Հայկ Գաբրիելյան 12:17 Հուլիս 30 2014 | | Դիտվել է` *

Բաժիններ՝

Թուրքիան նախագահական ընտրություններից առաջ

Հայկ Գաբրիելյան

թուրքագետ

2014թ. օգոստոսի 10-ին Թուրքիայում անցկացվելու է նախագահական ընտրությունների 1-ին փուլը: Թուրքիայի նախագահի պաշտոնի համար պայքարում են 3 թեկնածուներ՝ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողան (իշխանություն), Էքմելեդդին Իհսանօղլու (ընդդիմություն), Սելահաթթին Դեմիրթաշ (քրդեր): 1-ին փուլում հաղթելու համար թեկնածուներից պահանջվում է հավաքել վավեր քվեների 50%-ից ավելին, իսկ հնարավոր 2-րդ փուլն անցկացվելու է օգոստոսի 24-ին:

2007թ. հոկտեմբերի 21-ին սահմանադրական բարեփոխումների շուրջ Թուրքիայում անցկացված հանրաքվեի արդյունքներով (այո՝ 68.95%, ոչ՝ 31.05%) հաստատվեց, որ այսուհետ երկրի նախագահին ընտրելու է ժողովուրդը՝ «5+5» տարբերակով (5 տարով՝ ևս մեկ անգամ նույն ժամկետով վերընտրվելու հնարավորությամբ): Մինչ այդ Թուրքիայի նախագահին 7 տարի ժամկետով՝ առանց վերընտրման իրավունքի, ընտրել է Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովը (ԹԱՄԺ)¹: Ի դեպ, նույն հանրաքվեի արդյունքներով պատգամավորների լիազորության ժամկետը կրճատվեց մեկ տարով՝ 5-ից իջեցվելով 4 տարվա:

Դրանով իսկ արտասահմանաբնակ թուրքերն առաջին անգամ հնարավորություն ստացան մասնակցելու նախագահի ընտրությանը: Նրանք նախագահական ընտրությունների առաջին փուլի քվեարկությանը կմասնակցեն հուլիսի 31-ից օգոստոսի 3-ին, իսկ հնարավոր երկրորդ փուլի դեպքում՝ օգոստոսի 17-20-ին: Նրանց համար 100-ից ավելի ընտրատեղամաս է բացվելու աշխարհի ավելի քան 50 երկրում (5 բնակելի մայրցամաք)²:

Ելնելով սահմանադրական այդ ուղղումներից` հիմնական ընդդիմադիր ուժ Ժողովրդա-հանրապետական կուսակցության (ԺՀԿ) նախագահ Քեմալ Քըլըչդարօղլուն 2011թ. դեկտեմբերին հայտարարեց, որ 2012թ. Թուրքիայում պետք է անցկացվեն նախագահական ընտրություններ: Նա դա հիմնավորեց նրանով, որ 2011թ. հունիսի 12-ին Թուրքիայում անցկացվել են խորհրդարանական ընտրություններ (4 և ոչ թե 5 տարի անց), ինչը նշանակում է, որ դրանց վրա արդեն ազդել են սահմանադրական ուղղումները (խորհրդարանական նախորդ ընտրությունները Թուրքիայում անցկացվել էին 2007թ.): Քըլըչդարօղլուի այդ պահանջին միացավ Թուրքիայի մյուս հիմնական ընդդիմադիր ուժի՝ Ազգայնական շարժում կուսակցության (ԱՇԿ) առաջնորդ Դևլեթ Բահչելին³: Սակայն իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը (ԱԶԿ) պնդեց, որ Աբդուլա Գյուլը 2007թ. Թուրքիայի նախագահ է ընտրվել 7 տարով և պաշտոնավարելու է մինչև 2014թ.։

2012թ. հունիսին Թուրքիայի Սահմանադրական դատարանը (ՍԴ) հաստատեց, որ Գյուլը պետք է պաշտոնավարի 7 տարի` դրանով իսկ վերջակետ դնելով տվյալ հարցի շուրջ ծագած վեճերին և բացառելով 2012թ. օգոստոսին նախագահական նոր ընտրությունների անցկացումը։ Սակայն ուշագրավն այն էր, որ ՍԴ-ն Գյուլին տվեց վերընտրման իրավունք, բայց արդեն 5 տարի ժամկետով⁴: ՍԴ այս որոշումը կարող է զարմանալի թվալ, քանի որ մի կողմից՝ հաստատվեց, որ Գյուլը նախագահ է ընտրվել 7 տարով (հին կարգով` առանց վերընտրման իրավունքի), սակայն դրա հետ մեկտեղ նրան տրվեց վերընտրման իրավունք, ինչը բացառված էր նախկինում: Դա, թերևս, պայմանավորված է նրանով, որ (իր հակաիշխանական կեցվածքով աչքի ընկած) ՍԴ-ն դրանով իսկ փորձեց նախագահի թեկնածուի առաջադրման (Էրդողան-Գյուլ) հարցում հետագա հնարավոր տարաձայնություններ առաջացնել ԱԶԿ ներսում, ինչպես նաև ակնհայտորեն ցույց տվեց, որ նախընտրում է ԱԶԿ-ի կողմից մեղմ և կանխատեսելի Գյուլի, քան պոռթկուն ու անկանխատեսելի Էրդողանի թեկնածության առաջադրումը:

Սակայն 2014թ. ապրիլի կեսին Գյուլը հայտարարեց, որ չունի քաղաքական պլաններ ապագայի վերաբերյալ: Գյուլն ընդգծեց, որ զբաղեցրել է պետական կարևոր պաշտոններ (վարչապետ, արտգործնախարար, նախագահ), ինչի համար հպարտ է⁵: Հունիսի վերջերին Գյուլը հայտարարեց, որ չի առաջադրելու իր թեկնածությունը նախագահական ընտրություններում` ընդգծելով, որ այդ մասին վարչապետ Էրդողանին հայտնել է մարտին⁶:

Կարելի է կարծել, որ վերջին շրջանում հակաէրդողանյան կեցվածքով աչքի ընկած և նրա հետ բազում տարաձայնություններ (արտաքին քաղաքականություն, նոր Սահմանադրություն, սոցցանցերի արգելափակում և այլն) ունեցող Գյուլն այլևս չի ցանկացել հանդիսանալ Էրդողանի «խաղի» մասնիկ, միաժամանակ չի ցանկացել անցնել ընդդիմության շարքերը և որոշել է պարզապես լքել քաղաքականությունը: Սակայն չպետք է բացառել, որ Գյուլը դեռ կարող է հետ կանգնել իր որոշումից և դառնալ ԱԶԿ նախագահ կամ երկրի վարչապետ, ինչում նրան համառորեն փորձում են համոզել ԱԶԿ-ականները: Ի դեպ, Գյուլը Թուրքիայի նախագահի պաշտոնում (7 տարի) 3 ռեկորդ է սահմանել: Խոսքն ամենաշատ երկրներ այցելելու (արտասահմանյան 110 այց, 84 երկիր), օտարազգի գործընկերների հետ ամենաշատ հանդիպումներ ունենալու (500 օտարազգի հյուր, որից 116-ը՝ պետության ղեկավարներ) և երկրի ներսում ամենաշատ այցեր (76 քաղաք) կատարելու մասին է⁷:

Թուրքական մամուլի հաղորդմամբ՝ մայիսի 21-ին Դևլեթ Բահչելին Գյուլին առաջարկել է նախագահական ընտրություններում դառնալ իրենց միասնական թեկնածու, սակայն Գյուլը մերժել է նրան՝ հայտարարելով, որ ԱԶԿ հիմնադիրներից մեկն է, և որ 1 կուսակցությունից 2 թեկնածուի առաջադրումը կլինի քաղաքական էթիկայի խախտում: Բահչելին, սակայն, հերքեց, թե նման առաջարկ է արել Գյուլին՝ հավելելով, որ իրենք փնտրում են այնպիսի թեկնածու, որը կկարողանա հաղթահարել Թուրքիայի բևեռացումը և միանման կվերաբերվի ամեն տիպի կրոնական, էթնիկ, դավանաբանական ու սոցիալական սեգմենտների ներկայացուցիչներին⁸:

ԱԶԿ-ի կողմից Էրդողանին առաջադրելը պաշտոնապես հայտնի դարձավ հուլիսի 1-ին: Ուշագրավ է, որ Էրդողանի թեկնածությանը կողմ են արտահայտվել ԱԶԿ-ական բոլոր պատգամավորները⁹: Եթե Էրդողանն ընտրվի երկրի նախագահ, ապա, Թուրքիայի Սահմանադրության համաձայն, պետք է հրաժեշտ տա ԱԶԿ նախագահի պաշտոնին (Էրդողանն ԱԶԿ նախագահի պաշտոնում վերընտրվել է 2012թ. սեպտեմբերի 30-ին): 2014թ. ապրիլին ԱԶԿ փոխնախագահ Մեհմեթ Ալի Շահինը հույս հայտնեց, որ Գյուլը կփոխի քաղաքականությունից հեռանալու մասին իր որոշումը և, անսալով կուսակիցների խնդրանքին, կգլխավորի ԱԶԿ-ն: Չի բացառվում, որ ԱԶԿ-ն կգլխավորի հենց Շահինը (Էրդողանը հայտարարել է, որ եթե նախագահ ընտրվի, ապա ԱԶԿ-ն չի պառակտվի, ինչպես եղավ Թուրգութ Օզալի («Մայր Հայրենիք») կուսակցության դեպքում, երբ Օզալը դարձավ նախագահ)¹⁰:

Ինչ վերաբերում է երկրի վարչապետի պաշտոնին, ապա 2014թ. մայիսին Թուրքիայի խորհրդարանի Սահմանադրական հանձնաժողովի ղեկավար Բուրհան Քուզուն հայտարարեց, որ Էրդողանը կարիք չունի լքելու զբաղեցրած պաշտոնը¹¹` նախագահական ընտրություններին մասնակցելու համար. «Օրենքում ամեն ինչ հստակ գրված է: Երկրի վարչապետը չի մտնում այն մարդկանց թվում, որոնք պետք է լքեն զբաղեցրած պաշտոնը` նախագահական ընտրություններին մասնակցելու համար»: Հուլիսի սկզբին այդ մասին հայտարարեց նաև Թուրքիայի փոխվարչապետ Էմրուլա Իշլերը ¹²: ԱԶԿ շարքերում կա 4 անուն, որոնք կարող են դառնալ երկրի վարչապետ. Բյուլենթ Արընչ, Ալի Բաբաջան, Բեշիր Աթալայ և Էմրուլա Իշլեր¹³: Շրջանառվում է նաև գործող արտգործնախարար Ահմեթ Դավութօղլուի անունը, ինչի հավանականությունը կարելի է համարել փոքր. նա, ամենայն հավանականությամբ, կպահպանի իր պաշտոնը: Առավել հավանական կարելի է համարել, որ Թուրքիայի վարչապետ կդառնա ԱԶԿ հիմնադիրներից՝ փոխվարչապետ Բյուլենթ Արընչը:

Ինչ վերաբերում է թուրքական հիմնական ընդդիմադիր ուժերին` ԺՀԿ-ին ու ԱՇԿ-ին, ապա նրանք որոշեցին նախագահական ընտրություններին գնալ միասնական թեկնածուով` ընտրություններում սեփական հնարավորությունները մեծացնելու համար: 2014թ. ապրիլին Քըլըչդարօղլուն հայտարարեց, որ ընդդիմությունը նախագահական ընտրություններում հանդես է գալու միասնական թեկնածուով, սակայն կոնկրետ անուններ չեն տրվել: Մի քանի օր անց թուրքական մամուլը գրեց, որ ԺՀԿ-ն կարող է առաջադրել ՍԴ նախագահ Հաշիմ Քըլըչի թեկնածությունը: Պետք է նշել, որ Հաշիմ Քըլըչի անվանն անդրադառնալը պատահական չէ, քանի որ, կարելի է ասել՝ ներկայիս Թուրքիայում թերևս միայն նա (ՍԴ) է կարողանում իրապես հակազդել Էրդողանի քայլերին (սոցցանցերի արգելափակում, զինվորականների ազատազրկում, դատական իշխանությունների սահմանափակում և այլն) ¹⁴:

2014թ. հունիսի 16-ին հայտնի դարձավ, որ նախագահական ընտրություններում ԺՀԿ և ԱՇԿ միասնական թեկնածուն Իսլամական համագործակցություն կազմակերպության (ԻՀԿ) նախկին (31.12.2004-31.01.2014) գլխավոր քարտուղար, պահպանողական Էքմելեդդին Իհսանօղլուն է¹⁵: Հուլիսի 2-ին Անկարայում Իհսանօղլուի թեկնածությանն աջակցելու մասին փաստաթուղթ ստորագրեց 5 կուսակցություն. ԺՀԿ-ից ու ԱՇԿ-ից բացի, այն ստորագրեցին նաև Դեմոկրատական, Դեմոկրատական ձախ և Անկախ Թուրքիա կուսակցությունները, որոնք, սակայն, չունեն մեծ ընտրազանգված¹⁶:

Դրա հետ կապված՝ Էրդողանը հայտարարեց, որ քաղաքական իմաստ չի տեսնում Իհսանօղլուի թեկնածության առաջադրման մեջ, քանի որ նա նախագահական ընտրությունների համար չունի քաղաքական հիմք, և, բացի այդ, նախագահի թեկնածուներ պետք է լինեն նրանք, ովքեր սերտ կապեր ունեն ժողովրդի հետ: Իհսանօղլուն պատասխանեց, որ Թուրքիային անհրաժեշտ է առանց քաղաքական անցյալի նախագահ:

Հարկ է նշել, որ Էրդողանի և Իհսանօղլուի միջև հարաբերությունների վատթարացումը սկսվեց 2013թ. Եգիպտոսում իրականացված զինվորական հեղաշրջմամբ, որը հանգեցրեց իսլամիստ նախագահ Մոհամեդ Մուրսիի տապալմանը: Էրդողանը պահանջում էր, որ ԻՀԿ-ն նույնպես դատապարտի այդ իրադարձությունը, սակայն դա տեղի չունեցավ: Տվյալ ժամանակ Թուրքիայի փոխվարչապետ Բեքիր Բոզդաղը (ինչպես նաև ԱԶԿ փոխնախագահ Հուսեին Չելիքը) պահանջեց, որ (Կահիրեում ծնված) Իհսանօղլուն հրաժարական տա՝ զարմանք հայտնելով, որ եվրոպական երկրները դատապարտում են «Եգիպտոսի զուլումը», մինչդեռ ԻՀԿ-ն լռություն է պահպանում և անգործության է մատնված այդ կապակցությամբ¹⁷:

Ակնհայտ է, որ թուրքական ընդդիմությունն Իհսանօղլուի առաջադրմամբ փորձում է իր կողմը գրավել չափավոր իսլամական ԱԶԿ ընտրազանգվածի մի մասը, սակայն մեծ հավանականություն կա, որ դա կարող է տալ հակառակ արդյունք: ԺՀԿ-ում բոլորը չէ, որ ողջունեցին Իհսանօղլուի թեկնածությունը. եթե Իհսանօղլուի թեկնածության տակ իրենց ստորագրությունը դրեցին ԱՇԿ բոլոր 52 պատգամավորները, ապա ԺՀԿ-ն տվյալ հարցում կրեց 21 կորուստ (130 պատգամավորից 109-ը)¹⁸:

Հատկանշական է, որ Իհսանօղլուի թեկնածությանը չաջակցողների թվում է հայտնվել նաև ԺՀԿ նախկին նախագահ Դենիզ Բայքալը, ինչը կարելի է լուրջ կորուստ համարել ԺՀԿ-ի համար: Ավելին, անգամ չէր բացառվում, որ ԺՀԿ մնացյալ պատգամավորները կարող են առաջադրել Էմինե Ուլքեր Թարհանի թեկնածությունը (նախագահի թեկնածու առաջադրվելու համար անհրաժեշտ է ստանալ առնվազն 20 պատգամավորի աջակցություն): ԺՀԿ ընտրազանգվածի մեջ մտնող ալավիներն իրենց հերթին հայտարարեցին, որ հրաժարվում են նախագահական ընտրություններում քվեարկել ԱՇԿ հիմնադիր, Թուրքիայի նախկին փոխվարչապետ (1975-1978) Ալփարսլան Թյուրքեշի խորհրդական, որպես ԱԶԿ թեկնածու (ԱԶԿ ակտիվ քարոզչությամբ)` ԻՀԿ նախկին ղեկավար և իսլամական չափանիշներով առաջնորդվող Իհսանօղլուի օգտին¹⁹, ինչը նույնպես լուրջ կորուստ է (չի բացառվում, որ Իհսանօղլուն այդ ժամանակներից շարունակ կապեր է պահպանել ԱՇԿ-ի հետ):

Ընդդիմության կողմից Իհսանօղլուի առաջադրումը կարելի է որակել որպես թուրքական ընդդիմության՝ սեփական պարտության ընդունում, քանի որ այն գիտակցում է, որ ԱԶԿ դիրքերը շատ ավելի ուժեղ են, և որ ո՛չ Քըլըչդարօղլուն, ո՛չ էլ Բահչելին, առավել ևս ԺՀԿ-ական ու ԱՇԿ-ական մեկ այլ գործիչ, չունի բավականաչափ հեղինակություն, որպեսզի կարողանա անգամ այդ երկու կուսակցության աջակցության պայմաններում մրցակցել Էրդողանի հետ` էլ չենք ասում ընդդիմադիր այդ ուժերի՝ առանձին թեկնածուներով հանդես գալու մասին: Աբդուլա Գյուլի և Հաշիմ Քըլըչի անունների շոշափումը նույնպես վկայում է, որ ԺՀԿ-ն և ԱՇԿ-ն ի սկզբանե փորձել են միասնական թեկնածու փնտրել ոչ իրենց շարքերից (Էրդողանի խոսքերով՝ Թուրքիայում չկա ուժեղ ընդդիմություն, ինչը շատ վատ է երկրի համար, քանի որ իշխանությունները կարող էին Թուրքիայի ապագայի շուրջ համագործակցել նրա հետ):

Ավելին, իր իսլամական գործունեությամբ աչքի ընկած Իհսանօղլուի թեկնածության առաջադրումը հակասում է Աթաթուրքի հիմնած ԺՀԿ սկզբունքներին. Աթաթուրքն ու ԺՀԿ-ն տասնամյակներ շարունակ հետևել են, որ Թուրքիայում պահպանվի աշխարհիկ կարգ, որ իսլամը դուրս չգա մզկիթի դարպասներից (լաիցիզմ): Կարելի է ենթադրել, որ ԺՀԿ-ն հարկադրված է եղել համաձայնելու Իհսանօղլուի թեկնածությանը (հազիվ թե ԺՀԿ-ում որոշել են նորովի ներկայանալ և արմատապես փոխել կուսակցության հայացքները և ավանդույթները): Այդ մասին է վկայում նաև, որ Իհսանօղլուն կողմ է աղջիկների ու կանանց՝ մահմեդական գլխաշոր (հիջաբ) կրելուն, մինչդեռ ԺՀԿ-ն ցայժմ տվյալ հարցի շուրջ շարունակ կատաղի պայքար է մղել հիջաբ կրելու օգտին հանդես եկող ԱԶԿ-ի դեմ²⁰:

ԺՀԿ-ին ու ԱՇԿ-ին պարզապես միավորել են սեփական անմխիթար վիճակը և ամեն գնով Էրդողանից ազատվելու մղումը: Նրանք մտավախություն ունեն, որ եթե Էրդողանը դառնա երկրի նախագահ, երկիրը կտանի դեպի ավտորիտարիզմ ու կդառնա բռնապետ: Պետք է նկատել, որ նման մտավախություններն անտեղի չեն, ինչի վառ ապացույցն Էրդողանի հետևյալ հայտարարությունն է. «Ժողովրդի կողմից ընտրված նախագահը չի կարող լինել նախկին նախագահների նման և պետք է իրավունք ունենա գործնականում կիրառել իր բոլոր լիազորությունները: Եթե ես ընտրվեմ նախագահ, կօգտվեմ ինձ ընձեռված բոլոր հնարավորություններից: Որպես երկրի նախագահ՝ ես երբեք չեմ կատարի ներկայացուցչական գործառույթներ: Պետք է արագ անցում կատարել կառավարման նախագահական համակարգի²¹»: Էրդողանի այս հայտարարությունը վկայում է նաև, որ նա գրեթե չի կասկածում, որ երկրի հաջորդ նախագահը լինելու է հենց ինքը և որ ստանալու է գործադիր իշխանություն:

Եթե, այնուամենայնիվ, Իհսանօղլուին աջակցի ԺՀԿ ու ԱՇԿ ողջ ընտրազանգվածը, նա դարձյալ չի կարող առաջ անցնել Էրդողանից: Սակայն այստեղ գործին կարող են միջամտել գյուլենականները, որոնց ստույգ թիվը Թուրքիայում հայտնի չէ: Ի տարբերություն ՏԻՄ ընտրությունների, այս անգամ նրանց համար խնդիրն ավելի շատ առնչվում է հենց բուն Էրդողանին, քան ողջ ԱԶԿ-ին: Ընդդիմության կողմից Իհսանօղլուի թեկնածության առաջադրումը պետք է որ կապված լինի Գյուլենի, նախագահական ընտրություններում գյուլենականների քվեները ստանալու հետ՝ չնայած 2014թ. փետրվարի վերջին Քըլըչդարօղլուն հերքեց, թե ԺՀԿ-ն կապեր է հաստատել Գյուլենի շարժման հետ²²: Գյուլենականներին և ընդդիմությանը (ԺՀԿ-ԱՇԿ) նույնպես միավորում է կոնկրետ Էրդողանից ամեն գնով ազատվելու մղումը:

Վերջին ամիսներին Էրդողանը պաշտոնանկությունների տեսքով զգայուն հարվածներ է հասցրել գյուլենականներին, որոնց մոտ ապագայում հազիվ թե հաջողվի վերականգնել իրենց երբեմնի դիրքերը: Էրդողանի հետ առճակատման ժամանակ Գյուլենի կրած բազմաթիվ պարտությունները կարող են վնասել նրա հեղինակությանը գյուլենականների շրջանում: ԱՄՆ-ից Գյուլենի արտահանձնմանը հասնել ձգտող Էրդողանն արդեն հրահանգել է բացահայտել գյուլենականների «ռազմական թևը»` երկրի զինված ուժերում ծառայող գյուլենականներին (2000 ենթասպա, սպա, գեներալ ու ծովակալ), որոնց ձեռքին կա զենք, և որոնք կարող են դիմել դրա կիրառմանը` գործող կառավարությունը տապալելու նպատակով²³:

Կարելի է կարծել, թե առաջիկա նախագահական ընտրությունների միակ հետաքրքրական կողմը կլինի այն, թե արդյոք Էրդողանը կհաղթի առաջին փուլի արդյունքներով: Այստեղ վճռորոշ կարող են լինել քրդերի ձայները: Քրդերը նախագահական ընտրությունների համար առաջադրել են Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության (ԺԴԿ) համանախագահ Սելահաթթին Դեմիրթաշի թեկնածությունը: Դրան կտրականապես դեմ հանդես եկավ Բահչելին` հայտարարելով, որ «ահաբեկչական կազմակերպության հետ կապված անձի առաջադրումն իրավախախտում» է, սակայն նրան հակադարձեց Իհսանօղլուն, ինչը թուրքական մամուլը որակեց որպես «Իհսանօղլուից Բահչելիին սառը ցնցուղ» ²⁴:

Դեմիրթաշի թեկնածության առաջադրումը յուրօրինակ ստուգատես կհանդիսանա քրդերի համար: Դեմիրթաշը, սակայն, պայքարից դուրս կմնա առաջին փուլի արդյունքներով, և քրդերը ստիպված կլինեն ընտրություն կատարել հնարավոր երկրորդ փուլում: Թեև Էրդողանի կառավարությունը շարունակում է որոշակի դեպքերում խիստ դիրքորոշում որդեգրել քրդերին առնչվող հարցերում, ամեն դեպքում նա քրդերի հարցում կատարել է ավելի շատ բարեփոխումներ և նրանց հատկացրել է ավելի շատ արտոնություններ, քան իր նախկին բոլոր կառավարությունները միասին վերցրած: Էրդողանը խոստացել է, որ նախագահ ընտրվելուց հետո շարունակելու է քրդական հարցի կարգավորումը (հունիսին քուրդ առաջնորդ Աբդուլա Օջալանը հայտարարեց, որ կարգավորման գործընթացը թևակոխել է նոր փուլ):

Ուշագրավ է, որ հունիսի վերջին Թուրքիայի կառավարությունը ներկայացրեց երկար սպասված օրինագիծը, որը, փոխվարչապետ Բեշիր Աթալայի խոսքերով` կարգավորման գործընթացի համար կդառնա յուրօրինակ «ճանապարհային քարտեզ» և հող կպատրաստի կոնկրետ քայլեր կատարելու համար: 6 հոդվածից բաղկացած օրինագիծը խորհրդարանի կողմից ընդունվեց հուլիսի 10-ին, այն բանակցությունների համար կապահովի իրավական հիմք, իսկ դրանց մասնակիցների համար` անձեռնմխելիություն: Թուրքիայի կառավարության կողմից այդ օրինագծի առաջքաշումը պետք է որակել որպես նախագահական ընտրություններից առաջ քրդերին ուղղված ժեստ:

Ընտրությունների արդյունքների հարցում շատ բան կախված կլինի նաև թեկնածուների ծրագրերից, խոստումներից, նախընտրական լավ քարոզչություն անցկացնելուց (Էրդողանի բոցաշունչ ելույթները, նախընտրական կամպանիա անցկացնելու համար ընդդիմության ֆինանսական խնդիրները, որոնց մասին բարձրաձայնել էր Իհսանօղլուն):

Ամփոփելով՝ նշենք, որ եթե ընդդիմադիր (Իհսանօղլուի) ողջ ընտրազանգվածը (ԺՀԿ, ԱՇԿ, փոքր կուսակցություններ, գյուլենականներ) քվեարկի Իհսանօղլուի, իսկ քրդերի ողջ ընտրազանգվածը՝ Դեմիրթաշի օգտին, ապա Էրդողանը կարող է և չհաղթել առաջին փուլի արդյունքներով: Հիշարժան է, որ ԱԶԿ մասնակցությամբ Թուրքիայում ցայժմ անցկացված երեքական ՏԻՄ (2004, 2009, 2014) և խորհրդարանական (2002, 2007, 2011) ընտրությունների արդյունքներով ԱԶԿ-ին երբևէ չի հաջողվել գերազանցել 50%-ի սահմանագիծը:

Սակայն ընդդիմադիր ընտրազանգվածում առկա խնդիրները (Իհսանօղլուի թեկնածությունից դժգոհություններ, Գյուլենի պարտություններից մեծ հիասթափություն) և քրդերի ընտրազանգվածի յուրահատկությունները (քրդերի մի մասը հենց առաջին փուլում կարող է քվեարկել Էրդողանի օգտին՝ նաև գիտակցելով, որ Դեմիրթաշը որևէ հնարավորություն չունի՝ Թուրքիայի նախագահ դառնալու համար) կարող են բեկում մտցնել իրավիճակում` հանգեցնելով առաջին փուլում Էրդողանի հաղթանակին (ընդդիմադիր դժգոհ ընտրազանգվածի հնարավոր բոյկոտը և ԱԶԿ ընտրազանգվածի ակտիվ մասնակցությունը քվեարկածների ընդհանուր թվում կմեծացնի Էրդողանին աջակցածների մասնաբաժինը):

Էրդողանը հայտարարել է, որ նախագահական ընտրություններում թանկ է յուրաքանչյուր քվեն: Թուրքիայում ընտրողների թիվը ներկայումս կազմում է 52.695.000, արտերկրում` 2.734.000, ընդհանուր` 55.429.000 մարդ: Սա նշանակում է, որ առաջին փուլում հաղթելու համար անհրաժեշտ է ստանալ 28 միլիոն քվե: Բայց հաշվի առնելով, որ վերջին 2 ընտրություններում մոտ 8 միլիոն մարդ չի մասնակցել քվեարկությանը (2014թ. ՏԻՄ ընտրություններին մասնակցել է 46.510.000 մարդ, վավեր է ճանաչվել մոտ 44.7 միլիոն քվե), 1-ին փուլում հաղթելու նշաձողը պետք է նվազեցնել մինչև 23 միլիոն քվե:

2011թ. խորհրդարանական ընտրություններին (երբ Թուրքիայում ընտրողների թիվը կազմում էր 50.2, արտերկրում` 2.56 միլիոն մարդ) մասնակցել է 43.785.000 մարդ (անվավեր է ճանաչվել մոտ 972.000 քվե), որոնց արդյունքներով՝ ԱԶԿ-ն հավաքել է 21.320.000 քվե (49.80%), ԺՀԿ-ն` 11.122.000 քվե (25.98%), ԱՇԿ-ն` 5.575.000 քվե (13.02%), քրդամետ Խաղաղություն և ժողովրդավարություն կուսակցությունը (ԽԺԿ, ներկայիս ԺԴԿ)` 2.826.000 մարդ (6.58%): 2014թ. ՏԻՄ ընտրություններում ԱԶԿ-ն հավաքել է 20.519.000 քվե, ԺՀԿ-ն` 12.513.000 քվե, ԱՇԿ-ն` 6.860.000 քվե, ԽԺԿ-ԺԴԿ-ն` 2.750.000 քվե²⁵: Այս ամենը վկայում է Էրդողանի համար առաջին փուլում հաղթելու որոշակի դժվարությունների մասին: Նման պայմաններում վճռորոշ կարող է լինել նաև փոքր կուսակցությունների աջակցությունը: Հնարավոր երկրորդ փուլում, ուր պահանջվում է քվեների սովորական առավելություն, անկասկած է Էրդողանի հաղթանակը՝ հաշվի առնելով նաև այն, որ նա ավելի շատ քվեներ կստանա քրդերից:

Այսպիսով, նախագահական ընտրություններում հաղթելու դեպքում Էրդողանը կդառնա Թուրքիայի (իր իսկ խոսքերով` Նոր Թուրքիայի)՝ ժողովրդի կողմից ընտրված առաջին նախագահը: Էրդողանը խոստացել է լինել ողջ Թուրքիայի նախագահը. «Օգոստոսին միայն նախագահ չի ընտրվելու: Համաժողովրդական ընտրությունները նոր էջ կբացեն Թուրքիայի պատմության մեջ, Թուրքիան կստանա նոր ղեկավար և ղեկավարման նոր համակարգ»²⁶:

Էրդողանը երկրի նոր նախագահի առաջնահերթությունների թվում նշել է տնտեսության զարգացումը, քրդական հարցի կարգավորումը, ապօրինի կառույցների դեմ պայքարը: Ի դեպ, Էրդողանը կարող է վերընտրվել 5 տարի անց և Թուրքիայի նախագահի պաշտոնում մնալ մինչև 2024թ.՝ բաղձալի 2023թ. (երբ Թուրքիայում կնշեն հանրապետության հիմնադրման 100-ամյակը) դիմավորելով նախագահի կարգավիճակով (Էրդողանի խոսքերով` նախագահի պաշտոնը քաղաքականության գագաթնակետն է): Չպետք է մոռանալ 2013թ. Էրդողանի հետևյալ հայտարարությունը. «Մենք կհասնենք 2023թ., իսկ մեր երեխաներն ու թոռները` 2053թ. (օսմանների կողմից Կ.Պոլսի գրավման 600-ամյակը) և 2071թ. (Մանազկերտի ճակատամարտում սելջուկների տարած հաղթանակի 1000-ամյակը) հետ կապված մեր նպատակներին»²⁷:

¹ Թուրքիայում ցայժմ անցկացվել է 18 նախագահական ընտրություն, որոնց արդյունքներով երկրի նախագահ է դարձել 10 քաղաքացի: Բացի այդ, Քենան Էվրենը 1980թ. ռազմական հեղաշրջման արդյունքում 1982թ. դարձել է Թուրքիայի նախագահ (ի տարբերություն մյուսների՝ նրան չի ընտրել երկրի խորհրդարանը): Չորսական անգամ Թուրքիայի նախագահ են ընտրվել Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը և Իսմեթ Ինենյուն, 3 անգամ՝ Ջելալ Բայարը, մեկական անգամ`Ջեմալ Գյուրսելը, Ջևդեթ Սունայը, Ֆահրի Քորություրքը, Թուրգութ Օզալը, Սուլեյման Դեմիրելը, Ահմեթ Նեջդեթ Սեզերը և Աբդուլա Գյուլը:

² 5 kıta 54 ülkeden Köşk’e oy çıkacak, Akşam, 06.07.2014.

³ Kılıçdaroğlu 2012’de seçim istedi, Haber 3, 11.12.2011.

⁴ Gül’ün görev süresi belli oldu, Sabah, 15.06.2012.

⁵ Gül: Siyaset planım yok, Radikal, 18.04.2014.

⁶ Abdullah Gül: Aday olmayacağım, CNN Türk, 29.06.2014.

⁷ Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 7 seneye 3 rekor sığdırdı, İhlas Haber Ajansı, 10.04.2014.

⁸ Bahçeli’den ‘çatı aday’a yalanlama, Sözcü, 28.05.2014.

⁹ AK Parti resmen açıkladı: Recep Tayyip Erdoğan, Sabah, 01.07.2014.

¹⁰ Mehmet Ali Şahin’den Abdullah Gül açıklaması, Hürriyet, 08.06.2014.

¹¹ Էրդողանը Թուրքիայի վարչապետ է դարձել 2003թ. մարտի 14-ին և արդեն գերազանցել է Ադնան Մենդերեսի (անընդմեջ վարչապետ հանդիսանալու) ռեկորդը, որը Թուրքիայի վարչապետի պաշտոնը զբաղեցրել է 10 տարի և 5 օր (22.05.1950-27.05.1960): 1946թ. Թուրքիայում բազմակուսակցական համակարգին անցում կատարելուց հետո Էրդողանն ունի ամենամեծ ցուցանիշը: Իսկ ընդհանուր առմամբ, նա զիջում է միայն Իսմեթ Ինենյուին, որի ցուցանիշը կազմում է 17 տարի, 11 ամիս և 20 օր:

¹² Başbakan Erdoğan’ın istifası söz konusu değil, Anadolu Ajansı, 02.07.2014.

¹³ Şahin, Erdoğan’dan sonra Başbakan olabilecek 4 ismi açıkladı, Yeni Akit, 21.04.2014.

¹⁴ CHP’nin adayı Haşim Kılıç mı?, Milliyet, 13.04.2014.

¹⁵ Muhafeletin “çatı adayı” belli oldu, Sabah, 16.06.2014.

¹⁶ İhsanoğlu’na destek için 5 parti lideri mutabakat metni imzaladı, Zaman, 03.07.2014.

¹⁷ Bozdağ: Ben İhsanoğlu’nun yerinde olsam istifa ederim, Taraf, 19.08.2013.

¹⁸ CHP’de 21 milletvekili İhsanoğlu için imza vermedi, Anadolu Ajansı, 29.06.2014.

¹⁹ Alevi Bektaşi Federasyonu, İhsanoğlu’nun adaylığına karşı, Zaman, 18.06.2014.

²⁰ Ekmeleddin İhsanoğlu: Başörtüsü haktır, Sözcü, 26.06.2014.

²¹ Erdoğan: Ben seçilirsem…, Vatan, 12.05.2014.

²² Kılıçdaroğlu’ndan cemaat açıklaması, Cumhuriyet, 14.04.2014.

²³ MİT listeyi verdi! 2 bin cemaatçi Özel’in masasında, Aydınlık, 08.07.2014.