«Փարուխը կորցնելուց հետո, վաղը կարող ենք կորցնել Ասկերանը, հետո Ստեփանակերտը». Ավետիք Չալաբյան
Ավետիք Չալաբյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է․ «ՓԱՐՈՒԽԻ ՄԱՍԻՆ
Այս պատկերում Փարուխ գյուղն է՝ նկարված Քարագլուխ բարձունքից։ Այս փոքրիկ արցախյան գյուղի մասին մարդկանց մեծ մասը կյանքում երբևիցե չէր լսել մինչև երեկվա օրը, երբ թշնամին այն վերցրեց առանց մի կրակոց, և շարունակելով առաջխաղացումը, բարձրացավ դեպի այն կետը, որտեղից արված է այս նկարը։ Փարուխը սակայն սոսկ մի փոքրի գյուղ չի՝ այն մասնիկն է մեր հայրենիքի, որը մենք շարունակում ենք կորցնել, քայլ առ քայլ, քանի որ հավատում ենք “խաղաղության դարաշրջանի” մասին այն խաբեությանը, որով մեզ շարունակում է կերակրել այս ամենի անմիջական պատասխանատու հանդիսացող իշխանությունը։ Հավատալով այդ կեղծ թեզին, սեփական հայրենիքը ոխերիմ թշնամուց պաշտպանելու փոխարեն, մենք ապավինում ենք երրորդ ուժին, որը ինքը ոչ հատուկ ցանկություն ունի, ոչ էլ արդեն իրական կարողություն՝ մեզ պաշտպանելու։
Մենք Փարուխում էինք երկու շաբաթ առաջ։ Արդեն այդ պահին մեզ համար պարզ էր, որ այս գյուղը, որն Արցախի մնացած տարածքներին կապված է ընդամենը մի գրունտային ճանապարհով, վտանգված է։ Ինչը թերևս ավելի կարևոր է՝ այս գյուղը վերահսկող Քարագլուխ բարձունքը ռազմավարական նշանակություն ունի, նրանից վերահսկվում է նաև Աղդամը, Ասկերանը, և հարակից բազմաթիվ բնակավայրեր, սակայն այս բարձունքը ևս որևէ կերպ պաշտպանված չէր։ Արդեն այդ պահից մեր հիմնադրամի թիմը սկսեց գործողություններ ձեռնարկել՝ հրավիրելու արցախյան իշխանությունների ուշադրությունը Փարուխի և Քարագլխի պաշտպանության ամրապնդման անհրաժեշտության վրա, ձեռք բերվեցին մի շարք պայմանավորվածություններ, և հույս կար, որ վիճակը վերահսկողոըւթյան տակ կառնվի։
Ցավոք, ինչպես շատ հաճախ է եղել անցած մեկ և կես տարիների ընթացքում, թշնամին շատ ավելի նենգ և նախաձեռնող դուրս եկավ, քան հայկական կողմը։ Անցած շաբաթ, բանակցելով գազատարի բացման շուրջ, թշնամին արդեն պահանջել էր հանձնել այս գյուղը։ Ի վերջո, բանակցությունների արդյունքում պայմանավորվածություններ էր ձեռք բերվել, որ հայկական զինված ուժերը դուրս են բերվում այս գյուղը պաշտպանող դիրքերից, թշնամու զինված ուժերը դուրս են բերվում դրանց հանդիպակած դիրքերից, փոխարենը այստեղ տեղակայվում են ռուսական խաղաղապահները, և տարածքը “դեմիլիտարիզացվում” է։
Հայկական կողմը, հավատարիմ իր ավանադական “գիքորական” միամտությանը, շտապել էր կատարել պայմանավորվածությունը՝ գազատարը բացելու ակնկալիքով։ Թշնամին իսկապես երկու օրով բացել էր գազատարը, հետո այն փակեց, և մարտի 24-ին, օգտվելով հայկական կողմի բացակայությունից գյուղի պաշտպանության դիրքերից, և ռուսական կողմի կամ անպատրաստվածությունից, կամ էլ գուցե թողտվությունից, մեծ ուժերով (ավելի քան 100 զինվոր) մոտեցավ գյուղին, և առանց մի կրակոց տիրացավ նրան, ռուսական խաղաղապահներն էլ առավելագույնս կարողացան անվնաս էվակուացնել գյուղում գտնվող փոքրաթիվ հայ բնակչությունը և մի քանի զինծառայողների։ Շարունակելով առաջխաղացումը, թշնամու ուժերի մոտ կեսը կարողացան երեկ բարձրանալ Քարագլուխ, և դիրքավորվել այնտեղ։
Այս պահից սկսած, տեղի ունեցողի մասին տեղեկատվությունը սկսեց տարածվել, աստիճանաբար նորանոր ուժեր խառնվեցին սրա մեջ, նույնիսկ ՌԴ նախագահ Պուտինը անուղակիորեն անդրադարձավ սրան (թերևս գիտակցելով, որ սա նաև ապտակ է Ռուսաստանին, և խաղաղապահ առաքելություն իրականացնելու նրա կարողությանը)։ Գիշերվա դրությամբ, Փարուխում արդեն բավական մեծ ռուսական ուժեր էին կուտակվել, Քարագլուխ հանդիպակած կողմից բարձրացել էին նար որոշ հայկական ուժեր՝ դիմագրավելու թշնամու առաջխաղացմանը, Քարագլխի մյուս կողմի ստորոտում գտնվող Խրամորթ գյուղում սկսել էին ևս կուտակվել հայկական ուժեր՝ գյուղը պաշտպանելու համար։ Մարտի 25-ի առավոտյան, երբ գրվում էին այս տողերը, վիճակը դեռևս անորոշ է, թշնամին փորձում է ամրապնդվել գրաված բարձունքում, և հավանականությունը մեծ էր, որ նրա հետագա քայլերը կբերեն ռազմական բախման։
Փարուխ գյուղի այս ցավալի պատմությունը շարունակությունն է այն ընթացքի, երբ մեր ոխերիմ թշնամին, վարպետորեն օգտվելով միջազգային իրավիճակից, ցանկացած պատեհ հնարավորություններից, բայց առաջին հերթին մեր՝ հայերիս ապատիայից, մտքի ծուլությունից, ուրիշներին ապավինելու մեր անբուժելի հիվանդությունից, քայլ առ քայլ դուրս է մղում մեզ մեր պատմական հայրենիքից, տիրանում նրա հող ու ջրին, մեզ էլ զրկում սեփական հողի վրա ապրելու, ազատ ու երջանիկ լինելու հնարավորությունից։ Եթե որևէ մեկին թվում է, որ այս ամենը կանգնելու է Փարուխում, որ թշնամին այսպես շարունակվելու դեպքում ի վերջո չի մտնելու Երևանի իր տաքուկ բնակարանը, ապա նա կարող է շարունակել ապրել նույն անհոգ կյանքով։
Ես այդպիսի միամտություն չունեմ։ Ես շատ լավ գիտեմ, որ այսօր մենք կարող են կորցնել Փարուխը, քանի որ երեկ մենք հանձնել ենք Շուշին, մինչ այդ էլ Հադրութն ու Ջրականը, իսկ Փարուխը կորցնելուց հետո, վաղը կարող ենք կորցնել Ասկերանը, հետո Ստեփանակերտը, հետո Գորիսը՝ և այդպես շարունակ մինչև Երևան։ Ուստի ես անելու եմ ինձնից կախված հնարավոր ամեն բան՝ օր առաջ ուժով կանգնեցնելու այս նենգ և երբեք չփոխվող թշնամուն, և ազատելու մեր երկիրը նրա թաքնված համակիրներից և գործակիցներից։ Նույնը ձեզնից յուրաքանչյուրին եմ հորդորում, քանի թշնամին չի մտել անձամբ ձեր տունը»։
