Փոխել դատավարության ընթացքը. Վահե Հովհաննիսյան
Բաքվում պահող հայերի համար, որպես հանրություն, կարող ենք ընտրել գործողությունների երկու սցենար։ Առաջինը՝ լացել, պահանջել, հետո ցրվել տներով։ Մյուս սցենարը՝ մի կողմ դնել զգացմունքներն ու անցնել ռացիոնալ քայլերի։
Պահանջ 1. Անհապաղ ազատ արձակել
Ակնհայտ է, որ Հայաստանը, աշխարհը և Հայաստանի կապերն աշխարհի հետ այն վիճակում չեն, որ այսօրվա մեր պահանջով Ալիևը գերիներին ազատ արձակի։ Հաղթանակի ամպերում ապրող Ալիևը ունի իր սեփական պատկերացումները։ Իհարկե, ազատության պահանջ հնչեցնելը ֆոնային առումով ճիշտ է, բայց եկեք ընդունենք, որ այսօրվա իրողությունների պայմաններում արագ արդյունք ստանալը շատ բարդ է։
Պահանջ 2. Բաց դատավարություն
1961թ. ապրիլի 11-ին Իսրայելը սկսեց ամբողջ աշխարհով հեռարձակել Ադոլֆ Էյխմանի դատավարությունը։ Էյխմանն իրավամբ համարվում էր նացիստական Գերմանիայի առանցքային հրեշավոր դեմքերից։ Իսրայելը խնդիր էր դրել՝ ամբողջ աշխարհին ցույց տալ իրականությունը, և արեց բաց դատ, որին մասնակցում էին աշխարհի բոլոր առաջատար լրատվամիջոցները։ Հենց այդ քայլով Իսրայելը հասավ առավելագույն արդյունքի։ Ի դեպ, Նյու-Յորք ամսագիրը ներկայացնող Հաննա Արենդտը հենց այդ դատավարության ժամանակ գրեց իր հայտնի աշխատությունը։
«Հակաէյխմանական» դատավարություն
Ալիևն ակնհայտորեն ուզում է Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունից ստանալ հավաքական Էյխման՝ ռազմական հանցագործների։ Երբ մենք օդում պահանջում ենք «անհապաղ ազատ արձակել» դա այսօր իսկապես մնում է օդում։
Ազատման պահանջին զուգահեռ՝ մենք պիտի զարգացնենք իսկական բաց դատավարության պահանջը.
ա. Ուղիղ հեռարձակում
բ. Միջազգային մամուլի ներկայություն
գ. Միջազգային իրավապաշպանության ներկայություն
դ. ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների բարձր հանձնակատարի ներկայացվածություն
ե. ԵԽ մարդու իրավունքների հանձնակատարի ներկայացվածություն
զ. Վկաների հարցաքննություն (ունենք 100 հազարից ավելի վկա՝ արցախահայությունը)
է. Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների մասնակցություն՝ որպես վկա կամ որպես դիտորդ։
ը. ՌԴ խաղաղապահ ուժերի վկայություն
Մեր պահանջն այսպես աշխարհի համար ավելի հասկանալի կլինի, և մեծ դաշտ կբացվի աշխատանքի համար։
Ալիևի նախաձեռնած «Էյխմանի դատավարությունը» պետք է վերափոխենք պայմանական ասած «հակաէյխմանի դատավարության»։ Ցեղասպանություն, էթնիկ զտում, խաղաղ բնակչության զանգվածային տեղահանություն, քաղաքների և գյուղերի ռմբակոծում, ամբողջական, թեկուզ՝ չճանաչված, բայց գոյություն ունեցող պետության նյութական և հոգևոր ժառանգության ոչնչացում։
Մենք այս դատավարությունը կարող ենք մեր օգտին ավարտել, եթե կարողանանք փոխել նրա ընթացքը. սա է բանալին։ Այս պահին խաղն Ալիևին լրիվ ձեռք է տալիս, սա նրա խաղն է։ Նա կարող է սա անվերջ ձգել՝ գերիներին օգտագործելով որպես պատանդ։ Բայց հենց դատավարության ընթացքը սկսի դուրս գալ նրա խաղի կանոններից, նրան սկսի նյարդայնացնել, նա հակված է լինելու լուծումներ գտնելու։ Ռ. Վարդանյանի խոսքում էլ կար. «Եթե դատում եք, դատեք բաց ու հրապարակային…»։ Պակիստանցի իրավապաշտպան, Ավրորայի հավակնորդ Սայիդա Ղուլամ Ֆաթիմանի պատրաստակամությունը՝ Բաքու մեկնելու, կարող է դառնալը մեկնարկը նման զանգվածային պրոցեսի։ Մենք ունենք ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների բարձր հանձնակատարի խոսքը, որը լավ ֆոն է ապահովում ճիշտ աշխատելու համար։
Փոխելով դատավարության ընթացքը՝ մենք կկարողանանք փոխել այս դատի շուրջ Ադրբեջանի պլանները։ Ալիևին ուղղակի ձեռք չի տա ունենալ ի վնաս իրեն աշխատող դատավարություն։
Արցախյան «Սիմոն Վիզենթալ»
Շատ կարևոր է ստեղծել Արցախի էթնիկ զտման փաստահավաքման, արցախահայության իրավունքների պաշտպանության, պատմության խեղաթյուրման, Արցախի նյութական և հոգևոր ժառանգության ոչնչացման վերաբերյալ նյութերի, մեղավորների հայտնաբերման, դեպի Արցախ վերադարձի հարցերով զբաղվող կենտրոն՝ հրեական «Սիմոն Վիզենթալի» կենտրոնի օրինակով։ Ադրբեջանը չի դադարելու մեծացնել իր պահանջները. Հաջիևի հայտարարությունը՝ դրան ապացույց։ Ուզելու է ամեն ինչ և բոլորին։
Նման Կենտրոնի հիմնումը լուրջ աշխատանքի դեպքում դառնալու է Ադրբեջանի համար տհաճ, լուրջ խնդիրներ առաջացնող պրոբլեմ։ Դառնալու է հակակշիռ և զսպող գործիք։ Արցախում կատարվել են հրեշավոր հանցագործություններ՝ կոնկրետ պատասխանատուներով։ Ամենը պետք է փաստագրվի։ Այս պահին Հայաստանում ցաքուցրիվ խմբերի, լրագրողների, իրավապաշտպանների մոտ հավաքվում են տեղեկություններ. այդ ամենը պիտի ունենա «գնալու, կենտրոնանալու տեղ»։
Պիտի փոխենք ընթացքը, որ ստանանք լուծումներ։ Կհասնենք հաջողության՝ Ադրբեջանի վրա ճնշումների ուժեղացման և դատավարության բովանդակության փոփոխության ճանապարհով՝ օգտվելով փոփոխվող աշխարհի հնարավորություններից։
Օգտվել նոր ստեղծվող իրավիճակներից.
ա. Ռուս-ամերիկյան երկխոսություն՝ Մինսկի խմբի հնարավորություններ։
բ. Աշխարհի 2 ամենաազդեցիկ լիդերները՝ Պուտին, Թրամփ, դավանում են և հրապարակայնորեն խոսում ավանդական քրիստոնեական արժեքների կարևորության մասին։ Հայաստանը քրիստոնյա աշխարհում ունի ծանրակշիռ դիրք։
գ. Արցախի հայաթափումը տեղի է ունեցել ռուս խաղաղապահների ներկայության պայմաններում։ Այսօր Ռուսաստանի հանդեպ Ալիևի ցուցադրական դեմարշների պայմաններում պարզապես հրամայական է աշխատել ռուսների հետ այս թեմայով։
Վահե Հովհաննիսյան
Այլընտրանքային նախագծեր խումբ
