Սումգայիթի ցեղասպանության չճանաչումն ինքնին հանցագործություն է. դեսպան Ադոնցի հոդվածը իսպանական EFE-ում

Իսպանիայում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Ավետ Ադոնցը հոդված է հրապարակել իսպանական «EFE» գործակալությունում: Այն երկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով.

«Այս օրերին լրանում է Սումգայիթի ոճրագործության 29-րդ տարելիցը: Սովետական Միության մայրամուտին, Ադրբեջանի ղեկավարության հրահանգով և թողտվությամբ ադրբեջանական մի շարք քաղաքներում՝ մայրաքաղաք Բաքվում, Կիրովաբադում, Մարաղայում և այլ բնակավայրերում տեղի ունեցան տեղի հայ բնակչության կոտորածներ, էթնիկ զտումներ: Այդ ողբերգության կիզակետը մայրաքաղաքից ընդամենը 25-կմ հեռավորության վրա գտնվող Սումգայիթ քաղաքն էր, որտեղ հայերի նկատմամբ կոտորածներն ուղեկցվում էին առանձնահատուկ դաժանությամբ: Բավական է միայն թերթել այդ օրերի միջազգային մ ամուլի էջերը (BBC, New York Times, The Guardian և այլն) կամ ականատեսների վկայությունները սովետական դատարաններում:

Այդ լայնածավալ, պլանավորված և մասսայական դաժան կոտորածները հնարավոր եղավ կասեցնել միայն այն բանից հետո, երբ Սովետական Միության կենտրոնական իշխանությունները օրեր անց որոշում կայացրեցին սովետական բանակը մտցնել Ադրբեջան՝ կանգնեցնելու հայերի կոտորածներն ու թալանը: Միայն դրանից հետո հնարավոր եղավ կազմակերպել կենդանի մնացած հայերի տարհանումն Ադրբեջանից:

Անգամ Սովետական Միության այն ժամանակվա պաշտպանության նախարար Դմիտրի Յազովն էր նշում, որ օգնության եկած սովետական զինվորներն ուշաթափ էին լինում՝ տեսնելով հայերի տանջամահ արված և այլանդակված մարմինները:

Սովետական Միության տոտալիտար ռեժիմով պայմանավորված, այդ օրերի ադրբեջանական ագրեսիային և վայրագություններին զոհ գնացած և փախստական դարձած հայերի իրական թիվն անհայտ է:

Դժվար է հավատալ, որ այդ ամենը տեղի էր ունենում ժամանակակից աշխարհում, մեր օրերում, սակայն սա ադրբեջանական իշխանությունների հակահայկական, ռասիստական քաղաքականության սկիզբն էր միայն: Այս կոտորածների կազմակերպիչներն ու իրականացնողներն Ադրբեջանում հռչակվեցին ազգային հերոսներ: Այս սահմռկեցուցիչ ավանդույթը շարունակվեց նաև հետագայում: Պատմությունը և հետագան ցույց տվեցին այս բառերի ճշմարտացիությունը: Ադրբեջանն անկախություն ձեռք բերելուց հետո էլ շարունակեց նման գործելաոճը, և XX դարավերջի հայ ժողովրդի նկատմամբ գործած հանցանքները փորձեր բազմիցս կրկնել նաև արդեն XXI դարում: Այսպիսով, Ադրբեջանը հիմք դրեց հային սպանելու համար հերոսացնելու և պարգևատրելու սովորույթին:

Այս օրինակների շարքից է Բուդապեշտում՝ ՆԱՏՕ-ի դասընթացների ընթացքում, ադրբեջանցի սպայի կողմից իր քնած հայ գործընկերոջը կացնով դաժանաբար սպանելը, դրա համար ազգային հերոս հռչակվելն ու պարգևատրվելը հնարավոր ամենաբարձր մակարդակով:

2016 թվականի ապրիլի Ադրբեջանը մեկ անգամ ևս ագրեսիա իրականացրեց Արցախի բնակչության նկատմամբ: Բազմաթիվ միջազգային կառույցներ փաստեցին այդ օրերի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից իրականացրած հանցագործությունները խաղաղ բնակչության, ծերերի և մանուկների նկատմամբ: Ադրբեջանական ապրիլյան ագրեսիայից ընդամենը օրեր անց ադրբեջանական կայքերը ողողվեցին հայ զինվորին գլխատած ադրբեջանցի սպայի լուսանկարներով, ով հպարտորեն շրջում էր ադրբեջանական բնակավայրերում՝ բոլորին ի ցույց դնելով գլխատված հայ զինվորի գլուխը: Մի ամիս անց նա պարգևատրվեց անձամբ Ադրբե ջանի նախագահի կողմից և արժանացավ պատվո շքանշանների:

Վերլուծելով այս ամենը՝ Սումգայիթում տեղի ունեցածը, հետագայում նույնի կրկնության փորձերն Արցախում, ակամայից հիշում ենք Նոբելյան մրցանակակիր, ակադեմիկոս Անդրեյ Սախարովի խոսքերը, որոնք նա դեռ 1992 թվականին գրել էր Մ. Գորբաչովին ուղղված նամակում. «Եթե դեռ ինչ-որ մեկը կար, որ կասկածում էր, ապա Սումգայիթի ողբերգությունից հետո, ոչ ոք բարոյական իրավունք չունի պնդել, որ Լեռնային Ղարաբաղի գոյությունը Ադրբեջանի կազմում հնարավոր է»:

Սումգայիթյան ոճրագործությունը  չունի վաղեմության ժամկետ, այդ ցեղասպանության չճանաչումն ու կազմակերպիչներին չմեղադրելն ինքնին հանցագործություն է: Սակայն, դա անելու փոխարեն Ադրբեջանի ներկայիս իշխանություններն անում են ամեն հնարավոր բան միջազգային հանրության ուշադրությունը տեղի ունեցածից շեղելու համար, ինչի նպատակով ամեն տարի Ադրբեջանի պետական միջոցներից միլիոնավոր նավթադոլարներ են հատկացվում քարոզչական աշխատանքի համար:

Այդ նպատակին է ծառայում նաև այսպես կոչված «Արդարություն Խոջալուի համար» նախաձեռնությունը: Հետևություններ անելու և ապաշխարելու փոխարեն նրանք փորձում են առաջ տանել այն թեզը, թե հայերն են իրենց կոտորել և հանդես գալ զոհի դերում: Կարճ կասեմ՝ անբարոյական է այդ ամենը: Կան փաստեր, որոնց դեմ անգամ բազմամիլիոնանոց  բյուջե ունեցող ադրբեջանական քարոզչությունն է անզոր:

Գոնե մեզ համար պարզ է, թե այս աշխատաոճը ումից է կրկնօրինակել մեր հարևանը: Նման մի «զուգադիպությամբ» էր, երբ ողջ աշխարհը 2015 թվականի ապրիլի 24-ին հիշատակում էր Հայոց Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը, Թուրքիան, որի իշխանություններն 1915-ին իրականացրել են այդ հանցագործությունը, ապաշխարելու փոխարեն որոշեց այդ տարի հենց ապրիլի 24-ին նշել Չանաքքալեի ճակատամարտի օրը, որը բացարձակ կապ չուներ այդ օրվա հետ: Դա պարզապես միջազգային հանրության ուշադրությունը շեղելու ևս մեկ անհաջող փորձ էր: Ինչևէ, անկեղծ ասած մեր ադրբեջանցի և թուրք հարևաններից, որոնք, ի դեպ, մինչ օրս փակ են պահում սահմանները Հայաստանի հետ, փորձելով ամեն կերպ խոչընդոտել Հայաստանի զարգացմանն ու առաջընթացին, սպասում էինք մի փոքր ավելի շատ կրեատիվություն:

Իսկ ադրբեջանցի մեր գործընկերներին, եթե իսկապես ցանկանում են արդարություն պահանջել, խորհուրդ կտայինք նախևառաջ պահանջել իրենց գործընկեր Թուրքիայից, որպեսզի նա ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, սովորի հարգել ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները:  Չնայած ինչպես կարող է նման բան պահանջել մի երկիր, որտեղ զարմանք է առաջացնում չձերբակալված ընդդիմադիր լրագրողը, որտեղ արդեն շուրջ 30 տարի իշխանությունը փոխանցվում է ժառանգաբար, իսկ նախագահը երկրի փոխնախագահ է նշանակում իր կնոջը:

Ժամանակն է համակերպվել, որ չի կարող հազարամյակներ գոյություն ունեցող մի քաղաքակրթություն «պատմականորեն պատկանել Ադրբեջանին», եթե նույն Ադրբեջանը անգամ չունի հարյուր տարվա պատմություն:

Գուցե ոմանց համար Լեռնային Ղարաբաղը կոնֆլիկտ է, տարածք,  արդարացում, սակայն մեզ՝ հայերիս համար՝ այն Հայրենիք է: Ժամանակն է հասկանալ այդ ակնհայտ ճշմարտությունը:

Պատերազմը լուծում և ելք չէ, որևէ կողմ չի հաղթում, բոլորը պարտվում են: Ցանկացած մարդու կյանք, անկախ նրանից թե նա քաղաքացիական է, զինվորական, ինչ ազգի կամ կրոնի ներկայացուցիչ՝ բացարձակ արժեք է: Այլատյացությունն ու կեղծիքը վնասում են հենց դրանք սերմանողին: Պետք է հասկանալ, գործած հանցանքի համար պետք է ապաշխարել, պետք է հասկանալ, որ վերադարձ դեպի անցյալ հնարավոր չէ, բայց միևնույն ժամանակ պետք չէ վախենալ անցյալի ստվերներից, ճշմարտությունից և սեփական սխալներն ընդունելուց: Պետք է ժամ առաջ հասկանալ, որ մեր տարածաշրջանի երկրներից և ոչ մեկը վաղը չի գնալու լուսին ապրելու: Անհրաժեշտ է ամեն բան անել գտնելու կայուն խաղաղության բանալին՝ հանուն մեր երեխաների, հանուն գալիք սերունդների ապագայի: Միայն կարելի է համաձայնվել իսպանացի հումանիստ և փիլիսոփա Խուան Լուիս Վիվեսի հետ, որ խաղաղություն ունենալու առաջին նախապայմանը դրան հասնելու կամքն է»: