«Ադրբեջանի պատասխանատվության հարցը կարելի է բարձրացնել նաև ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանում». Միջազգային իրավունքի մասնագետ
Սեպտեմբերի 27-ից Արցախում սկսված լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների վերաբերյալ գնահատականներ են տալիս տարբեր ոլորտի մասնագետներ, ներառյալ՝ ռազմական փորձագետներ, զինվորականներ, հասարակագետներ, տեղեկատվական անվտանգության մասնագետներ, իրավաբաններ և այլք: Այս համատեքստում կարևոր են էսկալացիայի վերաբերյալ ոչ միայն իրավական գնահատականները, այլ նաև իրականացվող անհրաժեշտ գործողությունները: Ռազմական դաշտում հաջողությունները պետք է ամրապնդվեն իրավական և դիվանագիտական դաշտում արդյունքներով: Իրավական ընթացող գործընթացների և այլ հնարավոր գործողությունների հարցերի շուրջ զրուցել ենք ՀՀ արդարադատության պաշտոնաթող փոխնախարար, միջազգային իրավունքի մասնագետ, «Կոնցեռն Դիալոգ» փաստաբանական ընկերության ավագ գործընկեր, փաստաբան Արամ Օրբելյանի հետ:
– Պարոն Օրբելյան, նախ ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստանում և Արցախում ստեղծված իրավիճակը սեպտեմբերի 27-ից հետո:
– Ես ռազմական մասնագետ չեմ և համապատասխանաբար ամենակարևոր, ռազմական հանգամանքների վերաբերյալ մասնագիտական կամ փորձագիտական գնահատականներ չեմ կարող տալ, բայց ինչքան տեսնում եմ և կարող եմ գնահատել, պետք է ասեմ, որ մեր զինված ուժերը պատվով են իրականացնում իրենց առջև դրված խնդիրները, իսկ քաղաքական բոլոր ուժերը և հասարակությունն ակտիվորեն աշխատում են քաղաքական և հասարակական ճակատում, ներառյալ՝ անհատական շփումներ տարբեր միջազգային գործիչների հետ, հարցազրույցներ միջազգային ճանաչում ունեցող ԶԼՄ-ներին, համացանցային արշավներ, նաև բիզնեսն ու հասարակությունը համախմբված են՝ ապահովելու թիկունքը և ռազմաճակատին անհրաժեշտ մատակարարումը, սակայն կարծում եմ՝ չպետք է սահմանափակվենք միայն այդ ճակատներով: Պետք է զուգահեռ փորձենք հնարավոր բոլոր ոլորտներում հաջողություններ գրանցել: Կարծում եմ՝ ՀՀ-ում՝ պետական և մասնավոր հատվածում, և սփյուռքում մենք ունենք համապատասխան ներուժ, որի միջոցով հնարավոր կլինի համապատասխան իրավական մեխանիզմների կիրառմամբ հաջողություններ գրանցել նաև իրավական դաշտում, ինչը միանշանակ կաջակցի Արցախի միջազգային ճանաչմանը, և Հայաստանի և Արցախի անվտանգության ամրապնդմանը, ևս մեկ քայլով կմոտեցնի մեր զինվորների և կամավորների վերջնական հաղթանակը:
– Հայտնի է, որ ՀՀ կառավարությունը դիմել է ՄԻԵԴ՝ Թուրքիայի դեմ միջանկյալ միջոց կիրառելու պահանջով: Մինչ այդ ՄԻԵԴ-ը բավարարել էր Հայաստանի Հանրապետության մեկ այլ՝ Ադրբեջանի նկատմամբ միջանկյալ միջոց կիրառելու մասին պահանջը: Ինչպե՞ս կգնահատեք ՀՀ կառավարության դիմումի հիման վրա ՄԻԵԴ-ի կայացրած այդ որոշումը:
– ՄԻԵԴ-ն այն իրավական գործիքակազմերից է, որը տվյալ պարագայում պետք է օգտագործվի՝ ցույց տալու համար Ադրբեջանի կողմից այս հակամարտության ընթացքում մարդու իրավունքների կոպիտ ոտնահարման դրսևորումները: 39 կանոնի կիրառումը հնարավորություն է տալիս նշված խախտումների մասին օր առաջ տեղեկացնել դատարանին: Միևնույն ժամանակ, կարծում եմ, որ այն հնարավորինս պետք է արդյունավետ օգտագործվի, և կարելի է նաև փորձել անմիջական շոշափելի արդյունքների հասնել:
Իհարկե, ողջունելի է ՄԻԵԴ-ի նման արագ արձագանքը Կառավարության դիմումին: Միևնույն ժամանակ՝ միջանկյալ միջոց կիրառելու որոշմամբ ՄԻԵԴ-ը կարծես հավասարության նշան է դրել հակամարտող կողմերի միջև և միջանկյալ միջոցը տարածել է ոչ միայն Ադրբեջանի, այլև՝ Հայաստանի նկատմամբ՝ կոչ անելով կողմերին կատարել իրենց կոնվենցիոն պարտավորությունները, զերծ մնալ ռազմական գործողություններից, որոնք կհանգեցնեն քաղաքացիական բնակչության կոնվենցիոն իրավունքների խախտման:
– Արդյո՞ք կարելի էր ակնկալել նման որոշում ՄԻԵԴ-ից: Կարո՞ղ է մեր կառավարությունը ավելի խիստ պահանջներ ներկայացնել, թեկուզ հետագայում:
– Նման որոշումը սպասելի էր (և արագության, և որոշում կայացնելու և պարունակության մասով), հաշվի առնելով, որ նախկինում նման որոշում կայացվել էր նաև Ուկրաինայի դիմումի վերաբերյալ: Նաև նշված դեպքում էր հավասարության նշան դրվել հակամարտող կողմերի միջև, վերջիվերջո ՄԻԵԴ-ի կողմից 39 կանոնի համապատասխան որոշումների նպատակն է՝ փորձել բացառել հետագա խախտումները, առանց գնահատական տալու կողմերի կողմից իրավունքի խախտումների հանգամանքին, ինչին ՄԻԵԴ-ը պետք է անդրադառնա հետագայում՝ արդեն իսկ գործի քննության արդյունքում, ինչը կարող է առնվազն ամիսներ, եթե ոչ՝ տարիներ տևել:
Կարծում եմ՝ հայկական կողմը կարող էր, և դեռևս հնարավոր է այնպիսի պահանջներ ներկայացնել, որը կբացառի ՄԻԵԴ-ի կողմից նման ձևակերպումների օգտագործումը: Ընդհանրապես նման հանգամանքներում գործուն կարող են լինել ոչ ստանդարտ դիմումներն ու գործընթացները, քանի որ 39 կանոնի կիրառումն ինքնին ենթադրում է միջանկյալ/նախնական որոշումների ընդունում, ինչի համար ՄԻԵԴ-ը՝ որպես այդպիսին, դեռևս չի անդրադառնում գործի հանգամանքներին (կամ անդրադառնում է մասնակի): Եթե բերենք ներպետական իրավունքի անալոգիան, դա մոտավորապես նման է խափանման միջոցին (օրինակ՝ կալանքը կիրառելիս դատարանը չի հաստատում անձի մեղավորությունը), կամ հայցի ապահովման ինստիտուտին (ինչն ինքնին որևէ կերպ չի կարող նշանակել, որ հայցը պարտադիր բավարարվելու է):
– Արդյո՞ք նշվածի լույսի ներքո է ՀՀ-ն դիմել ՄԻԵԴ՝ Թուրքիայի նկատմամբ 39 կանոնի համապատասխան միջանկյալ միջոց կիրառելու պահանջով:
– Այս պահին դեռևս պարզ չի՝ ինչպես է ձևակերպված ներկայացված պահանջը: Սակայն գործընթացների զարգացումը միանշանակ պետք է դրական դիտարկվի: Երբ վերջնական պարզ կլինի դիմումի պարունակությունը, ներառյալ՝ պահանջի ձևակերպումը, հնարավոր կլինի առավել մանրամասն քննարկել դրա արդյունավետությունը:
Այս պահին միանշանակ է, որ նշվածը կրկին գործիք է՝ Թուրքիայի ներգրավվածության մասին առավել վաղ, արդեն իսկ հիմա, իրավական հարթությունում խնդիրներ բարձրացնել, ինչն առնվազն կարող է աջակցել նաև հասարական և դիվանագիտական գործընթացներին՝ ավելի լայն տարածելու տեղի ունեցող հանցագործությունների մասին, մատնանշելու մեղավորներին և բացառելու արհեստականորեն չեզոք վերաբերմունքը հանրության կողմից:
– Նման հանգամանքներում ի՞նչ այլ, ոչ ստանդարտ պահանջ կարող է ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետությունը, որը, բավարարվելու դեպքում, կարող է որոշակիորեն արդյունավետ լինել հենց հիմա
– Նշվածը հաշվի առնելով, օրինակ՝ այն, որ արդեն իսկ բավականին փաստեր կան, որ թշնամու զորքերի թվում կան մեծ թվով ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ (ընդհանուր բնակչության ծավալում նրանց քանակին ոչ համաչափ), այսինքն՝ Ադրբեջանը նման սադրիչ գործողություններն օգտագործում է նաև իր երկրում ապրող ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ էթնիկ զտիչ քաղաքականություն իրականացնելու նպատակով, որն էլ արդեն իսկ լուրջ դժգոհություն է առաջացրել Ադրբեջանում ապրող ազգային փոքրամասնությունների շրջանում:
Այստեղ կարևոր է հիշատակել Կոնվենցիայի 33-րդ հոդվածը, որի հիման վրա միջպետական գործերով Կոնվենցիան վավերացրած ցանկացած պետության հնարավորություն է տրվում դիմելու այլ պետության դեմ, վերջինիս՝ Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի իմաստով իրավազորության տակ գտնվող անձանց իրավունքների խախտման պաշտպանության նպատակով, նշենք, որ այդ իրավազորությունը սահմանափակված չէ միայն ազգային տարածքով:
– Իսկ ի՞նչ կարող է այս դեպքում պահանջել հայկական կողմը:
– Հայկական կողմը կարող է, որպես միջանկյալ միջոց, պահանջել, օրինակ, արգելել ադրբեջանական կողմին ազգային փոքրամասնությունների օգտագործումը զինված ուժերում, կամ առնվազն առաջնագծում՝ որպես ազգային խտրականության դրսևորում: Դա կարելի է անել՝ ինչպես բողոքի շրջանակներում, բայց նաև՝ 39 կանոնի կիրառմամբ:
Մեկ այլ պահանջ կարող է լինել՝ արգելել Ադրբեջանին (ինչո՞ւ չէ, նաև հակամարտող կողմերին, քանի որ Պաշտպանության բանակը նման խախտումներ երբեք թույլ չի տվել) բնակավայրերում հրետանու տեղակայումը (կարող ենք նույնիսկ հստակ բնակավայրեր նշել, որտեղ արդեն իսկ տեղակայված են նշված զորամիավորումները), քանի որ դա ինքնին բերում է կյանքի իրավունքի [հնարավոր] խախտման: Ավելին, այսպես կոչված, քաղաքացիական վահանի օգտագործումն արգելված է նաև միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերով:
Ինչքանով կաշխատեն նշված պահանջները, դժվար է գնահատել, քանի որ նման փորձ առկա չի (առնվազն՝ զորամիավորումների տեղակայման մասով), բայց, ինչպես նշեցի, անհրաժեշտ են ոչ ստանդարտ քայլեր:
– Հայտնի է, որ Թուրքիան սիրիացի վարձկանների է ուղարկում Ադրբեջան` աջակցելու Բաքվին հայերի դեմ սկսված բախումներում: Ինչին անդրադարձել են թե Մինսկի խմբի համանախագահ երկրները՝ Ռուսաստան, ԱՄՆ, Ֆրանսիա, թե միջազգային լրատվամիջոցները: Ի՞նչ որոշում կարելի է ակնկալել ՄԻԵԴ-ից ՀՀ կառավարության երկրորդ դիմումի առնչությամբ:
– Կարծում եմ՝ ՄԻԵԴ գործիքակազմի օգտագործման հաջորդ եղանակը կարող է լինել, օրինակ, Թուրքիայի և Վրաստանի դեմ դիմում ներկայացնելը: Վրաստանը պաշտոնապես հերքել է, որ իր տարածքով տեղափոխվել են վարձկաններ, հնարավոր է, որ Վրացական կառավարությունը տեղեկացված չի եղել նախկինում, բայց առնվազն անհրաժեշտ է ձեռնարկել միջոցներ, որ հետագայում նման փոխադրումներ տեղի չունենան: Կարևոր է նաև աշխատել փաստերի հետ, հաստատելու կամ հերքելու վարձկանների տեղափոխման ուղիները: Կոնվենցիան սահմանափակումներ չի սահմանում միաժամանակ մի քանի պետությունների դեմ հայց ներկայացնելու առումով: Օրինակ, Գուրգեն Մարգարյանի գործով պահանջ էր ներկայացված Ադրբեջանի և Հունգարիայի դեմ միաժամանակ:
Ինչպես նշեցիք, եթե կան բավարար ապացույցներ հիմնավորելու, որ Թուրքիան վարձկաններին (փաստացի Սիրիայում կռվող ահաբեկիչներին) Ադրբեջան է փոխադրում Վրաստանի տարածքով, կստացվի, որ Վրաստանի և Թուրքիայի օժանդակության արդյունքում (առաջինն իրականացնում է վարձկանների հավաքագրումը, իսկ երկրորդը թույլ է տալիս օգտագործել իր տարածքը վարձկաններին տեղափոխելու համար) Կոնվենցիայով ամրագրված կյանքի իրավունքի պոտենցիալ խախտում է տեղի ունենում:
Բացի կյանքի իրավունքից, կարելի է մատնանշել խոշտանգումների արգելքը, քանի որ միջազգային պրակտիկան ցույց է տալիս, որ վարձկաններն առավել հակված են միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերը խախտելուն, ինչը հենց ծառայել է հիմքերից մեկը միջազգային իրավունքում վարձկանների իրավունքն արգելելու համար: Չնայած, Ադրբեջանի զինված ուժերն այդ առումով հետ չեն մնում, ինչը հստակորեն ցույց տվեց ապրիլյան պատերազմը, և կրկին հաստատվում է ընթացող զինված ընդհարման ժամանակ ադրբեջանական կողմի գործողություններով:
Այսպիսով, որպես մեկ այլ ոչ ստանդարտ պահանջ (ներառյալ 39 կանոնի կիրառմամբ)՝ կարող է լինել՝ պահանջել Թուրքիայից ձեռնպահ մնալ վարձկաններ հավաքագրելուց, իսկ Վրաստանից՝ արգելել իր տարածքով վարձկանների տեղափոխումը: Առնվազն Թուրքիայի մասով երեկ ՀՀ ներկայացված դիմումը, հնարավոր է, նման ձևակերպումներ կամ ավելի ընդհանրական պահանջներ պարունակի:
Ինչպես նշեցի, վարձկանների կիրառությունն արգելված է նաև Միջազգային մարդասիրական իրավունքում, ինչպես նաև առկա է համապատասխան միջազգային պայմանագիր, որն արգելում է վարձկանների հավաքագրումը և կիրառումը: Իսկ ՄԻԵԴ-ի վերջին տասնամյակի պրակտիկան ցույց է տալիս, որ վերջինս ՄԻԵԿ-ի մեկնաբանության ժամանակ, երբ խախտումները տեղի են ունենում զինված ընդհարումների ժամանակ, անդրադարձ է կատարում Միջազգային մարդասիրական իրավունքի և միջազգային իրավունքի այլ սովորութային և պայմանագրային նորմերի կիրառությանը, երբ վերջիններիս խախտումը բերում է նաև կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքների խախտմանը:
– Առկա՞ է արդյոք անհատական պատասխանատվության միջոցներ կիրառելու հնարավորություն՝ այն անձանց նկատմամբ, ովքեր անմիջականորեն կազմակերպել են վարձկանների տեղափոխումը, կամ ընդհանրապես պատասխանատու են, և միջազգային իրավունքի այլ նորմերի խախտումներում:
– Թուրքիայի և Ադրբեջանի գործողություններն անհրաժեշտ է դիտարկել հանրային միջազգային իրավունքի լույսի ներքո, ներառյալ՝ ահաբեկչության աջակցության և ֆինանսավորման տեսանկյունից, ագրեսիայի սանձազերծման և ապօրինի ուժի օգտագործման տեսակետից և Միջազգային մարդասիրական իրավունքի և մարդու իրավունքների միջազգային իրավունքի նորմերի կոպիտ խախտումների տեսակետից:
Ակնհայտ է, որ սիրիացի ահաբեկիչների տեղափոխումն անհնար է առանց իշխանությունների գիտության, ֆինանսավորման և գործուն մասնակցության (կամ առնվազն թողտվության՝ Վրաստանի դեպքում):
– Կա՞ արդյոք նման փորձ կամ իրավական նման մեխանիզմներ այլ երկրներում:
– Մի շարք երկրներ ահաբեկչության ֆինանսավորման պարագայում էքստերիտորիալ իրավազորության կիրառման բավականին արդյունավետ մեխանիզմներ ունեն: Մասնավորապես, օրինակ՝ ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն և մի շարք այլ երկրներ, ինչն էլ կարելի է օգտագործել ահաբեկչության ֆինանսավորման և միջազգային մարդասիրական իրավունքի կոպիտ խախտումների մեղադրանքով անհատների նկատմամբ քրեական գործեր հարուցելու համար (ոչ միայն և ոչ այնքան ՀՀ-ում, այլև նշված երկրներում), որը հնարավորություն կտա միջազգային հետախուզում հայտարարել Ադրբեջանի և Թուրքիայի իշխանությունների համապատասխան ներկայացուցիչների նկատմամբ:
Բացի այդ, մի շարք եվրոպական երկրների օրենսդրությամբ և միջազգային իրավունքում ամրագրված է ընդհանուր իրավազորության սկզբունքը, որը հնարավորություն է տալիս նաև պատերազմական հանցագործությունների պարագայում քրեական պատասխանատվության ենթարկել տվյալ երկրի քաղաքացի չհանդիսացող անձանց: Այն արդյունավետ կերպով գործում է, օրինակ, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում, Մեծ Բրիտանիայում, ԱՄՆ-ում, որտեղ նմանատիպ նախադեպեր առկա են: Սա պրակտիկորեն կարող է իրականացվել՝ ինչպես զոհերի իրավահաջորդների, այնպես էլ՝ հասարակական կազմակերպությունների միջոցով:
– Այս մասով երեկ ՀՀ դատախազությունը տեղեկատվություն հրապարակեց, որ քրեական գործեր են հարուցվել:
ՀՀ-ում քրեական գործերի հարուցումը միայն ողջունելի է, և շատ կարևոր է, որ գործընթացները զարգանան, և նաև կիրառվեն միջազգային համագործակցության գործիքներն առնվազն այն անձանց նկատմամբ, որոնց առնչությունը հնարավոր է այս փուլում հիմնավորել և ում հնարավոր է նույնականացնել: Նշվածը ներառում է առնվազն միջազգային հետախուզում հայտարարելը: Միևնույն ժամանակ՝ բոլոր գործընթացներն անհրաժեշտ է անել օրենքի և միջազգային իրավունքի պահանջներին համապատասխան, որպեսզի նշված որոշումներն այլ երկրներում արդյունավետ կերպով վերացնելու վտանգը վերանա:
Միևնույն ժամանակ, հաղորդագրության դիտարկումը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ Դատախազությունն ամբողջությամբ չի ապավինում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերով նախատեսված էքստերիտորիալ կիրառության հնարավորությանը: Այսինքն՝ կենտրոնանում է Ադրբեջանի գործողությունների այն հատվածի վրա, որի արդյունքում վնասը հասցվել է ՀՀ տարածքում, ինչը հանցագործությունների փոքր հատվածն է կազմում:
Կարծում եմ՝ լրիվ հիմքերը կան, որ ՀՀ իրավապահ մարմիններն էքստերիտորիալ իրավազորության կիրառմամբ քրեական հետապնդում իրականացնեն Արցախի Հանրապետության տարածքում կատարված միջազգային հանցագործությունների մեղավորների նկատմամբ, ներառյալ՝ ագրեսիվ պատերազմ նախագծել և վարել, միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերի կոպիտ խախտում /ռազմական և մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններ/, այլ ոչ միայն սահմանափակվեն բացառապես Արցախի Հանրապետության իրավապահ մարմիններին աջակցելով:
Նշված մոտեցումը կաջակցի այդ հանցագործությունների մասով նույնպես արդյունավետ կիրառել միջազգային իրավական փոխօգնության և համագործակցության գործիքները, ինչից փաստացի զրկված են Արցախի իրավապահ մարմինները:
– Նման դեպքերում կա՞ արդյոք ֆինանսական կամ այլ պատժամիջոցներ կիրառելու մեխանիզմ:
– Ահաբեկչության ֆինանսավորման և ռազմական հանցագործությունների և միջազգային իրավունքի այլ կոպիտ խախտումների համար կարելի է դիմել համապատասխան ֆինանսական միջոցների սառեցման պահանջով (Ադրբեջանին պատկանող կամ ադրբեջանական իշխանությունների հետ սերտ փոխկապակցված անձանց և կազմակերպությունների), ինչը զգալիորեն կբարդացնի Ադրբեջանի համար նոր սպառազինություններ ձեռք բերելու հնարավորությունը հիմա, ինչպես նաև կարող է ունենալ զգալի ընդհանուր սթափեցնող ազդեցություն (եթե դա հնարավոր է Ադրբեջանի իշխանությունների դեպքում):
Ավելին, մի շարք ադրբեջանական բանկեր արդեն իսկ հրապարակային նշել են, որ գումարներ են փոխանցել իրենց զինված ուժերին, արդեն իսկ այն բանից հետո, երբ պարզ է, որ վերջիններս օգտագործում են ահաբեկչական խմբավորումներ, ինչը հնարավորություն կարող է տալ նշված բանկերի թղթակցող բանկերից պահանջելու՝ կասեցնելու միջազգային փոխանցումները և այլ սանկցիաներ կիրառելու համար: Նման գործընթաց կարելի է իրականացնել միջազգային համագործակցության, այնպես էլ առանձին՝ ֆինանսական կենտրոն հանդիսացող երկրներում առանձին իրավական գործընթացների միջոցով:
Այս համատեքստում, կարծում եմ, կարելի է նաև բարձրացնել ֆինանսական սանկցիաներ կիրառելու հարցը, օրինակ, ԱՄՆ-ի, այսպես կոչված, Մագնիտսկու օրենքի կամ տարբեր երկրներում առկա ահաբեկչության ֆինանսավորման կամ մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումներում մասնակցություն ունեցող անձանց նկատմամբ առկա օրենսդրական մեխանիզմների շրջանակներում (նման կարգավորումներ կան, օրինակ, ՌԴ-ում, ԵՄ-ում և մի շարք այլ իրավազորություններում):
Նշված գործիքակազմի կիրառումը կբերի Ադրբեջանի մեկուսացման (քաղաքական և ֆինանսական) և միանշանակորեն ազդեցություն կունենա նաև Ադրբեջանի նկրտումները դադարեցնելու մասով:
– Բացի վերոնշյալ մեխանիզմներից, հնարավո՞ր է պատասխանատվության վերաբերյալ հարցեր բարձրացնել նաև միջազգային այլ ատյաններում:
– Ադրբեջանի պատասխանատվության հարցը միջպետական ընթացակարգի շրջանակներում կարելի է բարձրացնել նաև ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանում: Եթե չլինեին Դատարանի իրավազորությանն առնչվող սահմանափակումները, Ադրբեջանի պատասխանատվության հարցը կարելի էր բարձրացնել միջազգային իրավունքի մի շարք նորմերի խախտման տեսանկյունից, սակայն տվյալ պահին հնարավոր տարբերակ է «Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման» կոնվենցիայով ստանձնած պարտավորությունների խախտման համար պատասխանատվության հարցի բարձրացումը: Ինչպես Ադրբեջանը, այնպես էլ Հայաստանը վավերացրել են նշյալ Կոնվենցիան, որը հնարավորություն է ընձեռում պետությունների միջև վեճի առաջացման դեպքում դիմել Արդարադատության միջազգային դատարան, իսկ Ադրբեջանն այս տեսանկյունից վերապահումներ չի արել Կոնվենցիան վավերացնելիս: Իհարկե, այսպիսի գործընթացի նախաձեռնումը կախված է ՀՀ Կառավարության պատրաստակամությունից:
– Արդյո՞ք այն, ինչ նշեցիք, և այն, ինչ այսօր կատարում են մեր երկրի կառավարությունում, միակ իրավական գործիքներն են, որոնցից կարող ենք և, թերևս, պետք է օգտվենք:
– Նշվածներն առկա իրավական գործիքների միայն մի մասն են: Անշուշտ, կան նաև այլ գործիքներ, և հանրապետությունում կան միջազգային իրավունքի մասնագետներ, որոնք պատրաստ են և արդեն հայտնել են իրենց պատրաստակամությունը՝ աջակցելու մեր իշխանություններին, ինչպես նաև այն հատվածով, որտեղ պետության մասնակցությունը պարտադիր չի, արդեն իսկ իրականացնում են գործընթացներ:
Օրինակ, մի շարք ՄԻԵԴ-ի հարցերով զբաղվող փաստաբաններ և իրավաբանական խմբեր իրականացնում են փաստահավաք գործընթաց՝ ՄԻԵԴ և մարդու իրավունքների միջազգային այլ ատյաններ անհատական բողոքներ ներկայացնելու համար, կամ մենք հիմա, մեր արտասահմանյան գործընկերների հետ, ուսումնասիրում ենք արտասահմանում հաշիվների սառեցման կամ Ադրբեջանի և անհատների դեմ այլ սանկցիաներ կիրառելու հնարավորությունները, և համապատասխան վերլուծությունը ավարտելուն պես՝ այն շուտով կներկայացնենք համապատասխան մարմիններին, աշխատանքներ են տարվում նաև այլ ուղղություններով:
Միևնույն ժամանակ, հուսով եմ՝ կառավարության պատասխանատուները կկարողանան ներգրավել առկա ներուժը, օգտվել առաջարկներից, վերլուծել դրանք՝ ըստ անհրաժեշտության ընտրելով ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և ստեղծված իրավիճակին համապատասխան քայլերը, նաև հաշվի առնելով այն տեղեկատվությունը, որին, հնարավոր է՝ մասնավոր իրավաբանները չեն տիրապետում: Սակայն, միանշանակորեն, պետք չէ վախենալ իրավական զարգացումներից և տարբեր ոչ ստանդարտ գործընթացներ կիրառելուց, քանի որ այս իրավիճակում ստանդարտ լուծումներն արդեն իսկ չեն գործում:
