«Թալիշն իր առօրյային վերադարձնելը ժամանակի խնդիր է և ինչ-որ տեղ կախված է իրավիճակի կայունությունից»

Արցախի անկախության 25 տարիների ընթացքում արձանագրված թերացումների, հաջողությունների ու ապագայի տեսլականի մասին «Արմենպրես»-ը զրուցել է Արցախի Հանրապետության վարչապետ Արայիկ Հարությունյանի հետ:

– Պարոն վարչապետ, որո՞նք են 25-ամյա անկախություն ունեցող Արցախի Հանրապետության երեք կարևոր ձեռքբերումները:

– 25 տարում հետևյալ ձեռքբերումները կառանձնացնեի. առաջինը՝ հայոց կանոնավոր բանակը, որն այսքան ժամանակ ապահովել է մեր խաղաղությունը, երկրորդը՝ անկախության սերունդը, որն արդեն վճռորոշ դերակատարում է ունենում հայրենիքի անվտանգության ապահովման և ընդհանուր զարգացման գործում, երրորդը՝ սոցիալ-տնտեսական շոշափելի զարգացումը, որի շնորհիվ զգալիորեն աճել է բնակչության բարեկեցության մակարդակը՝հիմնականում հաղթահարելով աղքատությունը և ՀՀ ու Արցախի բնակչությունների բարեկեցության միջև առկա նշանակալի տարբերությունը:

– Կնշե՞ք նաև 3 խոչընդոտներն ու դժվարությունները, որոնք դեռևս չեն հաղթահարվել այս տարիներին:

– Գլխավոր խոչընդոտը հակամարտության չլուծված լինելն է, որը մեզ համար դարձել է սովորական իրավիճակ՝ ստիպելով լուծումներ գտնել այդ պայմաններում: Երկրորդ դժվարությունը Արցախի ժողովրդագրական աճի ոչ ցանկալի մակարդակն է, ինչն իր ազդեցությունն է թողնում թե՛ անվտանգության և թե՛ տնտեսության վրա: Երրորդ խոչընդոտը կհամարեի ներդրումների և էժան ու երկար փողերի պակասը տնտեսությունում, որը պայմանավորված է գլխավորապես հակամարտության առաջացրած ռիսկերով ու հանրապետության միջազգային մեկուսացվածությամբ:

– Արցախի տնտեսական կյանքում ի՞նչ փոփոխություններ կարելի է ակնկալել առաջիկա տարիներին:

– Կարծում եմ՝ առաջիկա տարիների հեռանկարը քննարկելուց առաջ, նախ, պետք է գնահատենք վերջին տարիների ընթացքում տնտեսության մեջ ունեցած ձեռքբերումներն ու հաջողությունները, քանի որ բոլոր տեսակի կանխատեսումները պետք է հիմնված լինեն ստեղծված նախադրյալների վրա: Իսկ այսօր, ի հեճուկս բազմաթիվ օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ դժվարությունների, Արցախն ունի զարգացող տնտեսություն:

Հաշվի առնելով հանրապետության ունեցած բնական ռեսուրսները՝ կառավարությունը հստակ նախանշել է տնտեսության զարգացման ռազմավարական ուղղությունները, այն է՝ հիդրոէներգետիկա, գյուղատնտեսություն, վերամշակող արդյունաբերություն, զբոսաշրջություն և հանքահումքային արդյունաբերություն: Իհարկե, դա չի նշանակում, որ տնտեսության այլ ուղղություններում մենք բավարար հնարավորություններ չենք տեսնում, պարզապես ժամանակի ու ներդրումների խնդիր է:

Այսօր, սակայն, առաջին հերթին թվարկված ուղղություններում մեր կողմից, որպես առաջնահերթ փոփոխություն, դիտարկվում է նոր տեխնոլոգիաների ներդրումը: Հատկապես գյուղատնտեսության ոլորտում Արցախը չիրացված շատ մեծ հնարավորություններ ունի, և արդի տեխնոլոգիաների ներդրումը այդ բնագավառում կարող է դրական առումով լուրջ փոփոխություններ արձանագրել: Ասվածի համատեքստում պետք է նշեմ, որ պետական մակարդակով արդեն առաջին համալիր քայլերն են արվում: Խոսքը վերաբերում է, մասնավորապես, ոռոգման արդի համակարգերի տեղադրման ծրագրերին և Շուշիի տեխնոլոգիական հա մալսարանի հիմնադրմանը, որի հետ մեծ հույսեր ենք կապում:

Որպես վարչապետ՝ միանշանակ այն կարծիքին եմ, որ եթե ակնկալում ենք տնտեսության շարունակական զարգացում, ապա պետք է հետևողական կերպով արդիականացնենք այն, այսինքն՝ ակտիվորեն ներդնենք ժամանակակից տեխնոլոգիական համակարգեր: Այն ոչ միայն բարձրացնելու է ապրանքի արտադրման արդյունավետությունը ծավալի առումով, այլև որակի տեսակետից դարձնելու է ավելի մրցունակ: Դրան զուգահեռ, փորձելու ենք ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել կիրառական գիտություններին, որոնք կերաշխավորեն տնտեսության երկարաժամկետ ու կայուն զարգացումը:

Նոր զարգացումներ են սպասվում նաև հիդրոէներգետիկայի ոլորտում: Այս ուղղությամբ վերջերս հասնելով էլեկտրաէներգիայի լրիվ ինքնաբավության՝ մենք աստիճանաբար անցում ենք կատարում վերականգնվող պաշարների արդյունավետ շահագործման միջոցով էլեկտրաէներգիա արտահանելու հնարավորությանը: Դա մեզ հաջողվելու է նոր հիդրոէեկտրակայաններ կառուցելու շնորհիվ. օրինակ՝ ամիսներ առաջ օտարերկրյա ներդրումով մեկնարկել ենք ՀՀ և Արցախի ողջ պատմության ընթացքում բացառիկ մի ծրագիր՝ արհեստական ջրամբարի և դրա վրա աշխատող ՀԷԿ-ի կառուցում: Այսպիսի հավակնոտ ծրագրերի դեռ ականատես կլինեք մոտակա տարիներին:

– Արցախի վերաբնակեցման հարցն արդիական է երկրի կայացման առաջին իսկ օրերից, մինչ օրս ի՞նչ հաջողություններ եք գրանցել այս իմաստով: Չենք կարող շրջանցել նաև Թալիշի բնակչության խնդիրները: Ի՞նչ պայմաններում են նրանք այժմ գտնվում: Գյուղը որքանո՞վ է բնակեցված, ի՞նչ է արվում գյուղի նորմալ կենսագործունեությունն ապահովելու համար:

– Տարբեր առիթներով բազմիցս նշել եմ, որ վերաբնակեցումն Արցախի կառավարության առաջնահերթ ծրագրերից է: Սակայն այսօր հիմնական խոչընդոտը ֆինանսական սուղ ռեսուրսներն են. լայնածավալ վերաբնակեցում հնարավոր չէ իրականացնել միայն Արցախի պետական բյուջեի միջոցներով: Մեր ֆինանսական հնարավորությունները սահմանափակ են, որոնցով, ի հավելում պետական սոցիալական պարտավորությունների իրականացման, պետք է գործող բնակավայրերն ապահովենք անհրաժեշտ ենթակառուցվածքներով՝ դպրոց, մանկապարտեզ, ճանապարհներ և այլն:

Այնուամենայնիվ, բացի պահպանման ու զարգացման ծրագրերից, վերաբնակեցման գոտիներում մենք նաև որոշ քանակի տներ ենք կառուցել և ընդունել նոր ընտանիքների: Այդպիսի ծրագրերի շնորհիվ հատկապես Քաշաթաղի բնակչությունը զգալի աճ է գրանցել 2000-ականների կեսերի նշանակալի արտագաղթից հետո: Ենթակառուցվածքների բարելավման և նոր աշխատատեղերի ստեղծման ուղղությամբ հաջողություններ ունենք նաև Շահումյանի շրջանում, բայց, ինչպես նշեցի, ի վիճակի չենք վերաբնակեցման լայնածավալ ծրագրեր իրագործել: Ուստի, Արցախի ակտիվ վերաբնակեցումը կհամարեի համահայկական խնդիր, պետք է ազգովի միավորվենք ու փորձենք զարկ տալ Արցախի ժողովրդագրական աճին: Իսկ եթե փորձում ենք այդ ծանր խնդիրը թողնել միայն մեր պետբյուջեի վրա, ապա անհնար է լինելու ակտիվացնել գործընթացը, ընդամենը ներկա տեմպերը կարող ենք պահպանել:

Ինչ վերաբերում է Թալիշի խնդրին, ասեմ, որ տարհանված բնակչության վերադարձի հետ կապված կա հոգեբանական խնդիր: Այդ գյուղն արդեն երկրորդ անգամ է նման իրավիճակում հայտնվել, մարդիկ տեսել են, թե ինչ է փախուստն ու երեխայի լացը, և, հետևաբար, վերադառնալու հետ կապված վախեր ունեն: Կարծում եմ՝ Թալիշն իր առօրյային վերադարձնելը ժամանակի խնդիր է եւ ինչ-որ տեղ կախված է իրավիճակի կայունությունից: Սակայն խնդիրը թեկուզ ժամանակավորապես կարգավորելու համար կառավարությունը թալիշցիներին առաջարկել է մեկ այլ՝ Ալաշան բնակավայրում շարունակել իրենց կենսագործունեությունը, որտեղ պետության կողմից բնակիչներն ապահովվել են բնակարաններով և անհրաժեշտ կենցաղային ապրանքներով: Առաջարկին արդեն իսկ դրական են արձագանքել բազմաթիվ թալիշցիներ:

– Արցախի հետ կապված թերևս ողջ հայությանը հուզող հարցերից է շփման գծի արդիականացումը: Ի՞նչ աշխատանքներ են կատարվել ապրիլից հետո:

– Ապրիլյան պատերազմից հետո ավելի ընդգծված խնդիրները կարգավորելու համար կառավարությունն ուղղել է թե՛ հայության տրամադրած գումարները, և թե՛ մեր ամբողջ միջոցները առաջնագծի ինժեներական և տեխնիկական վերազինման աշխատանքներին:

Կառուցում ենք տասնյակ կիլոմետրերով փոս ճանապարհներ, առաջնագիծն ապահովում ենք էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրներով, անցկացնում ենք ջրագծեր, դիրքերում դիտարկման արդի համակարգեր ենք տեղադրում, ձեռք ենք բերում ժամանակակից այլ սարքավորումներ, որոնք զինվորների ծառայությունը դարձնում են ոչ միայն ավելի հարմարավետ, այլև՝ ավելի անվտանգ ու ապահով:

Կատարված աշխատանքները բազմաթիվ և բազմապիսի են, և այս ընթացքում տարբեր միջոցներով փորձել ենք այդ ամենը ներկայացնել մեր հանրությանը ՝ իհարկե, պահպանելով ռազմական գաղտնիքները: Ավելացնեմ, որ աշխատանքները կրում են շարունակական բնույթ, և անհրաժեշտ բոլոր միջոցներն ուղղվելու են ավելի ամուր և ապահով առաջնագիծ ունենալու գործին: Իսկ աշխարհասփյուռ հայությունը որքան ակտիվորեն աջակցի դրանց իրագործմանը, այնքան ավելի շուտ արդյունքները տեսանելի կլինեն:

– Ինչո՞վ են առաձնանալու Արցախի Հանրապետության 25-ամյակի միջոցառումները, սեպտեմբերի 2-ի տոնակատարությունների համար ամեն ինչ պատրա՞ստ է:

– Այո՛, ամեն ինչ պատրաստ է, և միջոցառումները կազմակերպում ենք հավուր պատշաճի: Մյուս կողմից, փորձել ենք, իրավիճակից ելնելով, առաձնապես ճոխություններ թույլ չտալ:Կարծում եմ՝ այս դեպքում ունեցած արժեքների գնահատումն ամենակարևորն է: Այդ համատեքստում, հանրապետության նախագահի կողմից տոնական պարգևատրում է եղել, որտեղ մեկ անգամ ևս գնահատվել են Արցախին իրենց ծառայությունները մատուցած մարդիկ՝ զինվորականներ, արվեստագետներ, քաղաքական գործիչներ, բարերարներ և հայ ժողովրդի բարեկամներ:

Մենք նոր շրջափուլ ենք մտնում, նոր քառորդ դար, որտեղ մեր տեսլականը մեկն է՝ ավելի ուժեղ և զարգացած Արցախի կառուցումը:

– Ո՞րն է Ձեր պատգամն Արցախյան պատերազմի, վերջին երկու տարիներին սահմանին լարվածության սրացման ու ապրիլյան դեպքերի միջով անցած հայերին` ՀՀ և ԱՀ քաղաքացիներին:

– Պատգամս այն է, որ մեր պայքարը սրբազան է, քանի որ հայրենիքի և մեր ազգային արժանապատվության համար է. հետևաբար, զուր չի թափվել մեր քաջորդիների արյունը, ինչի շնորհիվ այժմ արարում ենք անկախ ու խաղաղ երկնքի տակ: Ուստի, բոլորիս պարտքն է շարունակել այդ սուրբ գործը՝ թե՛ ներքին և թե՛ արտաքին ճակատներում պայքարելով հայրենիքի անվտանգության ու զարգացման համար:

– Ինչպիսի՞ն եք երազում տեսնել Արցախն ու արցախցուն արդեն անկախության 30-ամյակի նախաշեմին (կտրուկ փոփոխություններ չլինելու պարագայում):

– Երազում եմ տեսնել Արցախը 5 տարուց էլ ավելի հզոր բանակով, ավելի երաշխավորված խաղաղ երկնքով, զգալիորեն ավելի շատ բնակչությամբ, ավելի կայուն և արագ զարգացող տնտեսությամբ, բարեկեցության կրկնակի բարձր մակարդակով ու ավելի որակյալ կրթական համակարգով:

Գիտակցում եմ, որ երբեմն երազանքներն իրականացվում են մասնակիորեն, սակայն դա մեզ չպետք է խանգարի դրանց ընդառաջ շարժվելու մեր ամենօրյա երթում: Ուստի, մենք կազմ ու պատրաստ ենք հաղթահարել 30-ամյակի բարձունքը և այնտեղից հետադարձ հայացք ձգել մեր ձեռքբերումներին ու բացթողումներին:

Հարցազրույցը` Անի Նազարյանի