ԵԹԵ ՀԱՅ ԼԻՆԵԻ, ՇԱՏ ԿԶԳՈՒՇԱՆԱՅԻ. ՍՏԵՐԻ ՇԱՐԱՆ Է, ԴԱ ԿԱՆԱՉ ԼՈՒՅՍ Է ԱԴՐԲԵՋԱՆԻՆ… ՇԱՏ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐՆԵՐ ՈՒՆԵՔ, ԲԱՅՑ ՉՈՒՆԵՔ ԿՈՄՊԵՏԵՆՏ ՂԵԿԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ. ՋԵՅՄՍ ՔԱՐԴԵՆ

Ներկայացնում ենք ԱՄՆ Սթենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Արթուր Խաչիկյանի և Ամերիկյան ռուս-ամերիկյան համաձայնության կոմիտեի ավագ խորհրդական, American Conservative-ի խմբագիր և սյունակագիր և ԱՄՆ Պետքարտուղարության նախկին խորհրդական Ջեյմս Քարդենի (James W. Carden) զրույցը։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Ջեյմս, բարև Ձեզ, հաճելի է Ձեզ հյուրընկալել։ 

Ջեյմս Քարդեն.– Շնորհակալ եմ հրավերի համար։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Այսօր պատիվ ունենք զրուցել  Ամերիկյան ռուս-ամերիկյան համաձայնության կոմիտեի ավագ խորհրդական, American Conservative-ի խմբագիր և սյունակագիր, ԱՄՆ Պետքարտուղարության նախկին խորհրդական Ջեյմս Քարդենի հետ։ 

Ջե՛յմս, մեղմ ասած՝ մի քանի հետաքրքիր բաներ են կատարվում։ Նախագահ Թրամփը խոստացավ, որ դառնալու է խաղաղության նախագահ, բայց կարծես չստացվեց, այդպե՞ս չէ։ 

Ջեյմս Քարդեն.- Դե՜ չէ, չստացվեց։ Իր մերձավորները սիրում են ցուցակները ձեռքներին՝ վազվզել այն պատերազմների հետևից, որոնք, ինչպես նրանք ասում են, նա դադարեցրեց, և, ցավոք սրտի, նա բավական զբաղված է. նոր պատերազմներ է սկսում Հյուսիսային կիսագնդում՝ Վենեսուելայում։ Նա դեռ թույլ է տալիս, որպեսզի Իսրայելը Գազայում անի այն, ինչ նա ցանկանում է, դե, իսկ պատերազմն Ուկրաինայում շարունակվում է…  Կարծում եմ՝ թերևս նա լավ մտադրություններ ունի, բայց գուցե իր խորհրդատուներն են խնդիրներ հարուցում… 

Արթուր Խաչիկյան.-  Դե, ես, իհարկե, այդքան շատ չգիտեմ ամերիկյան քաղաքականության մասին, Դուք ավելի լավ գիտեք։ Գուցե իսկապես լավ մտադրություններ ուներ, բայց նա տուրք տվեց Եվրոպայի և, այսպես կոչված, խորքային պետության կողմից ճնշումներին: Ձեր կարծիքով՝ դա՞ է տեղի ունեցել։ 

Ջեյմս Քարդեն.- Այո, կարծում եմ, որ դա է տեղի ունենում։ Մարդիկ պետք է հասկանան, որ Թրամփը ռեֆորմատոր նախագահ է, այսինքն՝ նախագահ է, ով ամեն ինչ փոխում է ամերիկյան քաղաքականության մեջ, այսինքն՝ նա հեղափոխական նախագահ է: Նա մի նախագահ է, որը կարող էր նոր էջ բացել ամերիկյան քաղաքականության մեջ։ Նա կարևոր քաղաքական դերակատար է 21-րդ դարի ամերիկյան քաղաքականության մեջ, մի մարդ, որը կարող էր փոխել ամերիկյան հանրապետական վերնախավի քաղաքականությունը։

Արտաքին քաղաքականության հարցերով հեղափոխական վերնախավը դեռևս ունի Դիք Չեյնի և Ջորջ Բուշ Երկրորդի մտածելակերպը։ Նրանք ծայրահեղ նեոկոնսերվատորներ են։ Նրանք կառավարում են Կոնգրեսը։ Թրամփը նրանցից շատերին հրավիրել է իր վարչակազմ, և մենք տեսանք՝ դրա հետևանքը ինչ եղավ։

Արթուր Խաչիկյան.- Այո՛, ցավոք սրտի, այո՛։ Մի տեսություն ունեմ, ներկայացնեմ, ասեք ձեր կարծիքը դրա մասին: Արդյո՞ք այսպիսի մարդիկ ստեղծում են աշխարհ, որտեղ տիրում է պատերազմը, ագրեսիան, ուժի օրենքը, թե՞ գուցե, երբ աշխարհը որոշակիորեն փոխվում է, և մի երկիր շատ ուժեղ է դառնում մյուսների համեմատ, դա պայմաններ է ստեղծում, որպեսզի այսպիսի մարդիկ գան իշխանության։ Ինձ ուղղակի հետաքրքիր է՝ ի՞նչ եք կարծում։ 

Ջեյմս Քարդեն.- Կարծում եմ, որ դա ճիշտ է։ Կարծում եմ՝ ամերիկյան արտաքին քաղաքականության էսթաբլիշմենթի երկուստեք՝ և՛ հանրապետական, և՛ դեմոկրատական խնդիրներից մեկն այն է, որ չկա նոր մտածելակերպ, չկա ցանկություն նոր այլընտրանքային կարծիքներ լսելու: Եվ նույն այն մարդիկ, ովքեր սեպտեմբերի 11-ից հետո պատասխանատու էին այդ բոլոր խայտառակ  ձախողումների համար, մի քանի անգամ վերադարձան իշխանության, այսինքն՝ քաղաքական վերնախավի մարդկանց փակ շրջանակ է ձևավորվել, և նրանք չեն ուզում լսել այլընտրանքային հեռանկարներին վերաբերող կարծիքներ։ Եվ դա է մեր պրոբլեմը, որ մենք տեսնում ենք Վաշինգտոնում։

Արթուր Խաչիկյան.- Համաձայն եմ… Իրաք, Աֆղանստան, Սիրիա, Լիբիա, Իրան և հիմա՝ Վենեսուելա… Հիմա Միացյալ Նահանգները պատրաստվում է հարձակվել Վենեսուելայի վրա։ Սա կոչվում է ռազմանավերի դիվանագիտություն, հիշեցնում է  20-րդ դարի սկիզբը՝ «Թեդ Ռուզվելտի» ժամանակաշրջանը։

Կարծում եմ՝ հայերը շատ ոգևորված են: Նրանք սովորաբար չեն ոգևորվում, բայց շատ ոգևորվեցին այս խաղաղության պայմանագրով։ Հիշում եք, մենք դա Ձեզ հետ քննարկել ենք օգոստոսին։ Ես, իհարկե, սա չէի անվանի խաղաղության պայմանագիր, բայց ինչևէ։ Մեր ժողովրդին ասում են՝ նախագահ Թրամփը մեզ խոսք է տվել, որ նա կերաշխավորի խաղաղությունը։ Իհարկե, Թրամփն այդ փաստաթուղթը ստորագրեց՝ որպես վկա, բայց ինչևէ, մեր ժողովուրդը շատ է ոգևորվել դրանից…

Մտածում են՝ Միացյալ Նահանգները փող կլցնի Հայաստան, Միացյալ Նահանգները կգան Հայաստան, մեզ վրա երկնքից ջինսեր և սնիկերսներ կընկնեն, մեր գետերով Կոկա-կոլա կհոսի և կլցվի մեր միակ լճի մեջ, որն, ի դեպ, մենք շուտով կիսելու ենք մեր հարևանների հետ… Նրանք սա են ասում մեր ժողովրդին։

Թրամփը ստորագրել է այս փաստաթուղթը՝ որպես վկա։ Երբ նրան հարցրեցին՝ իսկ ի՞նչ կլինի, եթե ինչ-որ բան սխալ գնա, նա ասաց՝ ուղղակի զանգե՛ք ինձ։ Ուղղակի զանգե՛ք։ Լա՛վ, 3 տարի հետո մենք ո՞ւմ ենք զանգահարելու, կարող է ձեր հեռախոսի համարը փոխվի։

Եվ հետո նա մեր այս խմբի ղեկավարի անունը մոռանալով՝ նրան անվանեց՝ «էն մյուս տղա»։ Հետո նա, մոռանալով մեր երկրի անունը, ասաց՝ ես շատ ուրախ եմ, որ Ալբանիան վերջապես խաղաղություն հաստատեց, և հետո ասաց՝ Դուք, կարծեմ, կռվում եք Կամբոջայի հետ, այդպես չէ՞։ Այսպես ասենք՝ Թրամփը շատ լավ տղա է, ուղղակի մի քիչ շփոթվեց, թե հայերը ովքեր են, և ինչու են նրանք կարևոր, որովհետև նրանք կարևոր չեն։

Դուք կարծում եք՝ Միացյալ Նահանգները որևէ պարտավորություն ունի՞ Հայաստանի և իր հարևանի միջև խաղաղություն հաստատելու կամ երաշխավորելու Հայաստանի անվտանգությունը, որովհետև այդ մասին Հայաստանի իշխանություններն անդադար ասում են մեր ժողովրդին։

Ջեյմս Քարդեն.- Ո՛չ, ո՛չ, այդպիսի երաշխիք չկա, և, ի դեպ, եթե ես հայ լինեի՝ շատ կանհանգստանայի, շատ մտահոգված կլինեի։ Ես նայում եմ այս պայմանագրին, նայում եմ Թրամփին և այն ուժերի կոնֆիգուրացիային, որը ձևավորվում է այս տարածաշրջանում, նայում եմ քաղաքական ուժերի բաշխմանն այստեղ՝ Վաշինգտոնում, և այդ  համաձայնությունը տեսնում եմ՝ որպես կանաչ լույս Ադրբեջանին, որ նա Հայաստանի հետ անի այն ամենը, ինչ նա կցանկանա։ Ես այդ համաձայնագիրը դիտարկում եմ որպես Հայաստանի համար շատ լուրջ անվտանգային խնդիր, և եթե մարդիկ հավատում են սրան… ի՞նչ ասեմ… 

Արթուր Խաչիկյան.- Այո, նրանք հավատում են… 

Ջեյմս Քարդեն.- Եթե նրանք կարծում են, որ Հայաստանն ամերիկյան աշխարհի մաս կդառնա, և կբացի իր շուկաները, և ինչ-որ տրանսֆորմացիա տեղի կունենա, մի բան, որ ամեն ինչ կփոխի Հայաստանի ու հայ հասարակության համար, կարծում եմ՝ նրանք ուղղակի պետք է վերհիշեն 90-ական թվականների փորձը Ռուսաստանում։ Այդ նույն խոստումները, որոնք տրվել էին ձեզ, այն ժամանակ տրվել են Ռուսաստանին։ Բոլորովին նույն խոստումները և նույն սպասելիքներն ասվել էին ռուսներին 1990-ական թվականներին։ Դրանց սառը պատերազմից հետո  հավատացին Ռուսաստանի քաղաքական վերնախավերը։ Այս նեոլիբերալ էքսպերիմենտը լավ չվերջացավ Ռուսաստանի համար:

Արթուր Խաչիկյան.- Այո, եթե շատ, շատ, շատ մեղմ ասեք… 90-ական թվականները… 

Ջեյմս Քարդեն.- Եվ ես միշտ վատ եմ զգում, երբ դա տեղի է ունենում, բայց, ցավոք, միշտ այսպես է լինում։ Օրինակ, մենք նույն բանն արեցինք 1956 թվականին հունգարացիների հետ. հունգարացիները կարծում էին, որ մենք կգանք և կփրկենք նրանց սովետական ուժերից, և նրանք դուրս եկան փողոցներ, բայց մենք դա չարեցինք: Մենք նույն բանն արեցինք քրդերի հետ Իրաքում, Ծոցի առաջին պատերազմից հետո: Նրանք զինվեցին, կարծում էին, որ մենք կաջակցենք իրենց, երբ նրանք ըմբոստանում էին Սադամ Հուսեյնի դեմ, բայց մենք դարձյալ ոչինչ չարեցինք… Մենք նույն բանն արեցինք վրացիների հետ 2008 թվականին. Սահակաշվիլին հավատաց այն ճառերին, որոնք իրենց տալիս էին Կապիտոլիումի նեոկոնսերվատորները, օրինակ՝ հանրապետական սենատոր Ջոն Մաքքեյնը, և նա հավատաց այդ խոստումներին և այդ ճառերին…

Սահակաշվիլին կարծում էր, որ լավ միտք կլիներ՝ կրակ բացել «ռուս խաղաղապահ ուժերի վրա» Հարավային Օսիայում։ Դա նույնպես լավ չվերջացավ իրենց համար։ Ուկրաինա՝ 2013-2014 թվականներ… Նորից… Մարդիկ՝ լիբերալ, արևմտամետ ուսանողները, դուրս եկան փողոց… գործարք կնքեցին սատանայի հետ, ծայրահեղ նեոնացիստական կամ նեոֆաշիստական խմբերի հետ։ Նրանք նրանց հետ գործարք կնքեցին, հեղաշրջում արեցին և փոխեցին իրենց կառավարությունը։ Դա լավ չվերջացավ իրենց համար:

Այնպես որ, եթե ես հայ լինեի, ես շատ-շատ զգույշ կլինեի և չէի հավատա այն խոստումներին, որը որոնք տրվում են Վաշինգտոնից։   

Արթուր Խաչիկյան.- Դա, իսկապես շատ-շատ լավ է ասված…  Եթե չեմ սխալվում, մի ուրիշ դեպք կար, երբ Թրամփի առաջին ադմինիստրացիայի ժամանակ քրդերին լքեցին, երբ հեռախոսազանգ տեղի ունեցավ Թրամփի և Էրդողանի միջև, որից հետո ամերիկյան զորքերը հետ քաշվեցին, և թուրքական բանակն առաջ գնաց… լավ բաներ չարեց քրդերի հետ։

Այո, դա արդեն եղել էր սրանից առաջ, բայց դուք հիանալի օրինակների ցանկ ներկայացրեցիք, և լավ կլիներ, որ մեր հասարակությունն ու մեր ղեկավարները հետևություններ անեին, հատկապես այն կոնտեքստում, որ դուք տեսնում եք այսօր, Ուկրաինայի այն դեպքերի համատեքստում, որոնք հիմա տեղի են ունենում… 

Ջեյմս Քարդեն,- Ես կարծում եմ՝ մի ուրիշ խնդիր կա վաշինգտոնյան այս համաձայնության հետ կապված։ Ինձ համար դժվար է հավատալ, որ որևէ մեկը կարող է վստահել որևէ բանի, որն ասվում է Ադրբեջանի բռնապետի՝ Ալիևի կողմից։ Եվ ես կարծում եմ, որ Հայաստանը, հայերը պետք է հիշեն, որ նրանք շատ սերտ կապեր ունեն Իսրայելի հետ։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Այո՛, այո՛… 

Ջեյմս Քարդեն.- Եվ իսրայելցիները հրամաններ են տալիս Վաշինգտոնում։ Վաշինգտոնը չի հետապնդի, չի գնա Իսրայելի ընկերոջ դեմ, չի հակադրվի, չի առճակատվի Իսրայելի ընկերոջ՝ Ադրբեջանի հետ, եթե նրանք իրենց վատ պահեն։ Եվ սա մի ուրիշ մարտահրավեր է ռեգիոնալ անվտանգության համար։ Ցավոք սրտի, դուք շատ մարտահրավերներ ունեք։ Բայց ինձ չի թվում, որ դուք այս պահին ունեք կոմպետենտ ղեկավարություն։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Այո՛, այո՛, նրանք նախընտրում են հավատալ հեքիաթներին և դատարկ խոստումներին։ Այո՛, դուք ճիշտ եք, կա մի դաշինք, որն արդեն ձևավորվել է: Իսրայելը շատ սերտ դաշնակից է Ադրբեջանի համար, նրանք շատ ընդհանուր բաներ ունեն, և, ցավոք սրտի, Իսրայելն այն պետությունն էր, որը մատակարարեց Ադրբեջանի զենքի 70 %-ը, որն օգտագործվեց հայերի դեմ։ Այո՛, և ինչպես դուք ասում եք, Իսրայելի լոբբին իշխում է Վաշինգտոնում։ Ադրբեջանը կարող է շատ ուժեղ, շատ մեծ ազդեցություն ունենալ Վաշինգտոնում: Թուրքիայի լոբբիի ազդեցությունը քիչ էր… Այսինքն՝ մենք հիմա ունենք ձևավորված այս դաշինքը՝ Ադրբեջան-Իսրայել-Թուրքիա, երևի նաև Ամերիկա, շատ հավանական է՝ Մեծ Բրիտանիա, որովհետև MI 5-ի կամ MI 6-ի շեֆը շատ լավ հարաբերություններ ունի Հայաստանի ղեկավարի հետ…

Կարծում եմ՝ երկուսս էլ գիտենք այդ մեծ դաշինքի նպատակը՝ կտրել Իրանը Ռուսաստանից, դուրս մղել ռեգիոնից, ռազմաբազա հիմնել, ներկայություն հաստատել Իրանի հյուսիսային սահմանի վրա, և, ինչպես ասացի, զսպել Ռուսաստանին, դուրս մղել նրան Հարավային Կովկասից: 

Ջեյմս Քարդեն.- Որևէ դեպք չի եղել անցյալում, որ Վաշինգտոնը Թուրքիային ինչ-որ հարցով հակադրվի կամ դիմադրի։ Ես ձեզ մի օրինակ կբերեմ, գուցե հիշեք: Երբ Էրդողանը մի քանի տարի առաջ այցով եկավ Վաշինգտոն, Թուրքիայի դեսպանի ռեզիդենցիայից դուրս՝ Շերիդանի հրապարակի մոտակայքում, բողոքի ակցիաներ էին տեղի ունենում։ Էրդողանն իր թիկնապահներին հրահանգեց և ամերիկյան քաղաքում՝ Շերիդանի հրապարակում, նրանք ծեծեցին ցուցարարներին, որոնք մեծամասամբ ամերիկացիներ էին, և ոչինչ տեղի չունեցավ, ոչ մի հետևանք դա չունեցավ: Պետդեպը ոչինչ չարեց, Միացյալ Նահանգների նախագահի վարչակազմը ոչինչ չարեց։ Վաշինգտոնի կենտրոնում՝ Շերիդանի հրապարակում, Էրդողանի թիկնապահները ծեծեցին խաղաղ ցուցարարներին, և ոչ մի հետևանք դա չունեցավ…

Մեկ անգամ ևս ասեմ՝ Վաշինգտոնը անվտանգության երաշխիք չի կարող տալ Թուրքիայի և Ադրբեջանի քայլերի վերաբերյալ. այդ երաշխիքը ոչ մի արժեք չունի։ Այն պարզապես չկա: 

Արթուր Խաչիկյան.- Ես բացարձակ համաձայն եմ Ձեզ հետ: Ի՞նչ եք կարծում,  արդյո՞ք դա նշանակում է, որ Միացյալ Նահանգներն է վերահսկելու այս ռեգիոնը, թե՞ այդ վերահսկողությունը փոխանցելու է իր ամենամոտ դաշնակիցներին այս ռեգիոնում՝ Թուրքիային, Իսրայելին և կամ Ադրբեջանին։

Ջեյմս Քարդեն.- Իհարկե, իհարկե։ Այո՛, ես կարծում եմ, որ մենք՝ Ամերկայի Միացյալ Նահանգները, այդպես էլ կանենք։ Ամբողջ աշխարհը գիտի, որ մենք հիմա շատ լուրջ մարտահրավերներ ունենք այստեղ, հենց այստեղ՝ Միացյալ Նահանգներում, այս օրերին, և Թրամփը զբաղված է, նա նոր կոնֆլիկտներ է ստեղծում մեր սեփական տարածաշրջանում և այլ տարբեր վայրերում:

Ո՛չ, ես չեմ կարծում, որ այդ ռեգիոնը մեզ համար առաջնահերթ է լինելու, և ինձ համար շատ ցավալի է դա ասել, քանի որ ես, ինչպես գիտեք, եղել եմ Հայաստանում, ինձ շատ է դուր գալիս Հայաստանը և նրա ժողովուրդը: Նրանք ինքնախաբեությամբ են զբաղված, եթե կարծում են, որ Հարավային Կովկասը կլինի առաջնահերթ մի տարածաշրջան ամերիկյան որևէ վարչակազմի համար:

Արթուր Խաչիկյան.- Ես կարծում եմ՝ ուղղակի կփոխանցեն վերահսկողությունը Թուրքիային, ինչպես արդեն արել են։ Համաձայն եմ, որ Ամերիկան չի առճակատվի Թուրքիայի հետ որևէ հարցով։ Պարզապես կարելի է հիշել այն դրվագը, երբ Ալ-Քաիդայի ղեկավարին Սիրիայում բերեցին իշխանության։ Կարո՞ղ է ես ինչ-որ բան սխալ եմ ասում, կամ պարզապես դա ինձ թվացել է… Գուցե ուղղակի իմ  երևակայության մեջ եմ սա տեսել… ահաբեկչական կազմակերպության ղեկավարին, մի կազմակերպություն, որը 3000 ամերիկացի է սպանել իմ աչքերի առաջ սեպտեմբերի 11-ին (ես այն ժամանակ շատ ավելի երիտասարդ էի, բայց ես մինչ օրս հիշում եմ այդ օրը, նրանք 3000 ամերիկացի են սպանել), և դուք այս կազմակերպության ղեկավարին բերում եք իշխանության Սիրիայում… Եվ հետո Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը նրա հետ հանդիպում է Բրյուսելում, այնուհետև նա գալիս է Սպիտակ տուն… Ապշելու բան…  Ինչ-որ բան ինձ հե՞տ է կատարվում, թե՞ ինչ-որ բան կատարվեց էս աշխարհի հետ: Ինչպե՞ս, ի սեր Աստծո, ինչպե՞ս է հնարավոր նման բան անել։ 

Ջեյմս Քարդեն.– Շատ լավ հարց է, և ես նույնպես շատ զարմացած եմ։ Համոզված եմ, որ հիշում եք, Օբամայի ադմինիստրացիայի ժամանակ, երբ ջանքեր էին գործադրվում, որպեսզի Ասադին հեռացնեն իշխանությունից, ով, եթե նույնիսկ դաժան բռնապետ էր, նա աշխարհիկ ղեկավար էր մի երկրում, որտեղ կային բազմաթիվ կրոնական խմբեր, որտեղ յուրաքանչյուր անձ կարող էր դավանել իր սեփական կրոնին։

Դեյվիդ Պետրաուսը՝ ԱՄՆ բանակի շատ հայտնի, մեծ համբավ ունեցող գեներալը, որը գլխավորում էր Իրաքում բազմազգ ուժերը, որը հետագայում դարձավ խայտառակված Կենտրոնական հետախուզական վարչության տնօրեն, դաշինք ձևավորեց Ալ-Քաիդայի հետ, որպեսզի Ասադին հեռացնի իշխանությունից: Այսինքն՝ Վաշինգտոնը տարիներ շարունակ մշակում էր այն միտքը, որ Ասադը պետք է հեռացվեր, և այդ գաղափարի ազդակը եկավ իսրայելցիներից։

Դուք նշեցիք արտապատվիրակման մասին։ Մենք, փաստորեն, մեր հրամանները ստանում ենք Իսրայելից՝ այն հարցերում, որոնք վերաբերում են Լևանդին, այսինքն՝ Սիրիայի, Լիբանանին և Միջին Արևելքին, և սա դրա մի կլասիկ օրինակն էր։

Իսրայելցիները, եթե «Դաեշի» զինվորը վիրավորվում էր, ասենք, Ասադի ուժերի հետ հրաձգության ժամանակ, նրան տանում էին Իսրայելի սահման, և Իսրայելի բժիշկները բուժում էին «Դաեշի» այդ զինվորներին։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Ես գաղափար չունեի սրա մասին։ 

Ջեյմս Քարդեն.– Կրոնական էթնոնացիոնալիզմի կամ կրոնական էթնո-ազգայնամոլության այս 2 ձևերի դաշինք. Իսրայելի պետությունը հիմա հենց դա է դարձել։ «Դաեշի» խալիֆաթը ձգտում էր դրան։ Դա աշխարհիկ արաբական պետության դեմ գործող դաշինք է, Ասադին իշխանությունից հեռացնելը նրա պլանների մեջ էր, որպեսզի Միջերկրական ծովի ափերին ստեղծվի մի փոքրիկ Սաուդյան Արաբիա։ Սա բացարձակ խելագարություն է, բայց հենց դա է այն  քաղաքականությունը, որը Վաշինգտոնը և Թել Ավիվն առաջ են տանում Օբամայի իշխանության տարիներից ի վեր։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Այո՛, դա մի քաղաքականություն է, որն ուղղված է ամերիկացիների ձեռքերով բոլոր հակաիսրայելական ռեժիմները Միջին Արևելքում փոխելուն։

Ջե՛յմս, ի՞նչ եք կարծում, ե՞րբ կսկսեն այս Միջանցքը կառուցել հայկական տարածքի վրա, որի վրա մենք այլևս որևէ վերահսկողություն չենք ունենալու, որովհետև Ալիևը ասել է՝ ոչ որևէ մաքսատուն է լինելու, ոչ սահմանապահներ, և ես հայերի դեմքն էլ չեմ ուզում տեսնել այնտեղ։ Նա շատ պարզ ասաց՝ ինչ է ցանկանում։ Նա իսկապես դա ասաց։ Հիմա Թրամփը պետք է ղեկավարի դա, և ադրբեջանցիներն ասում են՝ դրա մի մասը լինելու է մեր վերահսկողության տակ, մենք այստեղ փայատեր ենք լինելու։ Ի՞նչ տեղի կունենա Իրանի նկատմամբ, որովհետև հնարավոր է՝ այդտեղ տեղակայվեն նաև ամերիկյան ուժեր, հնարավոր է՝ մասնավոր ռազմական ամերիկյան կազմակերպություն տեղակայված լինի Իրանի հյուսիսային սահմանի վրա։ Ի՞նչ տեղի կունենա, եթե այլ հարձակում լինի Իրանի ուղղությամբ: Ըստ որոշ զեկույցների՝ Ադրբեջանի տարածքն է օգտագործվել Իրանի դեմ նախկին հարձակումների ժամանակ. ես չգիտեմ՝ դա ճի՞շտ է, թե՞ չէ, բայց որոշ ենթադրություններ և հայտարարություններ են եղել այդ կապակցությամբ: Հետևաբար, ի՞նչ տեղի կունենա, եթե ևս մեկ հարձակում լինի Իրանի վրա, և մենք մեր տարածքում ունենանք տեղակայված ամերիկյան ուժեր, ընդ որում՝ ռուսական ռազմաբազայի կողքին։ Արդյո՞ք սա պայթյունավտանգ իրավիճակ չէ, արդյո՞ք սա փամփուշտի կամ վառոդի տակառ չէ, որը ցանկացած կայծից կարող է պայթել: Արդյոք սա չի՞ լինի փոքրիկ Սիրիա։ 

Ջեյմս Քարդեն.– Հաստատ, գրեթե 100%-ով հենց այդպես էլ կլինի, նաև այն պատճառով, որ Վաշինգտոնում որևէ մեկը հետաքրքրված չէ Իրանի հետ հարաբերությունները լավացնելու խնդրով, և դա այն պատճառով, որ Իսրայելի լոբբին ամեն ինչ վերահսկում է Վաշինգտոնում, այն բոլոր հարցերում, որոնք վերաբերում են այս տարածաշրջանում Վաշինգտոնի արտաքին քաղաքականությանը։

Դուք բացարձակ ճիշտ եք: Միացյալ Նահանգների կողմից սարսափելի վատ միտք է ռազմական ուժերի տեղակայումն Իրանի և Հայաստանի սահմանի վրա։ Դուք բացարձակ ճիշտ եք։ Սա նշանակում է, որ շատ լուրջ խնդիրներ կարող են առաջանալ։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Հատկապես ռուսական ռազմական բազայի կողքին՝ հաշվի առնելով, թե ինչ է տեղի ունենում աշխարհում։

Փորձեմ ամփոփել. ևս մի 2 հարց, եթե հնարավոր է։ Բոլորս պարզ տեսնում ենք, որ Ամերիկայում որևէ մեկը չի կարծում, որ Հայաստանն առաջնահերթություն է, կամ, որ  Հարավային Կովկասն առաջնահերթություն է։ Մենք բոլորս գիտենք, որ որևէ մեկը մեզ չի հրավիրել ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնալ, և մենք ՆԱՏՕ-ի անդամ չենք դառնա,  որևէ հետաքրքրություն չկա ՆԱՏՕ-ի կողմից, բայց մեզ վաճառում են այս միտքը, որ Եվրոպան է մեզ սպասում բաց ձեռքերով, սպասում է, որ մեզ գրկի…

Դուք Եվրոպայում չեք գտնվում, բայց, իհարկե, հետևում եք եվրոպական գործիչներին և մամուլին, և գիտեք՝ ինչ է կատարվում Ատլանտյան օվկիանոսի մյուս կողմում: Դուք երբևիցե լսե՞լ եք, որ որևէ մեկը, որևէ տեղ, որևէ հարթակում, որևէ կազմակերպության ներկայացուցիչ կամ որևէ կազմակերպության ներքո Եվրոպայում որևէ մեկը ասեր, որ Հայաստանին կհրավիրեն Եվրոպական միություն՝ առաջիկա 10, 20 տարվա, կամ 30 տարիների ընթացքում։ Դուք նման առաջարկ Հայաստանին երբևիցե լսե՞լ եք՝ հաշվի առնելով, որ Եվցրոպական միությանն անդամակցելու համար Թուրքիան սպասում է արդեն 38 տարի՝ 1977 թվականից, Վրաստանը սպասում է մոտավորապես 20 տարի։ Եվ երբ նրանք հրաժարվեցին մաս դառնալ Ռուսաստանի դեմ պատերազմի, նրանք սառեցրին Վրաստանի՝ Եվրոպայի մաս դառնալու գործընթացը։ Դե, եթե վրացիները չեն ուզում կռվել ռուսների հետ, ուրեմն նրանք Վրաստանի կարիքը չունեն… Դուք լսե՞լ եք, որ որևէ մեկն այդպիսի բան ասի, քանի որ մեդիա վարձկանների բանակը, որոնք փող են ստանում «Սորոսի» և այլ հիմնադրամներից, մեզ ամեն օր ասում են, թե Եվրոպական միությանն ենք անդամակցելու… 

Ջեյմս Քարդեն.- Ես նման բան չեմ լսել։ Կարծում եմ՝ դա աբսուրդ է, եթե մարդիկ նման հայտարարություններին հավատում են։ Մոռացե՛ք, Թուրքիային էլ Եվրոպական միություն ներս չեն թողնում։ Նրանք անգամ Ուկրաինային ներս չեն թողնի: Նրանք շատ անգամ խոստացել և երդվել են Աստծո անունով, որ Ուկրաինան Եվրոպական միության անդամ կլինի, բայց, միևնույն է, Ուկրաինան ԵՄ անդամ չի լինի։ Նման հայտարարություններն ուղղակի ստերի շարան են։ Դա աբսուրդ է։

Վերջին անգամ, երբ լսեցի, որ Հայաստանի մասին էին խոսում Եվրոպական միության ընդլայնման համատեքստում, դա ավելի քան 10 տարի առաջ էր, Եվրոպական միությունը մեկնարկեց, այսպես կոչված, Արևելյան գործընկերության գաղափարն էր կյանքի կոչվում։ Այդ գաղափարն առաջ էր տարվում  շվեդ քաղաքական գործիչ և դիվանագետ, նեոկոնսերվատոր Կարլ Բիլդտի կողմից, ով պատասխանատվության մեծ չափաբաժին ունի նրանում, ինչ այսօր կատարվում է Ուկրաինայում, այս գաղափարը ծնվել էր՝ որպես Սիկորսկիի և Բիլդտի գաղափար։ Մի ուրիշ, լեհ նեոկոնսերվատոր էլ կար, որն ամուսնացած է ամերիկյան հայտնի կին ժուռնալիստի հետ: Այսինքն՝ դա այն ժամանակ էր, երբ խոսում էին Արևելյան գործընկերության մասին, բայց ես որևէ բան չեմ լսել կամ տեսել Արևելյան գործընկերության գաղափարի մասին շատ երկար ժամանակ։

Ի դեպ, նրանք դրա մասին դադարեցին խոսել այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանը ներխուժեց Ուկրաինա։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Այո՛, ես հիշում եմ այդ խոսակցությունը. կարծում եմ, որ Արևելյան գործընկերությունը մի գաղափար էր, որը նման է խաղաղության գործընկերությանը՝ 90-ական թվականների, դա միջանկյալ, կես քայլ առաջ մի լուծում էր, կես քայլ դեպի ՆԱՏՕ։

Բայց, Ջեյմս, ինչպե՞ս է հնարավոր։ Այս պատերազմը՝ Ռուսաստան-Արևմուտք առճակատումը, սկսվեց հենց այն բանից հետո, երբ հարց դրվեց Ուկրաինան Եվրոպական միության և ՆԱՏՕ-ի անդամ դարձնելու ուղղությամբ։ Ըստ որոշ աղբյուրների՝ 1.700.000 զոհեր տվեցին կողմերն այս պատերազմում. այս սարսափելի կորուստներից, տառապանքներից հետո, երբ միլիոնավոր մարդիկ փախան Ուկրաինայից, երբ Ուկրաինան ավերված է, հիմա նրանց ասում են՝ կներեք, մենք ուղղակի կատակում էինք, դուք ՆԱՏՕ-ի մաս չեք դառնա, կներեք, մենք ուղղակի խաբեցինք ձեզ։ Ինչպե՞ս կարելի է նման բան թույլ տալ:

Ինչպես հասկանում եմ Ձեր խոսքից, Հայաստանի համար ռեալ որևէ հեռանկար չկա Եվրոպական միության մաս դառնալու: Ինչպե՞ս է հնարավոր մի ամբողջ ազգի խաբել կամ թակարդի մեջ գցել, օգտագործել մի ամբողջ ազգ՝ որպես խաղաքարտ, ինչպես Ուկրաինայի դեպքում, հարյուր-հազարավոր մարդկանց սպանել և հետո ասել՝ կներեք, մենք պարզապես կատակ էինք անում։ 

Ջեյմս Քարդեն.– Դա բացատրվում է այդ գաղափարախոսությամբ։ Սա այդ գաղափարախոսության թույնն է։ Եթե կույր ձևով հավատում եք ինչ-որ մի բանի, մոլեռանդորեն հավատում եք այդ գաղափարին, դուք կարող եք ցանկացած բան անել, և դա մեծ խնդիր է, և դա այն խնդիրն է, որի հետ մենք առճակատվում ենք Վաշինգտոնում, որտեղ այս մարդիկ հավատում են նեոկոնսերվատիվ այս գաղափարախոսությանը, գլոբալ ամերիկյան հեգեմոնիային, ամերիկյան գերտերության, աշխարհում գլոբալ ամերիկյան հեգեմոնիայի տիրապետությանը։

Կարծում եմ՝ մենք այստեղ՝ Վաշինգտոնում, պրոբլեմ ունենք նաև Իսրայելի լոբբիի հետ:

Շատ խելացի և հումանիստ հրեա-ամերիկյան գրող Փիթր Բայն Հարթը լավ բնութագրել է այսօրվա Իսրայելի կառավարության մոտ ձևավորված մտածելակերպը։ Նա այս մտածելակերպը բնորոշել է՝ որպես անվերապահ թույլատրություն, ամենաթողություն, անվերապահ լիցենզիա Իսրայելին, որպեսզի Իսրայելն անի այն ամենը, ինչ կցանկանա, ինչը ճիշտ կհամարի…

Այս արտահայտությունը ճիշտ ձևով բնութագրում է այն մտածելակերպը, որն ունեն եվրոպացիները և ամերիկացիները, ովքեր կարծում են, թե ՆԱՏՕ-ի ռազմական դաշինքի ընդլայնումը դեպի Ուկրաինայի տարածք, կախարդական ձևով ինչ-որ ազատ շուկաներ կբերի և ինչ-որ ուրիշ պրոգրեսիվ, լիբերալ առաջնահերթ բարիքներ կբերի, ինչը, բնականաբար, տեղի չունեցավ։ Նման գաղափարախոսությունը կարող է ձեզ մոլորեցնել, ձեզ կարող է խաբել, շփոթեցնել, կեղծ սպասումներ առաջացնել, և դուք ցանկացած քայլի դիմեք՝ մոլեռանդորեն հավատալով  այդ գաղափարախոսությանը։ Սա շատ լուրջ պրոբլեմ է: 

Արթուր Խաչիկյան.– Այո, սա գաղափարախոսության ուժն է, դրա համար ես որոշ լիբերալների կոչում եմ լիբերալ բոլշևիկներ։ Դա նույն սխալն է, որը բոլշևիկներն արեցին 1917 թվականին, երբ նրանք ասացին, որ ամբողջ աշխարհում լինելու է պրոլետարական հեղափոխություն, և երբ Տրոցկին Բրեստ-Լիտովսկում գնաց բանակցելու գերմանացիների հետ, ասաց՝ դուք արդյոք չգիտե՞ք, որ վաղն աշխատավոր դասը կմիանա, ինչի՞ համար ենք մենք ընդհանրապես բանակցում։ Եվ դրանից հետո Ռուսաստանը կորցրեց Բելառուսի և Ուկրաինայի իր տարածքների և բնակչության 1/3-ը։ 

Ջեյմս Քարդեն.- Ուրախ եմ, որ դուք նշեցիք բոլշևիկների մասին։ Դա շատ ճիշտ օրինակ է, նեոկոնսերվատորները, ամերիկյան՝ բացառիկ լինելու այս գաղափարախոսությանը հավատացող մարդիկ տրոցկիստների ժառանգներն են, տրոցկիստական գաղափարի ժառանգները, որը պնդում էր, որ լինելու է պերմանենտ հեղափոխություն։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Դա ճիշտ է, այդպես է։ Այո, սա բոլշևիզմ է։

Ջեյմս Քարդեն.- Ուրախ եմ, որ դուք դա նշեցիք, որովհետև ամերիկյան նեոկոնսերվատորներն իսկական ժառանգներն են տրոցկիստների պերմանենտ հեղափոխության գաղափարի։ Այո, դա ճիշտ է։ Եվ դուք այսպիսի մարդիկ ունեք ամեն տեղ, բայց հատկապես հասարակական կազմակերպությունների ներքո են նրանք գործում։ Դա, փաստորեն, առաջին ճակատն է կամ նիզակի ծայրն է ամերիկյան նեոիմպերիալիստական հավակնությունների կամ ամբիցիաների համար։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Ցավոք սրտի, այո, մենք դա շատ լավ գիտենք, քանի որ Հայաստանում կա մի ամբողջ բանակ, որը ֆինանսավորում է արևմտյան, այդ թվում՝ «Սորոսի» հիմնադրամների կողմից։ Ցավոք սրտի, փոխանակ մեզ հետ խոսեն դեմոկրատիայի և մարդու իրավունքների մասին, նրանք դրա փոխարեն՝ մեզ սովորեցնում են, որ մենք պետք է հանձնվենք, պետք է խզենք մեր կապերը Ռուսաստանի հետ։ Հայաստանում տեղի է ունենում մոլեռանդ հակառուսական քարոզչություն, բայց դրա տեղը որևէ ռեալ լուծում չեն առաջարկում, չեն ասում, թե ո՞ւր կարող ենք մենք գնալ։ Եվ ձեր հավատարիմ ընկերը նույնպես այս արշավի թիրախ դարձավ…

Դուք նշեցիք Ուկրաինայի մասին։ Իրավիճակը չի հանդարտվում։ Ես ուզում էի նշել, որ գոնե Մարկո Ռուբիոն ազնվություն ունեցավ ասել՝ մենք խաբեցինք այս մարդկանց, ստեցինք, երբ ասացինք, որ նրանք կարող են հաղթել Ռուսաստանին: Այսինքն՝ ինչ-որ առողջ դատողություն կար իր մոտ։ Նա տեսավ իրականությունը, և հետո, ցավոք սրտի, այն պատճառներով, որը դուք նշեցիք, իրավիճակը փոխվեց։

Մենք խոսում ենք հիմա «Տոմահավկ» հրթիռների մասին, և, փառք Աստծո, այդ որոշումը հետաձգվեց։ Ես հիշում եմ սառը պատերազմը, և «Տոմահավկ» հրթիռները  ստրատեգիական տրիադայի մաս էին։ Այս հրթիռները կարող են կրել միջուկային զենք։ Դա կատա՞կ էր։ Փաստորեն հետաձգվեց։ Պատերազմը չի կանգնում, և  բանակցությունները Ալյասկայում որևէ ռեալ արդյունքի չբերեցին։ Բոլորը հիմա փորձում են կանխատեսել, թե ինչպես է վերջանալու այս պատերազմը։

Ես չգիտեմ՝ արդյո՞ք արժե՝ մենք այդ թեմայի մեջ մտնենք, չնայած դուք արդեն նշեցիք տարածքային հարցերը։ Ինչ-որ պահ կգա, և այս ամենը կավարտվի որևէ տեղ՝ Լվովի և Խարկովի միջև կամ Լվովի և Բելգորոդի միջև։ Մի գիծ կգծվի, և այս պատերազմն, ի վերջո, կավարտվի:

Դուք ինչպե՞ս եք տեսնում՝ ինչ պայմաններով այն կավարտվի, և, ի դեպ, ի՞նչ եղավ, երբ Թրամփն ասաց՝ հիմա ես հասկանում եմ, որ Ուկրաինայի ամբողջ տարածքը կարող է հետ վերցնել և անգամ իր տարածքից ավելի շատ։ Սա ինչ-որ սարկաստիկ հեգնա՞նք էր, ինչպե՞ս սա կարող է ավարտվել։ 

Ջեյմս Քարդեն.- Դե ոչ ոք չգիտի իսկապես։ Երբ Թրամփն ինչ-որ բան ասում է, դժվար է ասել, թե նա, ինչպես անգլիացիներին են ասում, ուղղակի ձե՞ռք է առնում բոլորին, թե՞ լուրջ է ասում։ Կարծում եմ, որ նրա այդ հայտարարությունն ուղղակի իմպրովիզ էր։ Նա ուղղակի Զելենսկուն և եվրոպացիներին ուզում էր ասել՝ գնացեք, ձեզ հաջողություն եմ ցանկանում, գնացեք, շարունակեք այս պատերազմը։ 

Արթուր Խաչիկյան.-  Այո՛, ես էլ եմ այդպես կարծում, ուղղակի ձեռք էր առնում նրանց։

Ջեյմս Քարդեն.- Դե գոնե հույս ունեմ, որ դա այդպես էր, որ դա ուղղակի հեգնանք էր։ Ոչ ոք իսկապես ռեալ չգիտի, թե որն է եղել Թրամփի իրական մտադրությունը։ Դրանում է իր հանճարեղությունը, որևէ մեկը չի կարող իմանալ, թե նա իսկապես ինչ էր ուզում ասել։

Ես կարծում եմ, որ պատերազմը կշարունակվի մինչև հաջորդ տարվա գարուն և ամառ։ Կարծում եմ, որ ռուսները մինչ այդ կճեղքեն ճակատի գիծը, և պատերազմը կավարտվի։

Պուտինը փորձել է այս գամբիտը մի քանի անգամ Թրամփի հետ, երբ նա ասում է, որ մենք կավարտենք պատերազմը, բայց ուկրաինացիները պետք է զիջեն տարածքներ, որոնք մենք դեռ չենք գրավել: Ուկրաինացիները դա չեն կարող անել. եթե Զելենսկին այդպիսի բանի համաձայնվի, իրենք կկախեն, և ես չեմ կարծում, որ Միացյալ Նահանգները պետք է աջակցի այս թեզին: Եթե ռուսները դա ուզում են, նրանք պետք է գնան և վերցնեն: Եթե դա նրանց պետք է, իրենց պետք է ստիպել, որ դա անեն։ Չեմ կարծում, որ ուկրաինացիները մեր աջակցությամբ պետք է զիջեն այն տարածքները, որոնք ռուսները դեռ չեն գրավել։ Բայց շատ պարզ է դառնում, որ ուկրաինացիները չեն կարողանում ապահովել զորակոչի անհրաժեշտ կարիքները։ Զոհերի թվերը սարսափելի բարձր են, դա սարսափելի է: 

Արթուր Խաչիկյան.- Այո, դա սարսափելի է:

Ջեյմս Քարդեն.- Նրանք չեն հաղթում, նրանք պարտվում են, բավական ծանր պարտություններ են կրում, և ռուսները ճեղքելու են ճակատը կամ շփման գիծը, և նոր սահման է գծվելու։ Որևէ ռեալ ռիսկ չկա, որ ռուսները կզբաղեցնեն ամբողջ երկիրը, քանի որ դա կլիներ ոչ խելացի բան, և եթե ռուսներն ուզենան դա անել, դա շատ թանկ կնստի իրենց վրա, և նրանք գործ կունենան կատաղի պարտիզանական պատերազմի հետ։ Այս մոլեռանդ, կատաղի պարտիզանական պատերազմը կարող է մի ամբողջ սերունդ ոչնչացնել:

Ուկրաինացիներն ուժեղ ժողովուրդ են, նրանք չեն դադարեցնելու իրենց պայքարը, և այնտեղ իսկական ատելություն կա, ներքին խորը ատելություն՝ ռուսների նկատմամբ: Կարծում եմ՝ եթե մի պահ հետ գնանք ու հարց տանք՝ արդյո՞ք սա իսկապես Ռուսաստանի կայսերական նկրտումների մասին է, կտեսնենք, որ ողբերգությունն այն է, որ այս իրավիճակը հետևանք չէ ռուսական կայսերապաշտության կամ Պուտինի կողմից Սովետական Միության վերականգնման նկրտումների։

Դրանք, սակայն, այն չավարտված անելիքներն են, որոնք մնացին սառը պատերազմից հետո։ Սա սահմանների հարց է, և այս խնդիրը սկսվում է բոլշևիկներից։

Ուկրաինան, ինչպիսին նա կար 9991 թվականից մինչև 2014 թիվը, հարաբերականորեն նոր միավորում է, և նրանք երբևիցե չպետք է վերցնեին Դոնբասի շրջանը ու դարձնեին Ուկրաինայի մաս։ Դա շատ վատ սխալ էր, իրենց ղեկավարների կողմից այն ժամանակ թույլ տրված սարսափելի սխալ էր, և դա մի սխալ է, որի համար նրանք հիմա, ցավոք, վճարում են։ 

Արթուր Խաչիկյան.-  Այո, այո, և ով էլ լինի, որը կհամաձայնվի զիջել Դոնբասը, Լուգանսկը, Զապորոժիեն և Ղրիմը, ես հարց եմ տալիս ինձ, թե որքան երկար այդ մարդը կապրի, մինչև մի ուրիշ երթ տեղի ունենա ջահերով Կիևի փողոցներում, որովհետև հիշում եք, Զելենսկիի մոտ իր խաղաղության նախագիծն այդքան էլ հաջող չավարտվեց։

Հիշո՞ւմ եք, երբ նա ընտրարշավ էր անցկացնում փոխզիջումների կարգախոսներով, իրեն ասացին՝ մենք քեզ կսպանենք, և նա կանգ առավ։ 

Ջեյմս Քարդեն.- Դա բացարձակ ճիշտ է, հենց այդպես էլ եղավ։ Մարդիկ դա չեն հիշում։ Նա իր ընտրարշավն անցկացրեց՝ որպես խաղաղության թեկնածու, և Զելենսկին հաղթեց, որովհետև նա խոստացավ ավարտել այս պատերազմը։ Դրանից հետո նա այցելեց իր զինվորներին արևելքում, և իրեն շատ պարզ ասացին, որ նա այդպիսի բան չի անի, և դրանից հետո նա ամբողջովին փոխվեց։ Նա հիմար մարդ չէ, բայց, ցավոք սրտի, նա ճիշտ մարդ չէր, ճիշտ թեկնածուն չէր այսպիսի մեծ խնդրի համար։ 

Արթուր Խաչիկյան.- Դե ինչ-որ մեկը պետք է այս զիջումները կատարի և ինչ-որ ձևով դրանից հետո կենդանի մնա։ Շնորհակալություն, Ջեյմս։ Հիանալի զրույց է։

Իմ վերջին հարցը: Քանի որ մենք խոսում ենք նախագահ Թրամփի մասին, թե ինչպես է ԱՄՆ-ը երաշխավորում խաղաղությունը, մի ուրիշ օրինակի մասին են վերջերս շատերը բարձրաձայնում։ Դա պաղեստինցիների և Իսրայելի միջև վերջերս Գազայում կնքված խաղաղության համաձայնագիրն է։ Մենք բոլորս շատ երջանիկ էինք, որ այն կնքվեց։ Մենք տեսանք, թե ինչպես դադարեց բռնությունը, և նրանք սկսեցին փոխանակել ռազմագերիներին։ Դա տևեց 9 օր։ 9 օրից հետո ռմբակոծությունը վերսկսվեց։ Ես սխա՞լ եմ հիշում, 9 օրից ավելի երկա՞ր տևեց:

Ջեյմս Քարդեն.-  Ո՛չ, չեմ կարծում, իմ կարծիքով, Դուք շատ եք ասում: Իմ կարծիքով, թանաքը դեռ չէր չորացել խաղաղության համաձայնագրի այդ թղթի վրա, երբ իսրայելցիները նորից սկսեցին սպանել պաղեստինցիներին։ Եվ դա աբսուրդային համաձայնություն էր։ Նեթանյահուն կանի այն ամենը, ինչ ուզում է, և որևէ մեկը մատը չի շարժի կամ բարձրացնի, որպեսզի նրան կանգնեցնի: Եվ ես կարծում եմ, որ դա իսկապես մեծ ամոթ է արաբական աշխարհի համար, որ նրանք ուղղակի կողքից կանգնած նայում էին վախկոտների պես, և ոչինչ չարեցին, ու  Նեթանյահուն շարունակում էր մորթել այդ մարդկանց։

Արթուր Խաչիկյան.- Համաձայն եմ։ Դա շատ տխուր է։ Դա է ամբողջ խնդիրը։ Մեզ ասում են, որ եթե դուք Խաղաղության համաձայնագրի թուղթը ստորագրեք Ալիևի հետ, դա ձեզ կերաշխավորի խաղաղություն։ Դե, տեսնո՞ւմ եք։ Շատ թղթեր կային, որոնք ստորագրվել էին։ Մենք գիտենք նմանօրինակ բազմաթիվ թղթերի օրինակներ, որոնք ստորագրվել են ժամանակին։ Օրինակ՝ Ուկրաինայում, Իսրայելում, Պաղեստինում: Միգուցե փոքր-ինչ քննարկե՞նք և ուղղակի հիշեցնե՞նք մեր ժողովրդին, թե քանի անգամ են ինչ-որ թղթերի էջեր ստորագրվել և խախտվել…

Ստորագրված նման թղթերից հետո այսօր տեսնում ենք Գերմանիայի կանցլերին, ով ասում է՝ դե, մենք ուղղակի ժամանակ էինք շահում, որպեսզի նրանց զինենք։ Դուք կցանկանա՞ք մեկնաբանել սա, քանի որ չեմ կարծում, որ մեր հասարակությունն այդ մասին գիտի։

Ջեյմս Քարդեն.– Դուք խոսում եք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործընթացի և պայմանավորվածությունների մասին: 2015 թվականին կնքվեցին և ավարտվեցին այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանը ներխուժեց Ուկրաինա: Դա մի ֆորմատ էր, որը ստեղծվել էր գերմանացիների և ֆրանսիացիների, ուկրաինացիների ու ռուսների միջև, և այնտեղ կար համաձայնագրերի մի շարք, որոնք ստորագրվել էին, բայց երբևիցե կյանքի չէին կոչվել: Նրանք իսկապես չէին իրագործվել ուկրաինական կողմից։

Ուկրաինացիները համաձայնվել էին ինքնավարության ինչ-որ աստիճան տալ ռեգիոնին, Լուգանսկի և Դոնբասի շրջաններին, բայց չարեցին. հենց դա էր խնդրահարույց։

Եվ հետո, երբ Անգելա Մերկելը թողեց իր պաշտոնը, նա, փաստորեն, ասաց, որ այս ամբողջ պայմանագիրը խաբեություն էր: Սա 6 տարվա խաբեություն էր, որի նպատակն էր՝ ժամանակ տալ ուկրաինացիներին, որպեսզի նրանք ամրապնդեն իրենց դիրքերը։

Այդքան էլ ոգեշնչող չէ այս օրինակը։ Դուք պետք է սրա մասին մտածեք, դա ձեր մտքում պահեք, և չպետք է հեշտությամբ հավատաք կամ հեշտությամբ վստահեք Արևմուտքին, չպետք է մտածեք, որ Արևմուտքը ձեր շահերի մասին կմտածի։

Արթուր Խաչիկյան.- Իմ կարծիքով՝ եթե դուք հաճախ եք օգտագործում վստահություն բառը, ուրեմն չպետք է գործ ունենաք միջազգային հարաբերությունների հետ։

 Ջեյմս Քարդեն.- Այո, հենց այդպես։

Արթուր Խաչիկյան.- Ջեյմս, շատ շնորհակալ եմ, հիանալի զրույց էր: Ձեզ լավ օր եմ մաղթում Վաշինգտոնում, և հույս ունեմ, որ մի օր նորից կխոսենք։

Ջեյմս Քարդեն.- Շնորհակալ եմ, ուրախ էի ձեզ տեսնել։