«Դուք չեք գտնի իրավական որևէ նորմ, որտեղ «ժողովուրդ» բառը նշված լինի, հետևաբար՝ իրավական կատեգորիա չէ. Եկեք չմոռանանք, որ ժողովուրդը շատ հաճախ սխալ որոշումներ է կայացնում». Արա Ղազարյան
Հարցազրույց Միջազգային իրավունքի մասնագետ, իրավաբան Արա Ղազարյանի հետ
– Սահմանադրական առաջիկա հանրաքվեն ո՞ր պարագայում կարող է չկայանալ:
– Հանրաքվեն կհամարվի չկայացած, եթե օրենքով սահմանված անհրաժեշտ քվորումը չապահովվի։ Ես, օրինակ, շատերի հետ զրուցում եմ, մարդիկ չեն պատկերացնում, թե ինչու պետք է ՍԴ դատավորները դադարեցնեն իրենց լիազորությունները։ Մարդկանց մի մասն էլ պատկերացնում է՝ որովհետև դա պահանջում է հեղափոխության տրամադրությունը։ Բայց եթե մի քայլ առաջ հարցնես, թե, օրինակ, ՍԴ որևէ որոշում տեսե՞լ են արդյոք, կասեն՝ ոչ։ Գոնե լսե՞լ եք։ Ո՛չ, բայց ընտրությունների ժամանակ նրանք վատ որոշումներ են կայացրել։ Այս պրոպագանդան, իհարկե, որոշակի ազդեցություն գործում է։
– ԱԺ-ում վերջին ելույթի ժամանակ ՀՀ վարչապետը ՍԴ դատավորներին մեղադրեց, մասնավորապես, ընտրություններ կեղծելուն աջակցելու մեջ։ Մանիպուլյատիվ չե՞ն այս որակի ու տիպի հայտարարությունները։
– Գոնե իրենց քաղաքական ուժը չի բողոքարկել ընտրությունների արդյունքները։ Այս հայտարարությամբ ՍԴ դատավորների նկատմամբ հանրային կանխակալ բացասական կարծիք է ձևավորվում՝ անկախ նրանց մասնագիտական ունակություններից։ Քաղաքական որակում են տալիս, որն անթույլատրելի է։ Իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը կայանում է հենց նրանում, որ գործադիրը չի կարող գնահատական տալ դատական իշխանության գործունեությանը։ Քննադատել կարող են, բայց չեն կարող որոշել նրանց ճակատագիրը։
– Իսկ դիտարկո՞ւմ եք տարբերակ, որ հանրաքվե առհասարակ տեղի չունենա։
– Հարցն արդեն հասել է հանրաքվեի։ Ես չեմ կարծում, որ եվրոպացիները կմիջամտեն։ Նրանք կմիջամտեն պոստ դաշտում, երբ Հայաստանի հարցը կլսվի ԵԽԽՎ-ում, որովհետև դատական համակարգի նկատմամբ աննախադեպ ոտնձգություն է կատարվել։ Շատ քիչ երկրներում է, որ նման ոտնձգություն է կատարվել դատական իշխանության նկատմամբ. ես կարող եմ նշել միայն Թուրքիան ու Լեհաստանը։ Մասնավորապես, Թուրքիայի վերաբերյալ մի գործ կա Եվրոպական դատարանում, երբ գործադիրն ասել է, որ ՍԴ որոշումն իրենց չի հետաքրքրում, և դա անօրինական որոշում է։ Եվ դա ընկավ ՄԻԵԴ խիստ քննադատության տակ։ Մեր պարագայում գործ ունենք անհանդուրժողականության հետ, քաղաքական ռասիզմի դրսևորումներ են։ Այսինքն` ՍԴ-ն վատն է, որովհետև ՍԴ անդամները նախկին են։ Մի օր մենք բոլորս նախկին ենք դառնալու։ Ուրեմն՝ դրանով իսկ վա՞տն ենք դառնում։
– Այսինքն` եվրոպական կառույցների կոշտ արձագանք սպասում եք ամեն դեպքում։
– Այո, բայց պոստ ֆակտում։ Որովհետև նրանք հարգելով մեր սուվերենությունը, հասկանալով, որ հարցը վերաբերում է Սահմանադրությանը, և, ի վերջո, թեկուզ խախտումով, բայց ժողովրդի կամքի դրսևորման հարթակ է, իրենք կաշխատեն այս փուլում չմիջամտել, բայց հետո կարձագանքեն։ Սակայն իշխանությունները հենց ժամանակ էլ ուզում են շահել ու հենց դրա վրա: Հայաստանին արդեն մինիմում երեք անգամ դեղին քարտ են ցույց տվել: Դա 2003-ին էր, 2004-ին և 2009-ին՝ սպառնալով սառեցնել մեր պատվիրակների մանդատները: Դրա վերաբերյալ կան ԵԽԽՎ բանաձևեր: Իշխանությունները քաղաքական ռեսուրսի օգտագործմամբ կոմպրոմիսի գալով՝ կարողացան չեզոքացնել: Հիմա հերթական փորձն է, որ իշխանությունները, ժամանակ շահելով, գուցե կարողանան հարթել: Ուղղակի տարբերությունն այն է, որ այստեղ կա ոտնձգություն դատական համակարգի նկատմամբ, և կա աննախադեպ քանակի և որակի անհանդուրժողականության, խտրական խոսք դատավորների հասցեին:
– Իսկ այն, որ ըստ էության այստեղ եվրոպական կառույցների հեղինակությունն է կասկածի տակ դրվում, կհանդուրժե՞ն Եվրոպայում:
– Եթե նույնիսկ իրենք ներքուստ չեն հանդուրժում, չեն կարող միջամտել մեր երկրի ներքին գործերին այնքանով, որքանով այս ամենը բխում է Հայաստանի պարտավորություններից՝ որպես ԵԽ անդամ-պետություն: Արձագանք կլինի, բայց, ինչպես ասացի, ժամանակն այնքան քիչ է, որ դա կլինի մոտավորապես քաղաքական բնույթի կոմպրոմիսային կոչերով՝ կոչ ենք անում, հորդորում ենք, և այլն:
– Ամենահոռետեսական կանխատեսումը ո՞րն է: Կարո՞ղ են Հայաստանին զրկել ձայնի իրավունքից ԵԽԽՎ-ում:
– ԵԽԽՎ օրակարգում Հայաստանի հարցը կլսվի, և կառաջարկեն Հայաստանին որոշակի գործողություններ կատարել: Եթե չկատարեն, ապա ոչ թե՝ կզրկեն, այլ՝ կսառեցնեն մեր պատվիրակների լիազորությունները: Կրկնում եմ, 3 անգամ արդեն եղել է: Մեկը եղել է մահապատժի չընդունման վերաբերյալ Հայաստանի դեմ դեմարշի հետ կապված՝ 2003-ին, բայց երկու ամիս հետո Քրեական օրենսգիրքն ընդունվեց, երբ ընդունվեց այդ հայտնի 1301 բանաձը: Մյուսը վարչական կալանքների սկանդալային կիրառումն էր: Հիշո՞ւմ եք, փողոցում մարդաորս էր: Եվ երրորդն արդեն Մարտի 1-ից մեկ տարի անց քրեական գործերի ընթացքի հետ էր կապված, և Հայաստանը համաներում հայտարարեց և դրանով մեղմեց իրավիճակը, որովհետև վտանգ կար, որ կզրկեն ձայնի իրավունքից: Հիմա հերթական փորձությունն է:
– Վերջերս մի ուշագրավ միտք էիք հայտնել, որ ժողովրդի կամքը չի կարող իրավունքից գերակա լինել: Կմեկնաբանե՞ք:
– Այո, իրավունք հասկացությունը բնական իրավունք է, դա մետաֆիզիկական է, և դա շատ կոնկրետ է կոդիֆիկացված: Իսկ հարցրեք, թե ի՞նչ է նշանակում՝ ժողովուրդ, ի՞նչ նկատի ունեք՝ բոլոր հայերի՞ն, թե՞ Հայաստանում ապրողներին, թե՞ միայն Հայաստանում այն ապրողներին, որոնք ձայնի իրավունք ունեն, թե՞ այդ ձայնի իրավունք ունեցողների 80 տոկոսը, թե՞ 60: Դուք չեք գտնի իրավական որևէ նորմ, որտեղ «ժողովուրդ» բառը նշված լինի: Սովորաբար պրիամբուլաներում է նշվում դա: Հետևաբար՝ իրավական կատեգորիա չէ: Իրավունքի գերակայությունն է կարևոր: Եկեք չմոռանանք, որ ժողովուրդը շատ հաճախ սխալ որոշումներ է կայացնում: Հիշո՞ւմ եք, հայտնի նկար կար՝ նացիստների 1936թ. հայտնի այդ հզոր ժողովը, որին 100.000-ից ոչ պակաս մարդ էր մասնակցում: Չէ՞ որ նացիստները նույնպես ժողովուրդ են: Մենք տեսանք, որ նրանք արհամարհեցին իրավունքը: Նրանք ընդունեցին արյան հիգիենայի մասին օրենք: Դա ընդունվեց ժողովրդի ներկայացուցիչների կողմից: Եվ այդ օրենքը բերեց հրեաների ոչնչացմանը, հրեաներին աշխատանքից հեռացնելուն, հրեաներին երկրից հեռացնելուն: Դա նույնպես ժողովուրդ էր: Փաստորեն ժողովուրդը սխալվել էր: Ժողովուրդը միայն 1945-ին իմացավ, որ, փաստորեն, մարդիկ են այրել գազախցիկներում:
– Այս պահին, կապված վերջին իրադարձությունների հետ, Դուք Սահմանադրական դատարանում ֆունկցիոնալ առումով խնդիր տեսնո՞ւմ եք:
– Որևէ խնդիր չեմ տեսնում: Որոշումները կայացնում են, այդ որոշումները ես կիրառում եմ, այդ որոշումներով մարդիկ են կալանքից ազատվում, այդ որոշումներով իրավահարաբերություններում մեզ հստակություն են բերում: Օրինակ, հենց այսօր ՍԴ-ն հակասահմանադրական ճանաչեց Ոստկանության ծառայության մասին օրենքի համապատասխան դրույթը, որն արգելում էր ոստիկանության ծառայողին լինել կրոնական կազմակերպության անդամ։ Կոնկրետ իրավաբանորեն որևէ խնդիր չեմ տեսնում: Քաղաքական տեսանկյունից, այո՛, իշխանությունները նրանց մեջ խնդիր տեսնում են: Դա նրանց գործն է, բայց դա ինձ չի հետաքրքրում:
