Անկարան ընդլայնվող դաշինքի և իսլամականների միջև

ԱՄՆ-ի կողմից առաջադրված նոր դաշինքն ընդդեմ իսլամական պետության դեռևս չի ձևավորվել։ Եվ այստեղ դաշտն այնքան մշուշոտ է, այնքան անորոշ գործընթացներ են արձանագրվում, որ բազմաբնույթ հարցադրումները պարզաբանումներ չունեն։
Հարցը վերաբերում է իսլամական պետության շարժումներին, նրանց ծագման և զարգացման միտումներին, ֆինանսաւորմանը, զինման և կարմիր գծից ներս ձեռնարկված քայլերին, գործողութիւններին ու վայրագություններին։

Մի քանի դիտարկում պետք է արձանագրել կատարվածների արդյունքներից դատելով, որից հետո իրադրությունները համեմատել` հայտարարությունների և գետնի վրա իրականացածների ընդհանուր պարունակում։
Իսլամական պետության հետամուտները ներսիրիական պատերազմի էությունը դիմափոխեցին։ Խոսքը սիրիական դասական զինյալ ընդդիմության չեզոքացման մասին է, ինչը որ սիրիական պատերազմի դաշտը բևեռացնում է՝ վարչակարգ ընդդեմ իսլամականների կամ քարոզչաքաղաքական բառապաշարով՝ վարչակարգ ընդդեմ ահաբեկիչների տարազով։ Այստեղ արդեն ծագում է համատարած հարցը։ Սիրիական վարչակարգի դեմ դիրքորոշված Արևմուտքը դիրքորոշվել է նաև տեսականորեն միջազգային ահաբեկչության դեմ, որի նորագույն մարմնավորումն է համարվում իսլամական պետությունը։

Սիրիական պատերազմին, ժամանակին միջամտել չմիջամտելու պարանաձգությունը ցուցադրած Վաշինգտոնը թվում է այսօր ավելի հաստատ քայլերով է ընթանում դեպի միջամտություն։ Առերևույթ թվում է, որ եթե ժամանակին ամերիկյան զինվորական միջամտության որոշումը չարդարացնողներ կային, այսօր աւելի համոզիչ կարող է լինել իսլամական ահաբեկիչների դեմ կատարվելիք գործողությունների որոշումը։ Մինչ, պաշտոնական Դամասկոսը զգուշացնում է` բացառել առանց իր համաձայնության որևէ զինյալ գործողություն իրականցնել իր սահմաններից ներս. ավելի պարզ է դառնում, որ նման ահաբեկչության ծաւալումը անհրաժեշտ պայման էր ամերիկյան հավանական միջամտության։

Եթե Վաշինգտոնի զինվորական շրջանակների նպատակը չեզոքացումն ու արմատախիլ անելն է, ապա ի՞նչն էր արգելում, որ իրաքյան տարածքների վրա իրականանային թեկուզ օդային հարձակումների լայնածավալ և ոչ թէ սահմանափակ գործողություններները։ Իրաքում կատարված ամերիկյան օդուժի հարվածները պարզ դարձրեցին, որ տարածքներ կան, որոնց մեջ իսլամականները կարող են անարգել գործել եւ այլ ռազմավարական նշանակություն ունեցող կետեր, սահմաններ, որոնց մոտենալն արգելված է։

Տարածքների ամայացումը, քաղաքացիների գլխատումը, վայրագությունների ցուցադրությունը և որոշ շրջաններում օրը ցերեկով կատարվող ցեղային զտումներն ու տեղահանությունները անհրաժեշտ պատճառ և շարժառիթ չեն, որ միջազգային ընտանիքը սանձի այս արշավը։ Ինչը որ մտածել է տալիս, որ խալիֆայական այս շարժումը ինչ-որ տեղ ներշնչված արտաքին կենտրոններից, այլ տեղ ուղղակի զինված ու ֆինանսաւորված կրոնական պիտակի տակ և խուճապային ամբոխային տրամադրութիւնների ալիք բարձրացնելով ուղղակի գործիքի դեր է կատարում աշխարհաքաղաքական ծրագրերր իրականացնելու ուղղությունների վրա։

Գործիքային հանգամանքի և գործիքաւորողի վերաբերող տեսությունների մեջ առանց խորանալու, մի պահ կենտրոնանանք շրջանային ուժի դիրքերից խոսող Անկարայի վերջին պահվածքի վրա, այնտեղ ընդգծելու համար որոշ կարևորություն ներկայացնող երևույթներ։

Նման տարրերի զինման, ֆինանսաւորման, տարածման և դեպի Սիրիա ու Իրաք անարգել անցման մասին Անկարայի ունեցած դերակատարությունը դժվար է ստվերում թողնել։ Ճիշտ է, որ քաղաքական պաշտոնական ամբաստանություններ չեն հնչում այս մասին, այսուհանդերձ միջազգային հեղինակավոր մամուլի տեսությունները այս մասին սևով սպիտակի վրա սկսել են գրել։ Թվում է, թե Անկարան նեղ կացության է մատնվել, որովհետև հիմա հրավիրվում է մաս կազմելու ԱՄՆ-ի առաջադրած դաշինքին և մասնակցելու պատժիչ գործողություններին։ Հակասական դիրքերից դուրս գալու համար Անկարան հրապարակ է նետել Մուսուլի իր դիվանագիտական անձնակազմի պատանդի կարգավիճակի մեջ լինելը։

Կոալիցիայի ընդլայնումը ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերիի՝ Թուրքիա կատարած այցի գլխավոր նպատակն է: Անկարան համաձայնություն է տվել համագործակցել Վաշինգտոնի ծրագրերի հետ, սակայն չի պատրաստվում ռազմական գործողություններին ակտիվ մասնակցություն ունենալ:

Անկախ այն իրողությունից, որ խալիֆայությունը պարարտ ենթահող է ԱՄՆ-ին նոր ռազմական դաշինքներ կազմելու, շրջանի այս կամ այն երկրում զինվորական գործողություններ իրականցնելու և ի վերջո ազդեցության նոր գոտիներ ամրապնդելու, այստեղ Անկարան դժվար իրավիճակում է հայտնվել։
Եվ ճիշտ այս գծի վրա, ԱՄՆ-ին և իր կողմից ընդլայնված դաշինքին պատկանող պետությունների և Թուրքիայի միջև կարևոր հակասությունը կարող է քաղաքական մակարդակի վրա գործնական դրսեւորումներ ունենալ։

Շահան Գանտահարյան
«Ազդակ» թերթի գլխավոր խմբագիր