Ինչո՞ւ է դատարանը առոչինչ ճանաչում կտակը

Դատական պրակտիկայում դեռևս զգալի թիվ են կազմում ժառանգության և կտակի հետ կապված դատական վեճերը։ Այն, որ Քաղաքացիական օրենսգրքի կտակի և ժառանգության մասին բաժնում կան բազմաթիվ թերացումներ, ակնհայտ է, բայց քաղաքացիների անտեղեկացվածությունն էլ էլ ավելի է նպաստում խնդիրների մեծացմանը։ Ընդառաջ գնալով մեր համաքաղաքացիների իրավագիտակցության ձևավորման գործին, անդրադարձել ենք կտակի բովանդակությանը և փորձել ենք մեկնաբանել ընդհանուր դրույթները։

Կտակ կազմելու համար նախ և առաջ պետք է իմանալ, թե ինչ է իրենից ներկայացնում կտակը։ Կտակը քաղաքացուն պատկանող գույքի (անշարժ և շարժական) տնօրինման վերաբերյալ նրա կամքի արտահայտումն է, որը իրավական ուժ է ստանում միայն կտակարարի մահվանից հետո (1192 հոդված, կետ 1): Կտակարարը կարող է կտակը կազմել ամբողջ գույքի, դրա մի մասի կամ առանձին գույքի կամ իրավունքների, ներառյալ ապագայում ձեռք բերվելիք գույքի վերաբերյալ։ Կտակ կազմվում է միայն կտակարարի մասնաբաժնով:

Այս ամենից կարելի է ենթադրել, որ օրենսդիրը քաղաքացուն հնարավորություն է տվել չհամաձայնվել գույքի բաժանման ժառանգման կարգին և իր հայեցողությամբ սահմանել բաժանման նոր կարգ, նշանակել նոր ժառանգներ։ Կտակարարը կարող է վստահ լինել, որ պետությունը իր կամքը կերաշխավորվի, եթե պահպանվեն կտակը կազմելու համար սահմանված կարգը։

Կտակի պահանջները

Կտակը անհատակն ակտ է և այն կազմելու համար քաղաքացին պետք է լինի գործունակ։ Կտակը պետք է կազմվի գրավոր` նշելով այն կազմելու վայրը և ժամանակը, անձամբ ստորագրվի կտակարարի կողմից և վավերացվի նոտարական կարգով («Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենք 57-րդ հոդված)։

Օրենքը արգելում է ներկայացուցիչների միջոցով, ինչպես նաև երկու և ավելի անձանց կողմից կտակ կազմել (1192 հոդված, մաս 6րդ): Բայց չի բացառվում, որ կլինեն դեպքեր, երբ անձն օբյեկտիվ պատճառներով չկարողանա անձամբ ստորագրել կտակը: Օրենքը նման դեպքերի համար նախատեսել է հետևյալը.

Եթե կտակարարը ֆիզիկական թերությունների, հիվանդության կամ անգրագիտության պատճառով չի կարող անձամբ ստորագրել կտակը, ապա նրա խնդրանքով, նոտարի ներկայությամբ, կտակը կարող է ստորագրվել այլ քաղաքացու կողմից` կտակում նշելով այն պատճառները, որոնց ուժով կտակարարը չի կարողացել անձամբ ստորագրել կտակը: Կտակում պետք է նշվեն այն ստորագրող քաղաքացու անունը, ազգանունը և նրա բնակության վայրը, իսկ կտակը ստորագրող անձի ստորագրությունը պետք է վավերացնի նոտարը:

Արդյոք՞ փոփոխման ենթակա է կտակը

Քաղաքացին իրավունք ունի ցանկացած ժամանակ վերացնել, փոփոխել կամ լրացնել կազմված կտակը՝ համապատասխան դիմում տալու կամ նոր կտակ կազմելու ձևով․ (1202հոդված): Կարևոր պայմանը այն է, որ նոր կտակը պարտադիր պետք է վավերացնի հիմնական կտակը վավերացրած նոտարը: Նոր կտակ ստանալու դեպքում նոտարն այդ մասին նշում է անում նոտարական գրասենյակում պահվող կտակի օրինակի վրա և նոտարական գործողությունների գրանցամատյանում: Կտակը վերացնելու մասին դիմումի վրա եղած ստորագրությունը պետք է վավերացնի նոտարը:

Ո՞ր դեպքում  կարող է առոչինչ համարվել կտակը

Կտակի անվավերության մասին չենք կարող խոսել, քանի դեռ կտակարարը ողջ է։ Այն բացվելու պահից կան օրենքով նախատեսված մի քանի դրույթներ, որի համաձայն կտակը կարող է առոչինչ համարվել։ Ինչպես օրինակ այն դեպքում, երբ այն հակաօրինական է կամ ժառանգության բացման պահին դրա կատարումը անհնարին է։ Օրինակ՝ եթե մեկին կտակվել է բնակելի տուն, սակայն մինչև ժառանգության բացվելը այդ տունը վաճառվել է, ապա կտակը կորցնում է իր ուժը, գույքի բացակայության հետևանքով:

Կտակը կարող է անվավեր համարվել նաև դատական կարգով վիճարկելու դեպքում։ Եվ ինչպես ցույց է տալիս փորձը անվավեր համարելու իրավունքը պետությունը թողել է դատավորի հայեցողությանը և յուրաքանչյուր դեպքում այն կամայական բնույթ է կրում։ Սակայն կտակը անվավեր ճանաչելը չի նշանկում, որ դրանում նշված անձինք զրկվում են որպես ժառանգներ կամ շահառուներ ըստ օրենքի կամ այլ վավեր կտակի հիման վրա ժառանգության իրավունքից: (1211 հոդված)

Ինչո՞վ է տարբերվում կտակը նվիրատվությունից

Կտակը և նվիրատվությունը բոլորովին տարբեր գործարքներ են։ Նախ կտակը միակողմանի, իսկ նվիրատվությունը՝ երկկողմանի գործարք է, այսինքն՝ պայմանագիր: Բացի այդ, նվիրատվության պայմանագրից հետո, երբ գործարքը իրավական ուժ է ստացել , պետք է լինի նվիրատվության առարկան։ Կտակի առանձնահատկությունն էլ հենց այն, որ այն կազմելու պահից մինչև ուժի մեջ մտնելը կտակվող առարկան անհայտ է: Կտակարարի մահվան պահից սկսած է, որ այն ինքնաբերաբար մտնում է ուժի մեջ:

Արդյոք կտակում  չնշված ժառանգներ զրկվում են ժառանգությունից

Թյուր պատկերացում է, որ կտակի առկայության դեպքում կտակում չնշված ժառանգները ոչ մի դեպքում իրավունք չունեն ժառանգության հավակնել: Բայց օրենքը ամրագրել է նաև պարտադիր ժառանգների իրավունքը։ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1194-րդ հոդվածի համաձայն.

1. Պարտադիր բաժին է համարվում ժառանգի իրավունքը, անկախ կտակի բովանդակությունից, ժառանգելու այն բաժնի առնվազն կեսը, որը նրան կհասներ ըստ օրենքի ժառանգելու դեպքում:

2. Ժառանգության բացման ժամանակ պարտադիր բաժնի իրավունք ունեն ժառանգատուի անչափահաս երեխաները, ինչպես նաև օրենքով սահմանված կարգով հաշմանդամ կամ անգործունակ ճանաչված կամ 60 տարեկան դարձած ժառանգատուի երեխաները, ամուսինը և ծնողները: Այսինքը մարդը կարող ե կտակել բացառապես իր մասնաբաժինը, եթե կա այլ սեփականատեր: ​

Վերոնշյալ հոդվածի վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ նույնիսկ այն դեպքում, երբ կտակով ժառանգություն չի հատկացվել պարտադիր ժառանգներին, ապա  նրանք իրավունք ունեն ժառանգության բացման ժամանակ պահանջել իրենց պարտադիր բաժինը:

Օրինակ, եթե ժառանգատուի հաշմանդամ երեխան ըստ օրենքի իրավունք ունի հավակնել ժառանգության ½-ին, ապա տվյալ դեպքում իրավունք ունի ստանալ ժառանգության ¼-ը: Վերոնշյալ իրավական նորմի նպատակը կայանում է նրանում, որ օրենսդիրը նման եղանակով ցանկացել է պաշտպանել տնտեսապես խոցելի խավին:

Լաուրա Մամյան
dialogue.am