«Հայոց ցեղասպանության ժխտումը վտանգավոր է հենց Թուրքիայի և այդ երկրի հասարակության համար». Թեսսա Հոֆման

Հայոց ցեղասպանության մասին օրենսդրական որոշում ընդունելու հարցում պաշտոնական Գերմանիան առաջնորդվում է նախ և առաջ իր շահերով` հետին պլան մղելով մարդասիրական մտահոգությունները: Այդուհանդերձ, գերմանական իշխող շրջանակներն իրենց ելույթներում արդեն վաղուց են ընդգծել, որ ճանաչում են Օսմանյան կայսրությունում իրականացված ցեղասպանության փաստը: Այս մասին նշել է գերմանացի հայտնի ցեղասպանագետ Թոսսա Հոֆմանը: «Արմենպրես»-ը զրուցել է գերմանացի գիտնականի հետ Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության փաստի ժխտման, այս հարցում միջազգային հասարակության և մասնավորապես Գերմանիայի դիրքորոշման և Բունդեսթագում Հայոց ցեղասպանության բանաձևի հնարավոր ընդունման մասին:

-Տիկին Հոֆման, Հայոց ցեղասպանությունից ավելի քան մեկ դար հետո Թուրքիան շարունակում է հերքել պատմական ճշմարտությունը, ավելին, այն փորձում է փակել մյուսների աչքերն այս հարցում: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Թուրքիայի Հանրապետության նման դիրքորոշումը:

-Նման վերաբերմունքն առաջին հերթին վտանգավոր է Թուրքիայի և դրա հասարակության համար: Պաշտոնական Թուրքիան ոչ միայն հերքում է ցեղասպանությունները, որոնք օսմանյան իշխանության վերջին մեկ տասնամյակում իրականացվել են ավելի քան երեք միլիոն տեղաբնիկ քրիստոնյաների նկատմամբ, այլ նաև երկրպագում է դրա կազմակերպիչներին: Հանրային հրապարակները, բուլվարները, դպրոցները, մանկապարտեզներն ու անգամ մզկիթները կոչվում են Թալեաթի, Էնվերի կամ Ջեմալ Ազմիի անուններով:

Թուրքական ուսումնական ծրագրերն ու դպրոցական դասագրքերը մինչև օրս պարունակում են ժխտում, դրանցում մեղադրվում են քրիստոնյա զոհերը, այլ ոչ թե ոճրագործության կազմակերպիչները, ովքեր ընդունվում են որպես «հակաիմպերիալիստական» հայրենասիրության տեսակ: Այդպիսով, ցեղասպանությունը վերածվում է տեղական կամ ազգության ու փոքրամասնությունների քաղաքականության խնդիրները լուծելու միջոց: Դա դառնում է լուրջ խոչընդոտ մարդկության դեմ հանցագործությունները կանխելու հարցում: Եվ պետք է մտավախություն ունենալ, որ տեղահանություններն ու կոտորածները կրկին կլինեն, սակայն այս անգամ արդեն քուրդ բնակչության նկատմամբ:

–Ինչպե՞ս կգնահատեք այս հարցում միջազգային հանրության և մասնավորապես Գերմանիայի դիրքորոշումը:

-2015 թվականի ընթացքում միջազգային հանրությունն ու գերմանական հասարակությունը մեծապես հետաքրքրություն են ցուցաբերել 100 տարի առաջ իրականացված հանցանքի նկատմամբ: Խնդիրը շաբաթներ շարունակ լայնորեն լուսաբանվել է գերմանական լրատվամիջոցներում, հսկայական աշխատանքներ են տարվել արտիստների, թատրոնների, հասարակական կազմակերպությունների, կրթական և եկեղեցական կառույցների կողմից: Հետևաբար, 1915-1916 թվականների ցեղասպանության խնդիրը ոչ թե մոռացությունն է (չնայած այն ցավալի փաստին, որ 1915 թվականից ի վեր բազմաթիվ ու անգամ ավելի խոշորամասշտաբ ցեղասպանություններ են տեղի ունեցել), այլ օրինական ճանաչումը:

Մինչև օրս Գերմանիան այս հարցում ձախողվել է: 2015 թվականին Գերմանիայի համար թուրքական շահերն առավել կարևոր առաջնահերթություն էին, քան Բունդեսթագում Հայոց ցեղասպանությանը օրինական գնահատական տալը, այսինքն բանաձևի ընդունումը: Այս ամենով հանդերձ, խորհրդարանական բոլոր խմբակցությունների խոսնակները 2015 թվականի ապրիլի 24-ի իրենց ելույթներում հստակորեն ճանաչել են այդ փաստը: Այդուհանդերձ, 2015 թվականի երկրորդ կեսից Սիրիայից, Իրաքից և մյուս երկրներից քաղաքացիական պատերազմի հետևանքով փախստականների ներգաղթը Գերմանիա պատճառ դարձավ այդ երկրի՝ Թուրքիայի վրա ավելի կենտրոնացած քաղաքականության: Գերմանիայի կանցլերն ընդունում է Էրդողանին որպես փախստական-ներգաղթյալների առջև Եվրոպայի դռները փակողի: Այս ամենը հիշեցնում է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ պաշտոնական Գերմանիայի քաղաքականությունը, երբ Ռայխսկանցլերի համար օսմանա-գերմանական ռազմական դաշինքն ավելի առաջնահերթ էր, քան հետապնդումների և կոտորածի ենթարկվող օսմանյան հայերի նկատմամբ ցանկացած մարդասիրական մտահոգություն:

-Այսօր Թուրքիան զինում է ահաբեկչական խմբերի, որոնք մարդկության դեմ հանցանքներ են իրականացնում Մերձավոր Արևելքում: Չե՞ք կարծում, որ Թուրքիայի նման գործողությունները 20-րդ դարասկզբի առաջին ցեղասպանության համար այդ երկրի անպատժելիության հետևանքն են:

-Կրոնական շարժառիթ ունեցող ահաբեկչությունը («Իսլամական պետությունը», «Բոկո Հարամը» և նմանօրինակ այլ կազմակերպությունները) ուղղակի և անուղղակի աջակցություն է ստանում գլխավորապես սուննի դավանանք ունեցող երկրներից, ինչպես Սաուդյան Արաբիան, Թուրքիան և մյուսները: Ես այդքան էլ ուղիղ կապ չեմ տեսնում Օսմանյան ցեղասպանության հետ, թեպետ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության՝ ցեղասպանության հեղինակներն իրենց ցեղասպանական օրակարգում հենվում էին կրոնի ու կրոնական անտագոնիզմի վրա: Սակայն 20-րդ դարի երկրորդ կեսի ընթացք ում Արևմտյան երկրները, և դրանց շարքում առաջնահերթ Միացյալ Նահանգները, նմանօրինակ կերպով շահագործում են իսլամական ահաբեկչությունն իրենց շահերի համար (Ինդոնեզիա, Աֆղանստան և այլն):

-Գերմանիայի Բունդեսթագում հունիսի 2-ին կքննարկվի համատեղ բանաձև Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ: Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք:

-Իշխող պահպանողական խմբակցության ղեկավարը վերջերս տված հարցազրույցներից մեկում ասել էր, որ Բունդեսթագը հունիսի 2-ին կքննարկի և թերևս կքվեարկի համատեղ բանաձևը, որի բովանդակությունը դեռևս հրապարակված չէ: Ի հեճուկս վերոնշյալ բացասական փորձառության՝ պետք է սպասել: Գերմանական կառավարությունը պատրաստ է զոհաբերել նման նախագծերը և միջամտել օրենսդրության գործերին` հանուն «նյութական անհրաժեշտությունների»: Սակայն եթե այս անգամ օրինական ճանաչում լինի էլ, ապա դա վերջը չէ, այլ հետագայում արվելիք շատ աշխատանքների սկիզբն է: Դրանից հետո մենք պետք է քննարկենք օսմանյան ցեղասպանությունը դպրոցական ուսումնական ծրագրում ներառելու հարցը`ցեղասպանությունների մասին իրազեկության բարձրացման նպատակով և խնդիրը ներկայացնենք առհասարակ ցեղասպանության մասին քննարկումների ժամանակ: Բացի այդ, մենք գործ ունենք նաև Գերմանիայում բնակվող և Թուրքիայում ծնված լայն շրջանակների հետ, ովքեր երկրպագում են ցեղասպանության կազմակերպիչների, հարգանքի տուրք են մատուցում Բեռլինի իսլամական գերեզմանոցում Ջեմալ Ազմիի և Բեհաէդդին Շաքիրի գերեզմանների առաջ, կբախվենք Պոտսդամում Էնվերի անվան կամրջի անվանափոխման հետ:

Ցեղասպանության խորհրդարանական ճանաչման շարժումը Գերմանիայում սկսվել է 16 տարի առաջ՝ որպես գերմանացի իրավապաշտպանների և Թուրքիայում ծնված ինչպես թուրք, այնպես էլ քուրդ ակտիվիստների համատեղ նախաձեռնություն: Այդուհանդերձ, 2005 թվականից ի վեր մենք ականատեսն ենք լինում այս շարժման մեջ լոբբիստական կառույցների և հասարակական կազմակերպությունների ավելի ու ավելի շատ ազդեցությանը, ինչը թուլացնում է նախկին տարիների կենտրոնացվածությունը մարդու իրավունքների վրա: Բայց պատմության խնդիրները լուծելու նպատակով մենք պետք է վերադառնանք ինտեգրացվա ծ և անկախ գերմանացի, թուրք, հայ և քաղաքացիական ու մարդու իրավունքների այլ ապաշտպանների նախկին ուղղվածությանը:

Հարցազրույցը Արաքս Կասյանի