Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների ողբերգական վիճակի մասին պատմող չեխ հեղինակի գիրքն առաջին անգամ թարգմանվել է հայերեն

Չեխ գրող, ճանապարհորդ, հայ ժողովրդի մեծ բարեկամ Կարել Հանսայի «Արևելքի արհավիրքները» գիրքը, որն առաջին անգամ լույս է տեսել 1923 թվականին, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին համալրել արգելված գրականության ցանկը, թարգմանվել է հայերեն:

Գիրքն անդրադառնում է հայոց պատմությանը և մշակույթին, Հայոց ցեղասպանության հետևանքով հայ ժողովրդի կրած տառապանքներին ու բազմահազար որբերի և այրիների ողբերգական վիճակին։

Լուսանկարները` Մխիթար Խաչատրյանի
«Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ գրքի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ հոկտեմբերի 20-ին Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում:

Գիրքը հայերեն է թարգմանել «Օրեր» համաեվրոպական ամսագրի համահիմնադիր, Պրահայի Կառլի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի դոկտորանտ Աննա Կարապետյանը:

Նրա խոսքով՝ Հանսան մասնագիտությամբ գրող չի եղել և որոշել է ճամփորդել դժբախտ սիրո պատճառով: Նա մեկնել է արևելք՝ դեպի Պոլիս: «Հանսան Զմյուռնիա գնալու ճանապարհին առաջին անգամ նավի վրա տեսնում է հույն փախստականների: Երբ հասնում է Բեյրութ և Սիրիա, հանդիպում է Հայոց ցեղասպանությունը վերապրողներին: Նա աշխատանքի է անցնում Մերձավոր Արևելքի նպաստամատույց կազմակերպությունում և սկսում է գրանցել հայ որբերին, իսկ որոշ ժամանակ անց նաև մասնակցում է որբերի՝ Ուրֆայից, Խարբերդից դեպի Հալեպ, Բեյրութ տեղափոխման աշխատանքներին»,-պատմում է Կարապետյանն ու ընդգծում, որ Հանսայի «Արևելքի արհավիրքները» գրքում հեղինակը վավերագրել է իր տեսածը:

Գրքում Հանսան պատմում է, որ տեսել է հայ կանանց, որոնք այնքան կոտրված են եղել, որ անգամ չեն կարողացել լաց լինել: Նա նաև եղել է հասարակաց տներում, որտեղ բռնի ուժով հայ աղջիկների են տարել: Այդ մասին Կարել Հանսան ևս գրել է:

«Սա Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող չեխերեն գրված առաջին գիրքն է: Երբ նացիստները գրավում են Չեխոսլովակիան, «Արևելքի արհավիրքները» գիրքը դուրս է բերվում գրադարաններից ու համալրում արգելված գրքերի ցանկը: Այն մոռացված գիրք էր մինչև 2006 թվականը, երբ ես և ամուսինս՝ Հակոբ Ասատրյանը, վերահրատարակեցինք այն չեխերեն ու հասկացանք, որ գիրքն անհրաժեշտ է հայերեն թարգմանել»,-շեշտում է Աննա Կարապետյանն ու հավելում, որ սա գիտական թարգմանություն է՝ 600-ից ավելի բացատրություններով ու մեկնաբանություններով:

«Արևելքի արհավիրքները» Հանսայի առաջին գիրքն է: Նա անդրադարձել է շատ ծանր թեմայի և գրել է այն ոճով, որն այն ժամանակ ընդունված է եղել: Գրքում շատ են խրթին, երկարաշունչ նախադասությունները: «Հիմնականում հանրագիտարանային տվյալներ են: Գրում է Հայաստանի մասին, մեր կրոնի, Մխիթարյան միաբանության, Մաշտոցի մասին: Գրքի նպատակն էր տեղեկացնել, թե ովքեր են հայերը, որոնց համար Հանսան դրամ էր խնդրում Նա ասում է. «Տվեք, և ձեզ համար կաղոթեն այս փոքրիկ ձեռքերը»: Գրքում և՛ Հանսայի, և՛ միսիոներների վկայություններն են»,-նշում է թարգմանիչը:

Գրքում կան նաև լուսանկարներ, սակայն շատ չեն: Կարապետյանի խոսքով՝ Հանսայի մահից հետո նրա բնակարանը կողոպտել են, և նրա արխիվը կորել է:

Ըստ Աննա Կարապետյանի՝ գիրքը կհետաքրքրի ոչ միայն գիտական շրջանակներին, այլև սովորական ընթերցողներին: Այն արդեն տեղ է գտել Հայաստանի ազգային, Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի և այլ գրադարաններում: Շուտով հնարավոր կլինի գտնել գրախանութներում և ուսումնական հաստատություններում:

Անժելա Համբարձումյան

Լուսանկարները՝ Մխիթար Խաչատրյանի