելի քան 30 երկրներում»։
Ալիևը չկարողացավ շրջանցել նաև Լաչինի միջանցքի իրավիճակը։ Մինչ շրջափակման առկայությունը հերքելը, նա բնութագրեց ադրբեջանցի ակտիվիստներին․ «Առաջին հերթին ուզում եմ ասել՝ փառք այս երիտասարդներին, նրանք մեր հպարտությունն են։ Նշեցիք, նրանք գիշեր-ցերեկ, ցրտին այնտեղ են, արդարություն են պահանջում և մեկ անգամ ևս ցույց են տալիս ողջ աշխարհին, թե ինչ բարձր որակներ ունեն ադրբեջանցի երիտասարդները»։ Իսկ հետո Ադրբեջանի նախագահն իր վերաբերմունքն է հայտնել Ղարաբաղում բնակվող հայերի նկատմամբ․ «Ես ասել եմ, ևս մեկ անգամ ուզում եմ ասել, որ Ադրբեջանի դրոշի ներքո այնտեղ ապրել ցանկացողների համար պայմաններ կստեղծվեն։ Որպես Ադրբեջանի քաղաքացի՝ նրանց համար կապահովվի և իրենց իրավունքները, և անվտանգությունը։
Օրերս տեղի ունեցած դեպքը, երբ մի մարդու վերադարձրել են այնտեղ, ընդ որում՝ ոչ ձեռնունայն են վերադարձրել, նրան երկու բլոկ ծխախոտ են հանձնել, քանի որ նա եկել է ծխախոտ խնդրելու, վկայում է այն մասին, որ մենք ոչ միայն ապահովելու ենք նրանց իրավունքներն ու անվտանգությունը, այլև ավելի լավ են ապրելու։ Իհարկե, ինչ է դա մեզ համար՝ ոչինչ։ Եթե ժամանակին մեր դեմ չսկսվեր անջատողական շարժում, ապա այսօր նրանք էլ կարող էին ապրել այնպես, ինչպես Ադրբեջանի մյուս բոլոր վայրերում։ Այսօր նրանց կյանքի պատկերն է նրանց աչքի առաջ։ Կային այնպիսիք, ովքեր տեսան, թե ինչ պայմաններում են ապրում։ Հետևաբար, եթե որևէ մեկը չի ցանկանում դառնալ մեր քաղաքացին, ուրեմն ճանապարհը ոչ թե փակ է, այլ բաց։ Կարող են գնալ. կամ կարող են ինքնուրույն մեկնել, ոչ ոք նրանց չի խանգարի, կամ կարող են մեկնել խաղաղապահների բեռնատար մեքենաների թափքի ծածկի տակով, կամ կարող են նաև ավտոբուսով։ Ճանապարհը բաց է»։
Զարմանալի տրամաբանություն: Եթե հավատանք Ալիևին, ապա կարող է թվալ, որ մինչև 1988-ը հայերի և ադրբեջանցիների միջև գոյություն ունեին հովվերգական հարաբերություններ, չկային բախումներ 1905-1907 թվականներին Ռուսաստանում առաջին հեղափոխության ժամանակ և արյունալի ջարդեր 1918-1920 թվականներին։ Այդ դեպքում ամաչո՞ւմ ենք հարցնել, թե ինչո՞ւ արդեն Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի ժամանակ Նախիջևանում գրեթե հայեր չեն մնացել։ Իսկ ինչպե՞ս են այդ կեղծ միլիոնի մեջ տեղավորվում Միր-Ջաֆար Բաղիրովի հարձակումները Մարիետա Շահինյանի «Խորհրդային Անդրկովկաս» գրքի վրա, որտեղ Ղարաբաղը կոչվում էր հայկական հող։
Այնուամենայնիվ, պատասխանելով Հայաստանի և Ադրբեջանի բանակցությունների հետ կապված հարցերին՝ Ալիևը կրկին ակամայից վրիպել է պաշտոնական Բաքվի մտավախությունները: «Ինչի՞ն է սպասում Հայաստանը։ Դե, հավանաբար, ինչ-որ աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների, հավանաբար ինչ-որ բան, որը գուցե ինչ-որ մեկը խոստացել է նրան։ Որովհետև այնպիսի տպավորություն է, որ ինչ-որ մեկը ինչ-որ բան խոստացել է։ Որովհետև տարածաշրջանում իրավիճակի օբյեկտիվ վերլուծությունը, ուժերի հավասարակշռությունը և աշխարհի արձագանքը երկու տարվա վաղեմության իրադարձություններին և, ասենք, անցած սեպտեմբերին կամ Լաչին-Խանքենդի ճանապարհին տեղի ունեցող իրադարձություններին, խոսում է այն մասին, որ խեղդվողներին փրկելը հենց խեղդվողների գործն է»։
Չնայած վստահ տոնայնությանը, Ադրբեջանի նախագահը, ըստ էության, մտավախություն է հայտնել, որ Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների հաջող ելքի դեպքում Ռուսաստանի համար կարող է փոխվել ուժերի դասավորվածությունը նաև Անդրկովկասում։ Եվ ահա դրա համար էլ Ադրբեջանն ամեն կերպ շտապում է Հայաստանի հետ խաղաղություն կնքել՝ փաստացի հասնելով Երևանից կապիտուլյացիայի։ Ալիևի հետագա դատողությունները լիովին հաստատում են Ադրբեջանի տրամաբանության և դրդապատճառների մասին ենթադրությունները:
«Դելիմիտացիա չեն ուզում, պետք էլ չէ։ Ուրեմն սահմանը կանցնի այնտեղ, որտեղ մենք անհրաժեշտ կհամարենք։ Բայց ես ստիպված եմ արդեն դիմել նման տերմինների։ Սահմանը սահմանազատված չէ, իսկ ո՞վ ասաց, որ այն այնտեղով է անցնում, ոչ թե այստեղով։ Ես հավատում եմ, որ անցնում է այստեղով: Ես դրա համար հիմքեր ունեմ՝ պատմական, քարտեզագրական։ Ուստի նրանց շահերից ավելի շատ է բխում, քան մեր։ Մենք այսպես կարող ենք երկար ապրել, դե, խաղաղության պայմանագիր չի լինի, դե, պետք չէ։ Դե ինչ կլինի հետո։ Հետո կերևա։ Այնպես որ, կարծում եմ, որ նրանք կլսեն իմ մեսիջները և ճիշտ եզրակացություն կանեն։ Ես կրկին չեմ ուզում այս դեպքում ճնշում գործադրող թվալ և ոչ մի դեպքում երբևէ որևէ անհարգալից վերաբերմունք չեմ ցուցաբերել նույնիսկ մեկի նկատմամբ, ով հարգանքի արժանի չէ։ Բայց պարզապես ստիպված եմ ևս մեկ անգամ տեղ հասցնել․ քանի որ այս տարին կլինի, կարծում եմ, վերջին հնարավորությունը: Քանի որ հետո արդեն 2024 թվականն է, հետո ավարտվում է Ռուսաստանի խաղաղապահ առաքելությունը 2025-ին։ Նրանք պետք է իրենց քթից մի քիչ հեռու մտածեն»։
Դատելով ամենից՝ Ադրբեջանի նախագահը վիթխարի ծրագրեր ունի։ Եվ ահա Ալիևը, նշելով աշխարհում գլոբալ տեղաշարժերն ու Ադրբեջանի խնդիրները, նշել է աշխարհում փոփոխությունների գլխավոր աղբյուրը․ «Ադրբեջանը փոխվել է ղարաբաղյան պատերազմից հետո, իսկ աշխարհը՝ ռուս-ուկրաինական պատերազմից հետո… Հիմա փաստացի երրորդ համաշխարհային պատերազմ է ընթանում, ինչպես էլ այն անվանեն։ Եթե մենք նայենք այս հակամարտությանը միացած երկրների թվին, ապա կտեսնենք, որ սա իրականում երրորդ համաշխարհային պատերազմ է, բայց այն ընթանում է նոր ձևով, այն տարբերվում է Առաջին համաշխարհային պատերազմից և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից… աշխարհը բևեռացել է, և առճակատումը խորանում է։ Ես տեսնում եմ, որ Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև անդունդը խորանալու է։ Իհարկե, պատերազմի արդյունքները կազդեն դրա վրա՝ դրա ավարտից հետո։ Բայց այդ դիմակայությունն ու անվստահությունը երկարատև գործընթաց է»։ Այստեղ նույնիսկ մեկնաբանելու բան չկա։
Այսպիսով, Ալիևի հարցազրույցը խոսում է այն մասին, որ նրա ընկալմամբ Երևանի և Բաքվի հաշտեցումը նշանակում է Հայաստանի լիակատար կապիտուլյացիա, որը ենթադրում է նրա բանակի թուլացում, Ղարաբաղի մնացորդներից վերջնական հրաժարում և Սյունիքի հանձնում «Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծման համար։ Այս պայմանները ադրբեջանական կողմը ամրապնդում է ռազմական ուժի ցուցադրմամբ և ռազմարդյունաբերական համալիրի զարգացմամբ։ Կոշտ պայմաններն ու ուժի ցուցադրումը Ադրբեջանի կողմից ընտրվել են այն պատճառով, որ եվրոպական երկրները մտադիր չեն լուրջ միջոցներ ձեռնարկել նույնիսկ Հայաստանի պաշտպանության համար, էլ չեմ ասում Ղարաբաղի մասին։ Ընդ որում, Ալիևը մտավախություն ունի, որ Արևմուտքի հետ հակամարտությունում Ռուսաստանի հաղթանակը Ուկրաինայում իրավիճակը կփոխի նաև Անդրկովկասում, ինչը կխախտի Ադրբեջանի ծրագրերը: Ուստի, վախենալով ժամանակ կորցնելուց, Ադրբեջանը կշարունակի ճնշում գործադրել Հայաստանի վրա, ինչն ի վերջո կարող է վերաճել լայնածավալ տարածաշրջանային պատերազմի։
ՊՅՈՏՐ ՄԱԿԵՆԴՈՆՑԵՎ
