«Այսօր գրականությունը շատ լուսանցքային պրոդուկտ է Հայաստանում»
Հարցազրույց բանաստեղծ «Ծիլի-Ծով. գիրք հմայության», «Անտաշատ», «Վերջից հետո, Սկզբից առաջ» բանաստեղծական ժողովածուների հեղինակ Կարեն Անտաշյանի հետ
– Կարեն, մենք այսօր խնդիր ունե՞նք գրականությունը հանրայնացնելու: Կազմակերպվում են շնորհանդեսներ, որոնց մասնակցում է գրողների, գրականություն սիրողների, կարծեք թե, նույն խումբը: Դա ինչի՞ մասին է վկայում:
– Այսօր մեծ քանակով հրաշալի գրքեր են տպագրվում՝ ոչ միայն թարգմանական, այլև ժամանակակից հեղինակների գործեր, և մենք լուրջ խնդիր ունենք գրականությունը հանրայնացնելու: Ճիշտ է, որ որոշակի նեղ շրջանակի մարդկանց մասնակցությամբ են տեղի ունենում այդ գործընթացները, բայց պատճառներն օբյեկտիվ են: Նախ՝ գրականությունն այսօր հանրային սպառման նյութ չէ, որովհետև դա համաշխարհային երևույթ է, իսկ այնտեղ, որտեղ մեծ վաճառքներ կան, քննարկումներ, մասնակցություններ, նրանք շուկայական գործիքներով խրախուսվող գրական գործերն են, որոնք կոմերցիոն տարր ունեն իրենց մեջ: Գրքերը թարգմանվում են մի քանի լեզվով, այդ ժամանակ լինում է համաշխարհային մակարդակի աղմուկ, իսկ իրականում գեղարվեստական գրականությունը սպառման փոքր դաշտ ունի ամբողջ աշխարհում, իսկ մեզ մոտ՝ առանձնահատուկ փոքր:
– Այսօր ունե՞նք ընթերցողի պակաս:
– Այո, կա ընթերցողի պակաս, գրականության նկատմամբ հետաքրքրության պակաս: Լրահոսը ողողված է սոցիալական, կրոնական, քաղաքական բնույթի տեքստերով, իսկ գրականությունն այդ ամեն ինչը սովորեցնողի, դաստիարակողի, կրթողի դերից հրաժարվել է վաղուց: Շատերը, որոնք սովոր չեն գրականություն ընթերցել, խուսափում, հետ են քաշվում: Մինչդեռ գրականությունը շատ կարևոր է լեզվի զարգացման, անհատի կայացման համար, քանի որ մարդակենտրոն երևույթ է և ուղղված է մարդուն, այն որոշակի խմբերի շահերից չի ելնում, ու այդ առումով ոչ ոք հետաքրքրված չէ գրականությունը խրախուսելով:
– Ելքը ո՞րն է, ըստ Ձեզ՝ պետական ուղղորդված քաղաքականությո՞ւնը:
– Անշուշտ, պետք է ամեն ինչ սկսվի դպրոցից: Դպրոցում պետք է ճիշտ վերաբերմունք ձևավորվի գրականության հանդեպ, ու գրականություն սիրող, ընթերցասեր երիտասարդություն պետք է ձևավորվի, որպեսզի նրանք հետագայում դառնան ընթերցողներ ու գիրք սպառողներ: Մինչդեռ արդեն այդ ամենանախնական փուլում մենք թե՛ դասավանդման մեթոդներով, թե՛ դասավանդվող գրականության ցանկի ընտրությամբ, թե՛ հեռուստատեսությամբ քարոզվող անճաշակ գրականությամբ նպաստում ենք այն բանին, որ մարդիկ գրականությունը համարեն ձանձրալի մի բան: Կինո գնալը, երաժշտություն լսելն առանձնապես ջանք չի պահանջում, իսկ ընթերցանությունը ջանք պահանջող աշխատանք է, և շատերը պարզապես պատրաստ չեն դա անելու:
– Դա նշանակում է, որ դարձել ենք սպառո՞ղ հասարակություն:
– Դե, դա գլոբալ խնդիր է: Մենք էլ ենք անխուսափելիորեն դրան գալիս, ու, որքան էլ տարօրինակ է՝ գրականության հարցը նույնպես գալիս հանգում է դրան՝ շուկայի, մարքետինգային հարցերի: Բայց աշխարհում այդ հարցը լուծվում է, իսկ մեզ մոտ գրական շուկան սաղմնային վիճակում է:
– Ստացվում է, որ ընթերցող որոնելու հարցով էլ է ինքը՝ գրողը զբաղվում:
– Իրականում չպետք է այդպես լինի: Գրողի հանրայնացման, ճանաչելիության հարցերով պետք է զբաղվեն գրական գործակալությունները, գրահրատարակչությունները, մինչդեռ այսօր մենք ենք ստիպված զբաղվել, թեև հրատարակիչներ էլ կան, գործակալություն էլ կա, գրավաճառներ էլ կան, սակայն սա գրականության սպառման չի հանգեցնում: Այսօր գրականությունը շատ լուսանցքային պրոդուկտ է Հայաստանում:
– Համամի՞տ եք, որ խորհրդային տարիներին վերաբերմունքն այլ էր գրողի, ստեղծագործողի հանդեպ, հիմա, կարծեք թե, փոխվել է:
– Այո, կա նման խնդիր: Այն ժամանակ չեղած տեղից նաև գրողներ էին աճեցվում, որոնց միջոցով խորհրդային մեքենան հետագայում լուրջ խնդիրներ էր լուծում, իսկ այսօր գրողների մեծ մասն ինքնիշխան գործիչներ են: Իշխանությանը գրողները չեն հետաքրքրում՝ իբրև իր ազդեցության դաշտը մեծացնելու գործիք: Դա իրականում ավելի լավ է, քանի որ գրականությունը մաքրվում է: Ով փնտրում է, նա գտնում է գրականության լավ նյութ: Այսօր մենք ունենք տաղանդավորագույն գրողներ, որոնք, եթե գրեին անգլերեն կամ ռուսերեն լեզուներով՝ կլինեին համաշխարհային դեմքեր, բայց մենք մեր երկրի սահմանների փակ լինելու, մշակութային կապերի թույլ լինելու ու, ի վերջո, մեր լեզվով խոսողների ու կարդացողների պատճառով պարզապես դատապարտված ենք լինելու տեղական նշանակության գործիչներ:
Մեր նկարիչները կամ երաժիշտները համաշխարհային ճանաչման են հասնում, քանի որ այդ լեզուն ունիվերսալ է, թարգմանության կարիք չունի, իսկ գրողները դատապարտված են կպած մնալու այս հողին, որովհետև, եթե կտրվեցին լեզվից, ապա կկտրվեն իրենց իսկական ակունքներից, ոգեշնչման նյութից: Հայ գրականությունը պետք է սպառվի Հայաստանում, քանի որ այն հայ ընթերցողին ուղղված բան է: Իրականում գրական նյութը թիթիզություն չէ: Այն օգնում է հասկանալ շատ խնդիրներ, հասկանալ քեզ, հասկանալ դիմացինին, ու այդ առումով շատ գործառնական ու կարևոր դեր ունի գրականությունը, որից, ցավոք, այսօր շատերը գլուխ չեն հանում, ու այդ հսկա հարստությունը, որ մենք ունենք, մնում է չբացահայտված, չիրացված:
– Այդ բացը չի՞ խորանում, եթե չեն կարդում հայ գրականություն, համաշխարհային գրականությանը ծանոթ չեն:
– Ինձ համար այդքան անհույս չէ վիճակը: Ունենք հրաշալի երիտասարդություն: Կարծում եմ՝ ժամանակի ու մեծ աշխատանքի հարց է: Հնարավոր է ունենալ ընթերցողների կայուն խումբ: Գրողները չպետք է հուսահատվեն, հույսը դնեն պետության վրա, որ պետությունն իրենց հարցերը լուծի: Միշտ պետք է լինել գործուն, ակտիվ:
– Այսօր ամենամեծ խնդիրը, որ ունեն ստեղծագործողները, ո՞րն է:
– Մեր գրողների ամենամեծ խնդիրն այն է, որ նրանք չեն կարողանում վայելել պրոֆեսիոնալ գրող լինելու հաճույքը: Ի վերջո, մենք գրեթե չունենք պրոֆեսիոնալ գրողներ: Պրոֆեսիոնալ գրող նշանակում է՝ մարդ, ով զբաղվում է միայն գրելով: Մենք ունենք հատուկենտ մարդիկ, որոնք կարողանում են զուտ գրական գործունեությամբ հաց վաստակել: Բայց գրականությունն այսօր եկամտի կայուն աղբյուր չի կարող լինել մեզ համար: Դա ամենակարևոր խնդիրն է:
