Ֆինանսական թայֆուն. Աշխարհին սպասում է 2008թ. Ճգնաժամի կրկնությունը
Փողային շուկայի ինդիկատորները ռեցեսիա են կանխատեսում ԱՄՆ-ում, ինչպես վստահեցնում են ինվեստբանկերի վերլուծաբանները։ Սակայն իրապես լուրջ անհանգստություն է ներկայացնում համաշխարհային տնտեսության մեջ դոլարի հնարավոր պակասը, ինչը խնդիրներ կհարուցի ողջ աշխարհում։
Օրեցօր խոշորագույն ինվեստբանկերի ավելի ու ավելի շատ փորձագետներ, տնտեսագետներ ու վերլուծաբաններ են խոսում առևտրական պատերազմների, պետությունների ու կորպորացիաների չափից առավել պարտքային բեռի պատճառով համաշխարհային տնտեսության աճող ռիսկերի, ինչպես նաև տոկոսային դրույքաչափերի աճի մասին։
«Կասկած չկա, որ վաղ թե ուշ մեզ սպասում է ֆինանսական ճգնաժամ, քանի որ անհրաժեշտ է հիշել, որ մենք հետևում ենք թողնում էժան փողերի ժամանակաշրջանը»,- օրերս ասաց հայտնի ներդրող Մարկ Մոբիուսը։
Ջորջ Սորոսը նույնպես դեռ այս տարվա մայիսին նոր համաշխարհային ճգնաժամ էր կանխատեսում, որը կարող էր սադրել գլոբալ քաղաքականությունը։
Գլխիվայր…
Վերլուծաբանների շրջանում կան այնպիսիները, ովքեր փորձում են տեսնել ռեցեսիայի սպառնալիքները՝ վերլուծելով ԱՄՆ գանձապետական պարտատոմսերի շահութաբերության կորագիծը։ Բանն այն է, որ տնտեսության ապագա անհաջողության համընդհանուր էմպիրիկ ցուցանիշների մեջ կա ռեցեսիայի այնպիսի ինդիկատոր, ինչպիսին «գանձապետական պարտատոմսերի շահութաբերության կորագծի ինվերսիան» է։
Դա իրավիճակ է, երբ երկամյա ամերիկյան պետական պարտատոմսերի շահութաբերությունը գերազանցում է 10-ամյա պարտատոմսերի շահութաբերության ցուցանիշին։ Դա արտացոլում է ներդրողների այն հույսերը, որ մոտակա հեռանկարում կլինի դրույքաչափի բարձրացում, իսկ երկարաժամկետ հեռանկարում՝ ոչ։
Առայժմ դեռ այդ ինվերսիան չկա, բայց հաջորդ 12 ամիսների հորիզոնում այդ պատկերը լրիվ կարող է ի հայտ գալ, քանի որ տոկոսային դրույքաչափերի կարգավորումը մասնագետների կարծիքով նշանակում է հաշվարկային դրույքաչափի՝ մինչև 2019թ. կեսն ընկած ժամանակահատվածը 3%-ի մակարդակին հասցնել։
Այսպիսով, տեսանելի ապագայում կարելի է սպասել Դաշնային պահուստային համակարգի (ԴՊՀ) դրույքաչափի բարձրացման 4 փուլի՝ յուրաքանչյուրը 0.25 տոկոսային կետով։ Հենց այս գործընթացն ամենաշատ ազդեցությունը կունենա կարճաժամկետ գանձապետական պարտատոմսերի շահութայնության աճի դինամիկայի վրա։
Երկարաժամկետ պարտքն ու երկար տոկոսային դրույքաչափերը կշարունակեն ավելի զգայուն մնալ արժեզրկման տեմպերի կանխատեսումների ու խոշոր խաղացողների գործողությունների հանդեպ, ինչպիսիք են մեծ ինվեստֆոնդերը, կենսաթոշակային ֆոնդերը ու ԱՄՆ պարտքային պարտավորությունները պահուստների համար գնող օտարերկրյա կենտրոնական բանկերը։ Եթե երկարաժամկետ դրույքաչափերը քիչ փոխվեն, դա կնշանակի, որ ներդրողները 10 տարի հետո չեն սպասում ԱՄՆ ԴՊՀ խիստ դրամային քաղաքականության։
Տնտեսության 4 փուլերը…
Տնտեսագիտության տեսությունն առանձնացնում է մինչև 10 տարի տևողությամբ միջնաժամկետ շրջափուլեր (Ժյուգլյարի ցիկլեր), որոնց հիմքում ընկած է տնտեսական ակտիվության փոփոխության պարբերականությունը։
Այդ շրջափուլերի մեջ նկատելիորեն արտահայտվում են 4 հիմնական փուլերը՝ աշխուժացման, վերելքի, ռեցեսիայի ու դեպրեսիայի։ Այժմ Թրամփի գրասենյակի՝ ԱՄՆ տնտեսության հարկային խթանմանը, կապիտալի վերադարձին ուղղված քաղաքականությունը և արտադրական հզորությունների աճն ու աշխատատեղերի ստեղծումը խթանում են տնտեսական ակտիվությունն ու բերում վերելքի փուլին, գերբարձր զբաղվածությանն ու հզորությունների ավելցուկին։
Որպես կանոն՝ այդ ժամանակ փողի արժեքը մեծանում է, բայց շուտով ներդրումները սկսում են դանդաղել, սկսվում են արտադրական ու զբաղվածության կրճատումները։ Ինվեստիցիաներն ու կապիտալ ներդրումներն արագ կրճատվում են, մեծանում է չներգրավված հզորությունների ծավալը, տեղի է ունենում շահույթի զանգվածային իջեցում, վնասի աճ ու անձնակազմի կրճատում։
Գրանցվում է գործազրկության թվի առավելագույն աճ, աշխատանքային ռեսուրսներն էժանանում են, տնտեսական հզորությունների մեջ չներգրավվածները պոտենցիալ ու ապագա վերելքի թաքնված պահուստներ են ձևավորում։ Եվ նոր ինվեստիացիաների հետ շրջափուլը կրկնվում է նորից։
Դրամական իշխանությունները ձգտում են հարթել այդ շրջափուլերը՝ իրականացնելով, այսպես կոչված, հակացիկլային քաղաքականություն։ Տնտեսության գերտաքացումը կանխելու համար իշխանությունները օգտագործում են փողային առաջարկի ծավալների և տոկոսային դրույքաչափերի գործիքակազմը, քանի որ գերտաքացմանն անխուսափելիորեն հետևում է ռեցեսիան։
Տեսությունից դեպի պրակտիկա…
Բոլոր վերը թվարկածները սոսկ տնտեսագիտության տեսություն են, որը հիմնված է անցյալի իրադարձությունների վրա ու չի արտացոլում տեղի ունեցողի ողջ էությունը ու սպասվելիք բացասական փոփոխությունները համաշխարհային ֆինանսների համակարգում։
Պետք է նշել, որ ռեցեսիան ու ֆինանսական ճգնաժամը տարբեր երևույթներ են, բայց քանի որ աշխարհում դրամական միջոցների կապիտալի հոսքերի բաշխումը շատ բանով պայմանավորված է հիմնական գլոբալ պահուստային տարադրամի՝ դոլարի վարքագծով, ինչպես նաև մատչելի դոլարային լիկվիդայնությամբ ու ԱՄՆ մոնետար շրջափուլերով, ապա հենց ամերիկյան տնտեսության խնդիրներն են սադրել 2007-2008թթ. համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը։
Բայց այժմ ամեն ինչ այլ կերպ է։ Ամերիկան գտնվում է վերելքի շրջանում, և գլխավոր ռիսկը ոչ թե ԱՄՆ-ում տեսական ռեցեսիան է, այլ աշխարհում պարտքային բեռի ծայրահեղ բարձր մակարդակը, որը վերջին տասնամյակում կտրուկ մեծացել է ծայրահեղ ցածր տոկոսային դրույքաչափերի դեպքում կենտրոնական բանկերի գերմեղմ դրամավարկային քաղաքականության պայմաններում։
Միայն զարգացող երկրները 7.2 տրիլիոն դոլարի դոլարային պարտքեր են կուտակել, ինչը 2 անգամ գերազանցում է նրանց պարտքային բեռի գումարային մակարդակը մինչ 2008թ. ճգնաժամը։ ԱՄՆ-ում դոլարով տոկոսային դրույքաչափերի աճն ուղեկցվում է ամերիկյան տնտեսության վերելքով ու ԴՊՀ բալանսի կրճատմամբ, ինչը նվազեցնում է բանկային համակարգում փողի առաջարկը, ԱՄՆ տարածք օֆշորներից ամերիկյան կորպորացիաների բերած շահույթով ու կապիտալի վերադարձով, եվրոյի ու յենի համեմատությամբ դոլարային տոկոսների բացասական դիսբալանսով։
Ապրանքների և ծառայությունների համաշխարհային շրջանառությունը սահմանափակող Թրամփի առևտրային պատերազմների համադրությամբ այս ամենը կհանգեցնի արտաքին աշխարհի համար դոլարի առաջարկի ծայրահեղ կրճատմանը ու շատ պետությունների ու կորպորացիաների՝ ամենուր ռեֆինանսավորման համար խնդիրներ կստեղծի։ Դա լուրջ վնաս կհասցնի ողջ աշխարհում ինվեստիցիոն ակտիվության համար։
Այդ պատճառով էլ ներդրողներին պետք է մտահոգի ոչ թե գանձապետական պարտատոմսերի շահութաբերության կորագծի հնարավոր ինվերսիան, այլ փողային շուկայի դրույքաչափերն ու առաջատար կենտրոնական բանկերի կողմից լիկվիդայնության առաջարկը։ Եվ հենց այստեղ է, որ պատկերը մռայլ է։ Աշխարհում սկսվում է վարկային ցիկլերի շրջադարձ դեպի վեր ու ընդհանուր դրամային խստացում։
Կկրկնվի՞ արդյոք 2008 թվականը…
Bank of America Merrill Lynch-ի վերլուծաբաններն ուշադրություն են դարձրել 2018-2019թթ. ընթացքում փողային առաջարկի կտրուկ կրճատման փաստին։ Նրանց կարծիքով՝ համաշխարհային ֆոնդային շուկայի դինամիկան հիշեցնում է 1997-1998թթ. գլոբալ տնտեսական ճգնաժամից առաջ եղած իրավիճակը։
Չարժե մտածել, որ ԱՄՆ դոլարներն օգտագործվում են ոչ միայն ներքին շրջանառության, այլև միջազգային հաշվարկների ու այլ երկրների կենտրոնական բանկերի կողմից ռեզերվների ստեղծման համար։ Որպեսզի դոլարները հասնեն արտաքին շուկաներ, անհրաժեշտ է, որ ԱՄՆ-ը դոլարի փոխարեն հնարավորինս շատ արտասահմանյան ապրանքներ ու ծառայություններ գնի, իսկ ԱՄՆ-ում շարունակ աճի վճարային բալանսի դեֆիցիտը, որը կծածկվեր դոլարների էմիսիայով։ Բայց դա հենց այն է, ինչի դեմ այդքան ակտիվորեն փորձում է պայքարել Դոնալդ Թրամփը՝ ծավալելով մասշտաբային առևտրային պատերազմ։
Այսպիսով, ԱՄՆ ԴՊՀ հաշվարկային դրույքաչափի ևս 1-2 բարձրացում միջազգային առևտրի միաժամանակյա կրճատման դեպքում, և ճգնաժամը կարող է կրկնվել։
Դոլարի արտաքին առաջարկի դեֆիցիտի դեպքում ձևավորվում է համաշխարհային ֆինանսական թայֆուն, որի էպիկենտրոնը ոչ թե ԱՄՆ տարածքում է ձևավորվում, այլ ավելի շուտ՝ Հարավարևելյան Ասիայում, ապա «աղետի» հարվածը կընկնի բոլոր ֆոնդային հարթակների վրա։
Նախորդ ճգնաժամից անցել է 10 տարի, և այդ ժամկետը համընկնում է Ժյուգլյարի ցիկլերի հետ։ Հենց դրանից են վախենում փորձառու ներդրողները։ Օրինակ, միլիարդատեր Ջիմ Ռոջերսը 2018թ սկզբին Bloomberg գործակալությանը տված հարցազրույցում ասել է, որ սպասում է ֆոնդային շուկաների աղետալի փլուզման։ Ամենապարզ ու հասկանալի ինդիկատորն այժմ դոլարային փողային շուկայի դրույքաչափերի (LIBOR) և կարճաժամկետ գանձապետական պարտատոմսերի շահութաբերության տարբերությունն է։ 2008թ. աշնանն այդ տարբերությունը նույնիսկ ըստ եռամսյա դրույքաչափերի՝ կազմել է 314 տոկոսային կետ։ Դա վկայում է ԱՄՆ-ում դոլարային լիկվիդայնության կտրուկ անբավարարության մասին։ Այժմ այդ սփրեդը կազմում է ընդամենը մոտ 40 տոկոսային կետ, ինչպես և ըստ LIBOR-ի տարեկան դրույքաչափերի։
Բայց LIBOR-ի սփրեդների ու կարճաժամկետ գանձապետական պարտատոմսերի՝ 3 ամիսների փողային կտրվածքով՝ 50, իսկ 12-ի կտրվածքով՝ 100 տոկոսային կետից ավելի ընդլայնումը կլինի «բարոմետրի սլաքի» համարժեքը, որը զգուշացնում է «փոթորկի» մոտենալու մասին։ Բանն այն է, որ փողային շուկան հարթակ է, ուր խաղում են խոշոր խաղացողներ, և հենց որ փողը թանկանում է, սկսվում են խնդիրները։
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԼՈՍԵՎ
Թարգմանությունը՝ 168.am-ը
