Անհողդողդ ու անճառ
Վերջին ամիսներին մեր հասարակական կյանքում տեղի ունեցող ամեն ինչ պտտվում է նույն առանցքի շուրջ: Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցն է: Ոգեկոչման այս տարեթիվը համեմատելի է միայն 1965-ի հետ, որ ազգային զարթոնք ապահովեց և՛ Մայր հայրենիքում, և՛ Սփյուռքում: Հենց այդ տարվանից նվաճեցինք Եղեռնի զոհերին հրապարակավ ոգեկոչելու իրավունքը: Իսկ հիմա արդեն, անկախ պետության պարագային` բոլորովին այլ պատմաքաղաքական իրավիճակում ենք: Հարյուրերորդ տարելիցը տարբերվում է մեկ կարևոր դրվագով ևս: Խոսքը Հայոց եղեռնի զոհերի սրբացման մասին է:
Առաջին անգամ այս մասին խոսվել է դեռևս անցած դարի 20-ական թվականներին: Հայ մտավորականությունն այդ հարցին անդրադարձավ նաև հիսնամյակի տարելիցի առիթով` և Հայաստանում, և Սփյուռքում: Բայց Հայ Առաքելական Ս. եկեղեցին միայն հարյուրամյակի տարելիցի շեմին հնարավորություն ունեցավ անդրադառնալու այս խնդրին:
Որևէ հայ չի կասկածում, որ Հայոց եղեռնի զոհերը վասն Հայրենյաց ու Հավատքի նահատակներ են: Սակայն Հայ եկեղեցին 15-րդ դարից հետո նոր սուրբ չի ավելացրել իր տոնացույցում: Մեր եկեղեցին, արևելյան բոլոր եկեղեցիների նման` սրբադասման հատուկ կարգ չուներ: Համաքրիստոնեական ընկալումով սուրբը սահմանվում է չորս իմաստներով: Ա՝ սուրբը աստվածային մարդն է, բ՝ սուրբը երկնքում բնակվող օրհնյալն է, գ՝ եկեղեցու կողմից սրբացված անձն է, և դ՝ աստծո արդարացվածն է:
Բոլոր քրիստոնեական ավանդական եկեղեցիներն իրենց ծեսերի ընթացքում հիշատակում են սրբերին և խնդրում նրանց բարեխոսությունն Աստծո առջև: Մեր եկեղեցու վերջին տոնացույցի կազմողը Սիմոն Ա Երևանցի կաթողիկոսն է: Տոնացույցը կիրառության մեջ է մտել 1777թ.-ից: Քրիստոնեական գլխավոր աստվածաբանական արարողությունը համարվում է պատարագը: Ս. պատարագի ծիսակատարության մի հատվածում պատարագիչ քահանան դիմում է հականե հանվանե կամ խմբակային սրբացված անձանց՝ խնդրելով նրանց բարեխոսությունը:
Մեր պատարագի բարեխոսության հատվածում վերջինը նշվում էին Գրիգոր և Մովսես Տաթևացիների անունները: Ենթադրվում է, որ Սիմոն Ա Երևանցի կաթողիկոսն է Մովսես Տաթևացու անունը մտցրել Տոնացույց, չնայած` այս սրբի անունով տոն չկա: Իր այս ձեռնարկով Սիմոն Ա-ն պարզապես արտահայտել է համազգային երախտիքը Մովսես Տաթևացու հանդեպ: 16-17-րդ դարի ազգային-կրոնական այս երևելի գործչի կյանքն իսկապես ուսանելի է հետագա բոլոր սերունդների համար:
Նրա գործունեությունը կարելի է ներկայացնել թե՛ որպես արկածային վեպի ասպետի, թե՝ խստաբարո կրոնականի, թե՛ հաջողակ գործարարի, թե՛ իմաստուն մտածողի վարք: Նրանից հետո մեր եկեղեցում որևէ աշխարհիկ և կրոնական գործչի անուն չի մտել տոնացույց: Մինչդեռ քրիստոնեական բոլոր ավանդական եկեղեցիները մշտապես սրբացրել են իրենց երևելի ներկայացուցիչներին: Սրբացման գործընթացը եկեղեցիները դիտարկել են` որպես ներկայի ու անցյալի միջև ամենաանմիջական կապ ստեղծելու հնարավորություն: Ամենաշատ և ամենակտիվ տեմպերով սրբացման գործընթացը կիրառվում էր Կաթոլիկ եկեղեցում: Ուստի այս եկեղեցում 20-րդ դարում ստիպված եղան որոշում ընդունել, որ ցանկացած գործչի սրբացման գործընթաց կարելի է սկսել նրա մահվանից 50 տարի հետո միայն: Միայն 50 տարի հետո հնարավոր կլինի օբյեկտիվորեն գնահատել մարդու գործունեությունը: Սրբացման արարողություններին նախորդող բոլոր գործընթացները քրիստոնեական եկեղեցիները ծածուկ են անում: Սա մի կողմից` խորհուրդ է, մյուս կողմից` խորհրդավորության շղարշով է փակում քննարկման գործընթացն ու ծիսակարգը:
Վերջին մի քանի տարիներին մեր եկեղեցու եպիսկոպոսաց դասը քննարկում ու մշակում էր Հայ եկեղեցու սրբացման կարգը: Քննարկումներին մասնակցում էին Հայ Առաքելական Ս. եկեղեցու նվիրապետական բոլոր աթոռների եպիսկոպոսները: Սրբացման ծիսակարգն արդեն մշակված է, և սրբացման առաջին արարողությամբ մեր եկեղեցու Սուրբ կհայտարարվեն Հայոց եղեռնի զոհերը: Սա պատմության քմահաճությունը չէ: Այն ավելի շուտ կարելի է համարել վերադարձվող պարտք Հայրենիքի ու Հավատքի համար զոհված մեր նահատակներին: Երևի նրանց հիշատակն էր, որ մեզ հնարավորություն տվեց անցնել 20-րդ դարի բոլոր քառուղիներով՝ ազգային հստակ գիտակցությամբ: Նրանց հիշատակն է մեր պատմության շարունակականության երաշխիքը:
Այսօր ու միշտ մենք Աստծո ու մարդկության առջև բարեխոսների արդար բանակ ունենք: Եղիշե Չարենցը գրելով իր «Յոթը խորհուրդ քաղաք կառուցողներին»-ը, վստահ էր, որ «Մեռելների մոխիրն է ամենապինդ կիրը, / Ամենապինդ շաղախը և առհավատչյան, – / Եվ նրանով է դառնում երկիրը-երկիր, / Եվ ժողովուրդը-ժողովուրդ, և գալիքը-գալիք՝ / անհողդողդ ու անճառ…»:
