Ի՞նչ էր ցանկանում ակնարկել Լավրովն իր անդրադարձով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին
«ԵԱՀԿ-ն ձախողեց Լեռնային Ղարաբաղում, Մինսկի խումբը չկարողացավ ստեղծել հակամարտող կողմերի միջև երկխոսության պայմաններ»,- այս մասին rg.ru-ում հրապարակված «Հելսինկյան ակտի կես դարը. Ակնկալիքներ, իրականություն, հեռանկարներ» վերտառությամբ իր հոդվածում գրում է ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը:
Լավրովը հոդվածի սկզբում հիշեցնում է 50 տարի առաջ տեղի ունեցած միջազգային իրադարձություն՝ Հելսինկիում Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության համաժողովի (ԵԱՀԽ) եզրափակիչ ակտի ստորագրումը, որը, նրա բնորոշմամբ, կարևոր հանգրվան դարձավ Յալթա-Պոտսդամի համաձայնագրերի հիման վրա հետպատերազմյան իրողությունների ամրապնդման գործում:
«Հելսինկյան եզրափակիչ ակտը (ՀԵԱ), որն ընդունվել է 1975 թվականի օգոստոսի 1-ին, երկար տարիների լարված աշխատանքի արդյունք էր: Հակամարտությունը հաղթահարելու ջանքերի կենտրոնում դրվեց համապարփակ անվտանգություն ապահովելու խնդիրը, որը հավասար է բոլորի համար և ներառում է ռազմաքաղաքական, տնտեսական և մարդասիրական չափանիշներ: Այս հիմքի վրա համաձայնեցված և ՀԵԱ-ում հանդիսավոր կերպով ամրագրված տասը սկզբունքները եզակի արդյունք են, որոնք մշակվել են կոնսենսուսի հիման վրա և հետագայում զարգացվել են Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ) փաստաթղթերում, որը 1995 թվականին վերակազմավորվել է ԵԱՀԽ-ից և ներկայումս միավորում է 57 մասնակից պետություններ: Հելսինկիի սկզբունքների խիստ պահպանումը կարող է երաշխավորել խաղաղություն և զարգացում դրանք ստորագրած բոլոր երկրների համար: Ինչպես այժմ ակնհայտ է դարձել, Արևմուտքը լուրջ չէր վերաբերվում այդ ժամանակ ստանձնած պարտավորություններին»,- գրում է Լավրովը՝ շարունակելով, որ այդ իրադարձությունների այսօրվա տեսանկյունից վերլուծությունը հանգեցնում է այն եզրակացության, որ երբ մեկնարկեց Հելսինկյան գործընթացը, ՌԴ-ն և Արևմուտքի երկրները իրենց համար սահմանեցին տարբեր ռազմավարական նպատակներ։
ՌԴ ԱԳ նախարարը գրում է, որ իրենց արևմտյան հարևաններն իրենց օգտին խեղաթյուրում էին ԵԱՀԿ-ի կոնսենսուսային սկզբունքները կամ ընդհանրապես չէին պահպանում դրանք, գաղտնի աշխատում էին՝ «բացահայտելու» խորհրդային ռազմական և տնտեսական ներուժը և քայքայելու ՌԴ ներքին կարգը՝ կիրառելով տարբեր մեթոդներ։ Ողջ հարցազրույցում Լավրովը փորձում է բացատրել, որ բոլոր ուղղություններով ԵԱՀԿ-ն տապալվել է։
Լավրովն իր հոդվածում կարճ անդրադարձել է նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին։ Նա նշել է, որ ԵԱՀԿ-ն ձախողվել է նաև Լեռնային Ղարաբաղում։ «Մինսկի խումբը չկարողացավ ստեղծել հակամարտող կողմերի միջև երկխոսության պայմաններ, և այն բանից հետո, երբ նրա արևմտյան մասնակիցները հրաժարվեցին Ռուսաստանի հետ փոխգործակցությունից, այն կորցրեց իր ողջ իմաստը»,- գրում է Լավրովը։
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է 1992 թվականին՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը լուծելու համար։ Խմբի համանախագահներն են Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան։ Խմբի կազմում են նաև Գերմանիան, Բելառուսը, Իտալիան, Թուրքիան, Ֆինլանդիան, Շվեդիան, ինչպես նաև Ադրբեջանը և Հայաստանը։
Նշենք, որ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն լուծարելու գաղափարը 2020 թվականի 44-օրյա ողբերգական պատերազմից հետո առաջին անգամ հնչեցրել է Իլհամ Ալիևը՝ որպես Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման պայմաններից մեկը: Ի սկզբանե Երևանն ըստ էության չէր արձագանքում, սակայն որոշ ժամանակ անց Փաշինյանն էլ հայտարարեց, որ պատրաստ է ստորագրել Մինսկի խմբի լուծարման որոշումը։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումն Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի հետ խաղաղության համաձայնագիր ստորագրելու երկու նախապայմաններից մեկն է։ Ապրիլին խորհրդարանում ունեցած իր ելույթում Նիկոլ Փաշինյանն առաջարկել էր, որ միաժամանակ ստորագրվեն և՛ խաղաղության համաձայնագիրը, և՛ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարման վերաբերյալ հայտարարությունը։
2025թ. ապրիլի 12-ին Թուրքիայում՝ Անթալիայի ֆորումի շրջանակում ադրբեջանցի և վրացի գործընկերների հետ անցկացվող պանելային քննարկման ժամանակ ՀՀ արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարեց, որ ՀՀ-ն պատրաստ է խաղաղության համաձայնագրի հետ ստորագրել նաև ԵԱՀԿ ՄԽ լուծարման որոշումը։
Խմբի գործունեությունը փաստացի կասեցված է 2022 թվականից ի վեր, քանի որ համանախագահները դադարեցրել են փոխգործակցությունը։ ՌԴ ԱԳՆ-ն ավելի վաղ պնդել էր, որ 2022 թվականի փետրվարից ի վեր Մինսկի խմբի համանախագահները դադարեցրել են շփումները ռուսական կողմի հետ։
168.am-ի հետ զրույցում ռուս վերլուծաբան Ֆյոդոր Լուկիանովն ասաց, որ այս թեմայի ընտրությունը, որպես հոդվածի թեմա, պատահական չէ, քանի որ ռուսական տեսանկյունից այն լավագույնս ցույց է տալիս, թե ինչպես է վարվել Արևմուտքը Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում և ինչպես են ոտնահարվել Արևմուտքի հետ համաձայնեցված կարևոր սկզբունքները։
«Այն, ինչ տեղի է ունենում աշխարհում նաև այդ կազմակերպության տապալման հետևանք էր, որն իր անվանման մեջ ներառված որակումներին համապատասխան՝ պետք է նպաստեր անվտանգության ամրապնդմանը եվրոպական մայրցամաքում և համագործակցության խորացմանը։ Սակայն դա չհաջողվեց, և Ռուսաստանը սկսեց Արևմուտքի քաղաքականությունը համարել ռիսկային իր անվտանգության ու շահերի տեսանկյունից։ Եվ սկսվեց ՌԴ հատուկ գործողությունն Ուկրաինայում իր հետագա զարգացումներով ու հետևանքներով»,- ասաց վերլուծաբանը։
Ըստ Ֆյոդոր Լուկիանովի, հոդվածի նպատակն էր՝ ցույց տալ, որ ԵԱՀԿ-ն իր ներկայիս տեսքով սպառել է իրեն ու պետք է հարմարվի, ինտեգրվի աշխարհաքաղաքական նոր իրողություններին։
Ինչ վերաբերում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին՝ ապա, նրա խոսքով, եթե դիտարկենք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ողջ գործունեությունն ու հակամարտության հետևանքը, ապա դա շատ բացասական տեսակետներ հայտնելու առիթ է տալիս։ Եթե հակամարտությունը բանակցային ճանապարհով մինչև պատերազմը չկարգավորվեց, ապա, ըստ Լուկիանովի՝ նշանակում է, որ այս հարթակը չկարողացավ իր առջև դրված խնդիրն իրագործել։ Միաժամանակ նա նշեց, որ այս դեպքում ամեն ինչ այդքան էլ միանշանակ չէ, քանի որ տևական ժամանակ աշխատել է այդ հարթակը, շատ ճանապարհ են անցել, շատ առաջարկներ ու բանակցային փուլեր են եղել։
Իր անդրադարձով, ըստ նրա, ՌԴ-ն այս հակամարտության նման զարգացումների համար փորձում է մեղադրել Արևմուտքին։
«Նման դեպքերում հակամարտող կողմերի դիրքորոշումները, ինչպես բանակցային միջնորդների հարաբերությունները, դառնում են առանցքային։ Բնականաբար, կարող ենք ասել, որ եթե լավ համագործակցություն լինեին Ռուսաստանի ու Արևմուտքի միջև, գուցե այդ հարթակն ավելի արդյունավետ աշխատեր, սակայն այս պահին դրանք զուտ ենթադրություններ են։ ՌԴ ԱԳՆ հոդվածն ավելի լայն օրակարգի մասին էր, մի օրակարգ, որը հաստատվել էր ու ձախողվեց՝ հետք թողնելով մի շարք այլ գործընթացների վրա»,- նկատեց Ֆյոդոր Լուկիանովը։
Նա էական է համարում այն, որ կողմերն այդ հարթակի գործունեությունը լուծարելու շուրջ ընդհանուր առմամբ ունեն կոնսենսուս։
Հարցին, թե ծավալուն հոդվածում ինչո՞ւ է կարճ անդրադարձ եղել ԵԱՀԿ ՄԽ-ին, Լուկիանովը պատասխանեց, որ ամենայն հավանականությամբ դա պայմանավորված է այդ հակամարտության կողմերի ներկայիս դիրքորոշումներով, գործընթացներում ՌԴ-ի պասիվ դիրքավորմամբ, ինչպես նաև նրանով, որ հոդվածի ուղերձը գլոբալ էր, այն գլոբալ բաց երկխոսության առաջարկ էր։
«Իսկ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն ԵԱՀԿ պատմության մի փոքր դրվագ է։ Կարծում եմ՝ ռուսական կողմը ԵԱՀԿ ՄԽ-ի մասով առանձնապես նոր ասելիք չունի»,- նկատեց նա։
Չնայած Հայաստանի ու Ադրբեջանի իշխանություններն ունեն կոնսենսուս՝ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն լուծարել Երևան-Բաքու խաղաղության համաձայնագրին զուգահեռ, մի շարք վերլուծաբաններ գտնում են արցախահայության՝ Արցախ վերադարձի պաշտոնական օրակարգի դեպքում այս հարթակը կարող էր առանցքային դառնալ հետագա քննարկումների ու այդ գործընթացի անվտանգ իրականացման համար։
Նշենք նաև, որ Լավրովն իր հոդվածի եզրափակիչ հատվածում նշում է, թե ԵԱՀԿ-ն, հավանաբար, հնարավորություն ունի վերակենդանանալու, բայց միայն այն դեպքում, եթե կազմակերպությունը հարմարվի փոփոխված աշխարհաքաղաքական իրողություններին, դրանք այնպիսին են, որ անվտանգության և համագործակցության եվրաատլանտյան հայեցակարգերը վարկաբեկել և սպառել են իրենց։
«Խաղաղության և կայունության շահերը պահանջում են համամայրցամաքային, եվրասիական մոտեցում, որը հաշվի է առնում բոլոր եվրասիական պետությունների օրինական ձգտումները և հենվում է այդ ձգտումների ազնիվ հավասարակշռության վրա։ Պատերազմի և խաղաղության հարցերը ԵԱՀԿ հարթակում պետք է քննարկվեն առարկայական ձևով՝ առանց տնտեսական, կլիմայական և մարդասիրական խնդիրների հետ արհեստական կապերի։ Մեկ այլ կարևոր պայման է տարածաշրջանային երկրների առաջնային պատասխանատվության սկզբունքի ներդրումն անվտանգության ոլորտում խնդիրները լուծելու համար՝ առանց արտաքին ուժերի միջամտության»,- նշել է Լավրովը՝ շարունակելով, որ ԵԱՀԿ-ն ապագա չունի, եթե ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ երկրները վերջապես խախտեն կոնսենսուսի կանոնը և շարունակեն օգտագործել Վիեննայի հարթակը, որպես իրենց սեփականություն՝ Ռուսաստանին և այլ «անհնազանդ» երկրներին դիվայնացնելու և Կիևում իրենց հովանավորյալներին պաշտպանելու լայնածավալ քարոզչական արշավի համար։
«Միևնույն ժամանակ, Արևմուտքն իր ռազմաքաղաքական գործողությունները բացահայտ կառուցում է առանց Ռուսաստանի և Բելառուսի և նրանց դեմ։ Ի՞նչ արժե Է. Մակրոնի գաղափարը՝ «Եվրոպական քաղաքական հանրություն» ստեղծելու վերաբերյալ, որը ցուցադրաբար կազմվել է «ԵԱՀԿ մինուս Մինսկ և Մոսկվա» սխեմայով։
Եթե արևմտականները թաղեն Կազմակերպությունը, դա նրանց կլինի ընտրությունը։ Այս դեպքում Հելսինկիի եզրափակիչ ակտի հիմնական դրույթները, որոնց շուրջ մեր նախորդները համաձայնության են եկել կես դար առաջ, կմտնեն պատմության մեջ»,- նշում է Լավրովը՝ շարունակելով, որ Եվրասիայում, ինչպես նաև ամբողջ աշխարհում, հակամարտության ներուժը մեծանում է։
Ըստ նրա, որոշ գիտնականներ և փորձագետներ ասում են, որ առջևում պատերազմների տասնամյակ կամ նույնիսկ մի ամբողջ դարաշրջան է։
«Ես համոզված եմ, որ պատասխանատու, բանական բոլոր ուժերը պետք է կանխեն նման սցենարը։ Առնվազն մեզ անհրաժեշտ է բաց երկխոսություն՝ մեր ամբողջ մայրցամաքում իրավիճակը կարգավորելու ուղիներ գտնելու համար՝ ՄԱԿ-ի կանոնադրության ամուր հիմքի վրա, առաջին հերթին՝ դրանում ամրագրված բոլոր պետությունների ինքնիշխան հավասարության սկզբունքի վրա՝ նպատակ ունենալով ձևավորել այն կոնսենսուսը, որի հիման վրա ստեղծվել է ԵԱՀԿ-ն»,- այսպես է իր հոդվածն ավարտել Լավրովը։
