«Ճնշումներ չէին կարող ազդել, ՍԵրժ Սարգսյանը մտածված քայլ է կատարել»

Հարցազրույց ՊՆ նախկին փոխնախարար Վահան Շիրխանյանի հետ

– Շատերի համար էր անակնկալ Ռուսաստանում ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի հնչեցրած հայտարարությունը՝ Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցության վերաբերյալ: Ձեզ համար սպասվա՞ծ էր նախագահի որոշումը:

– Երկրի, առավել ևս մեր երկրի համար, որտեղ ապրում է մեկ ազգ, համար մեկ խնդիրը անվտանգության խնդիրն է, որից հետո նոր գալիս են մարդու իրավունքները և մնացած խնդիրները: Ես չեմ հասկանում այդ մարդկանց, ովքեր անակնկալի են եկել. ինչպե՞ս էին նրանք պատկերացնում ՀՀ անվտանգությունը՝ կոչ անելով գնալ Եվրոպա: Անվտանգության բաղադրիչները պարզ են, հասկանալի և այդ մարդիկ, ովքեր անակնկալի են եկել, պարզապես պետք է հաշվեն, համեմատեն ու տեսնեն, թե որ կողմն ինչ կտա Հայաստանի, Արցախի անվտանգությանը, հայ մարդու ֆիզիկական գոյության պահպանմանը:

Բոլորը խոսում են, թե գնանք Եվրոպային ինտեգրվենք, որ ազատվենք կոռուպցիայից, օլիգարխներից և այլն: Թող այդ մարդի ասեն՝ ո՞րն է կարևոր՝ ազատվել կոռուպցիայի՞ց, թե՞ պահպանել գոյությունը: Իհարկե, պետք է կոռուպցիայից ազատվել, մրցակցային դաշտ ստեղծել, հնարավորություն տալ մարդկանց ներդրումներ կատարել, բայց ոչ անվտանգության հաշվին: Սերժ Սարգսյանը, կարծում եմ, չէր գնա այս քայլին:

– Եվրոպական ընտանիքի մաս դառնալով՝ արդյոք անվտանգության այդ երաշխիքները չէինք ունենա՞:

– Չեմ հավատում: Եվրոպան պարզապես չի կարող մեզ երաշխիքներ տալ՝ ոչ մի մեխանիզմ, կենտրոն չկա, որ մեզ անվտանգության երաշխիքներ տա: Դե թող Կիպրոսն ազատեն թուրքերից. արդեն 35-40 տարի է՝ Կիպրոսը գրավված է Թուրքիայի կողմից, այն դեպքում, երբ ՆԱՏՕ-ի անդամ է, Եվրոպայի անդամ, այդ ընտանիքի անդամ… Ինչո՞ւ այդ դեպքում չեն ազատում թուրքերից, եթե ունեն այդ հնարավորությունը: Եվրամիությունը ուժային կենտրոն չէ, այն չունի ուժային բաղադրիչ, ինչո՞վ պետք է ապահովի անվտանգություն: Ինձ համար ողջունելի քայլ է Մաքսային միությանն անդամագրվելը, որովհետև մենք խուսափեցինք ազգային անվտանգության շատ մեծ սպառնալիքից: Ասոցացման համաձայնագրի ստորագմամբ, իմ համոզմամբ, մենք անվտանգության սպառնալիքի առաջ կկանգնեինք:

– Կարծում եք, որ համաձայնագրի ստորագմամբ, ՀՀ-ՌԴ ռազմական գործընկերային հարաբերությունները կխզվեի՞ն:

– Մենք չգիտենք՝ ի՞նչ է նախատեսում Ասոցացման համաձայնագիրը: Բայց այն հայտարարությունները, որ հնչեցին Եվրոպայից, թե մեզ հետ լինելով՝ ՌԴ հետ լինել չեք կարող, նշանակում է, որ ՌԴ-ի հետ մեր հարաբերությունները պետք է խզվեին: «Կամ-կամ» տարբերակը մեր առջև դրվել է և ենթադրվել է, որ ընտրելով Եվրոպային՝ պետք է խզել մեր կապերը ՌԴ-ի հետ, այդ թվում՝ ՀԱՊԿ-ի:

– Արևմտամետ գործիչները պարբերաբար մեղադրում են Մաքսային միության կողմնակիցներին՝ անդամագրությունը որպես անվտանգության փաթեթ ներկայացնելու համար, այն դեպքում, երբ այն ավելի շուտ տնտեսական համագործակցության հեռանկարների մասին է: Արդյոք փաստաթութը տնտեսական չէ՞:

– Մաքսային միությունը բնականոն պրոցեսի շարունակությունն է: Մենք ունենք պայմանագրեր ՌԴ-ի հետ, անդամ ենք ՀԱՊԿ-ին, որին ավելանում է ևս մեկ փաստաթուղթ: Անվտանգության խնդիրների լուծման երաշխիքներ մեզ տվել են նախորդ պայմանագրերը, որոնք, Մաքսային միությանն անդամագրվելով, ամրապնդվում են: Հակառակ դեպքում` Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրմամբ, դրանք չեղյալ կարվեին:

– Իսկ չեղյալ կարվեին, որովհետև ՌԴ-ն չէ՞ր համակերպվի մեր ընտրության հետ, թե՞ որովհետև Եվրոպան կպահանջի խզել հարաբերությունները:

– Երկուսն էլ: Եթե մենք ստորագրեինք Ասոցացման համաձայնագիրը, կփոխեինք մեր քաղաքական կողմնորոշումը, ինչի հետ Ռուսաստանը ոչ թե համակերպվել չէր կարող, այլ պարզապես պետք է ընդուներ մեր որոշումը: Եվրոասոցացման պայմանագիրը լիովին քաղաքական բնույթ ունի. այդ փաստաթուղը թելադրում է քաղաքական վարքագիծ, քայլեր և այլն:

– Եվրոպայի կողմից բավական կոշտ գնահատականներ հնչեցին Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունից հետո: Ինչպե՞ս կգնահատեք եվրոպական արձագանքը:

– Համար մեկ խնդիրը սեփական երկրի մասին մտածելն է, ոչ թե ուրիշի արձագանքի մասին մտորելը: Մեր խնդիրը մեր անվտանգությունն ու տնտեսական մարտահրավերները լուծելն է: Թե ինչ կասեն եվրոպացիները` դա մեզ չպետք է հետաքրքրի, որովհետև կասեն մի բան, կանեն մեկ այլ բան: Սա քաղաքական հնարք է և նպատակ: Եվրոպայի մտքին հիմա Ռուսաստանի թուլացման սցենարն է պտտվում: Հանելով Հայաստանին և մյուս երկրիներին Ռուսաստանի դաշնակցային դաշտից, նրանք նպատակ ունեն թուլացնել ՌԴ-ի դիրքերը: Դրա համար մեզ եվրոպական արձագանքը չպետք է շատ հետաքրքրի՝ նրանք կարող են ամեն ինչ ասել: Ես զարմանում եմ մեր տնտեսագետների վրա, ովքեր ասում են, թե Եվրոպայի հետ Ասոցացման համաձայնագրի կնքմամբ ՀՀ տնտեսությունն ավելի արագ կզարգանա: Մենք տնտեսական զարգացման բոլոր օղակները՝ բանկային, վարկային, բյուջետային քաղաքականություն, իրենց դեռ 95-96 թվականներից սկսկած չե՞նք տվել: Տվել ենք, չէ՞, բայց էդ ո՞ր մեկն է զարգացել: Մենք ունե՞նք բանկային համակարգ, որը օժանդակում է ՀՀ տնտեսության արագ զարգացմանը, իհարկե՝ ոչ: Բայց այդ բոլոր օրենքները, չափանիշները նրանց խորհրդատվությամբ, նախագծերով են կազմվել, չէ՞:
Եվրոպացիները չեկա՞ն ու ասացին, թե կրթական համակարգը պետք է օպտիմալացնել:

Բայց կրթական համակարգի առումով մենք ի՞նչ ունեցանք՝ ոչինչ, միայն քարուքանդ դպրոց… Այս 15 տարիներին մենք հա ասոցացվել ենք, բայց ի՞նչ տվեց դա մեզ: Մենք մտանք Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության մեջ՝ ստորագրելով բազմաթիվ պարտավորություններ, բայց ի՞նչ տվեց դա մեր առևտրին, ի՞նչ է՝ մեր ապրանքները հիմա Լոնդոնի խանութներո՞ւմ են դրված: Թող արտադրեին, թող պայմաններ ստեղծեին, որ արտադրվեր բարձր որակի ապրանք և հայտնվեր միջազգային շուկայում: Չեն արել, չէ՞, իսկ հիմա ի՞նչ է, կարծում եք՝ համաձայնագրի ստորագմամբ անելո՞ւ են… Ոչինչ էլ չի փոխվելու, պարզապես Եվրոպան կհասնի իր քաղաքական նպատակին, այն է՝ թուլացնել Ռուսաստանին:

– Պարոն Շիրխանյան, բայց Մաքսային միությունն էլ իր տնտեսական հեռանկարներով այնքան խոստումնալից չէ: Ինչպե՞ս է կարգավորվելու երկկողմ առևտուրը, եթե մենք սահման չունենք անդամ պետությունների հետ: Արդյոք չի՞ ստացվում է, որ մենք փակուղու մեջ ենք հայտնվում:

– Մենք սահման ունենք չորս պետության հետ, որոնց թվում չկան Եվրոպան, Չինաստանը, Ռուսաստանը, և գրեթե շրջափակման մեջ ենք գտնվում: Եվրոասոցացումն այս պայմաններում ի՞նչ է անելու՝ սահմաններն է բացելո՞ւ՝ պայմանով, որ Ղարաբաղը հանձնենք Ադրջեբանին: Գալու է չէ՞ այս օրը: Իսկ ի՞նչն է մեզ խանգարում մտնել Եվրասիական միություն և ապրանքաշրջանառությունը կատարել Վրաստանով՝ որպես տրանզիտային գոտի: Սահմանների խնդիրը կառաջանա Եվրոպայի հետ նաև: Տարբերությունը պարզապես այն է, որ Մաքսային միության անդամագրությամբ մենք ամրապնդում ենք անվտանգության խնդիրը, Մաքսային միության երկրներում շուկայական տեղն ու դերը, որովհետև Հայաստանի ապրանքները մրցունակ են այդ շուկայում:

– Անորոշ չէ՞ Արցախի կարգավիճակի հարցը: Եվրասիական միությանը Հայաստանի հետ անդամագրվելո՞ւ է նաև Ղարաբաղը:

– Եկեք չշտապենք: Կգա քննարկման փուլը՝ պարզ կդառնա: Ղարաբաղի խնդիրը համաշխարհային քննարկումների դաշտում է: Համբերենք՝ տեսնենք ինչ լուծումներ կառաջարկեն: Մի բան պարզ է, որ Ղարաբաղը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում՝ այն հայկական երկիր է… Ես էլ չեմ կարող ասել, թե ինչպես կլուծվի հարցը: Պետք է աշխատեն մասնագետներ: Բայց այն, որ լուծումը պետք է ապահովի խաղաղություն, անվիճելի է:

– Եվրոպան Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը գնահատեց որպես կտրուկ շրջադարձ: Համամիտ չե՞ք այն տեսակետներին, որ ճնշումներ եղել են ՌԴ-ի կողմից Հայաստանի վրա՝ որոշումը կայացնելու հարցում:

– Մարդիկ իրենց տեսակով, ճանապարհով տարբեր են: Սերժ Սարգսյանն առաջին օրվանից մինչև վերջ անցել է պատերազմի միջով և տեսել է կորուստը, պատճառները, հաղթանակը՝ անվտանգության չափանիշների մասին պատկերացում կազմելով: Մարդիկ, որոնք չեն անցել այդ ճանապարհը, մտածում են, որ անվտանգությունը ձևական կատեգորիա է, բայց այդպես չէ: Սերժ Սարգսյանի որոշման մեջ սա է դեր խաղացել: Ճնշումներ չէին կարող ազդել: Ս. Սարգսյանը մտածված քայլ է կատարել՝ հայտարարելով անդամագրության մասին: Ես բացառում եմ ՌԴ կողմից ճնշման տարբերակը: Իսկ Եվրոպայի կողմից հիմա ճնշում կա մեզ վրա: Բայց Հայաստանը գնա Եվրոպայից ի՞նչ ընդօրինակի:

– Ընդօրինակելու ոչինչ չկա՞:

– Շատ բան կա՝ հատկապես Ամստերդամում, Հոլանդիայում, Բելգիայում, ինչը ճոխ-ճոխ այստեղ ընդօրինակում են: Եվրոպան կազմակերպած տարածում է այդ ամենը՝ աղանդները, թմրամոլությունը, համասեռամոլությունը և այլն: Հիմա քննարկումներ են անում ընտանիքի վերաբերյալ ավելի այլանդակ նորմերի տարածման մասին: Վաղը կգան մեզ էլ կասեն, թե երեխայի սեռը մի գրեք, որովհետև կարող է մեծանա՝ փոխի: Սա ի՞նչ է: Մենք ապրում ենք մի տարածքում, որտեղ ազգի միասնությունը գոյատևման երաշխիքն է և պետք չէ այն վտանգել:

– Պարոն Շիրխանյանին, բայց չե՞ք կարծում, որ եվրոպական ավելի կարևոր արժեքներ կան՝ ժողովրդավարություն, ազատ խոսք, մարդու իրավունքների պաշտպանություն և այլն:

– Հա, իհարկե, ես ուզում եմ, որ ազատ խոսք լինի, դեմոկրատիա և այլն: Բայց, նայելով ադրբեջանական, վրացական մամուլին, մի՞թե մեր մամուլն ավելի ազատ չէ: Ես չեմ տեսնում որևէ հանգամանք, որ, ասենք, թե մամուլն ազատ չէ: Համեմատելով մյուս պետությունների հետ, կարծում եմ՝ մեր վիճակն ավելի լավ է: Երիտասարդները ցույցեր են անում: Իհարկե, դիմադրություն պետք է լինի, բայց կազմակերպվում են, մշակում են ծրագիր, դուրս են գալիս ու հասնում հաջողության: Սա չի՞ խոսում դրվածքի մասին, ազատության մասին:

– Իշխանությունները շարունակում են հայտարարել, որ Եվրոպայի հետ երկխոսությունը շարունակվում է: Կհաջողվի՞ համատեղել երկուսն էլ, շարժվել «և-և» քաղաքականությամբ, այն դեպքում, երբ ՌԴ-ն էլ, Եվրոպան էլ «կամ-կամ»-ի կողմնակիցներ են:

– Հստակ պատասխանել չեմ կարող, որովհետև չգիտեմ՝ ինչի՞ շուրջ եմ խոսում, չկա բովանդակություն, տեքստ: Եթե ամեն ինչ համահունչ է, պետք է շարունակել Եվրոպայի հետ համագործակցությունը, հակառակ դեպքում՝ չստորագրել համաձայնագիրը: Օրինակ, Գերմանիան ԵՄ գլխավոր պետություններից մեկն է, բայց հանգիստ և ծավալուն համագործակցության մեջ է ՌԴ-ի հետ: Ի՞նչ է եղել, եթե ոչինչ չի խանգարում մեզ երկուսի հետ էլ համագործակցել, ապա կարող ենք համատեղել: Կարծում եմ՝ պետք է շարունակել Եվրոպայի հետ երկխոսությունը, փնտրել համագործակցության եզրեր, աշխատել նրանց հետ, պարզապես՝ առանց անդամագրության:
«168 ԺԱՄ»