Բիզնեսը կորցնում է վստահությունը
Այլևս պարզ է, որ բրիտանական հեղինակավոր HSBC բանկը Հայաստանում դադարեցնում է իր գործունեությունը։ HSBC-ին, որը հանդես էր գալիս «HSBC բանկ-Հայաստան» անվանումով, Հայաստանում վաճառում է իր ակտիվները։
Դրա համար բերվում են տարբեր պատճառաբանություններ։ Հիմնավո՞ր են այդ պատճառաբանությունները, թե՞ ոչ, այնքան էլ էական չէ։
Անկախ նրանից՝ ինչո՞վ է պայմանավորված Հայաստանից հեղինակավոր միջազգային բանկի դուրս գալը, դա բոլորովին էլ լավ բանի մասին չի խոսում։ Գրեթե 28 տարի Հայաստանում բարեհաջող գործելուց հետո բանկի հեռանալը բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում։ Հատկապես, եթե հաշվի առնենք շահութաբերության այն մակարդակը, որը վերջին տարիներին արձանագրվել է՝ ինչպես ընդհանրապես Հայաստանի բանկային համակարգում, այնպես էլ՝ HSBC-ում։
Վերջին երկու տարիներին Հայաստանը գտնվում է ֆինանսական մեծ հոսքերի ազդեցության տիրույթում, ինչը բանկերի համար բարձր շահույթներ է ապահովում։ Թվում է, թե այդ պայմաններում ֆինանսական շուկայի մասնակիցները պիտի հակված լինեին մնալու ու շարունակելու աշխատել Հայաստանում։ Բայց միջազգային հեղինակավոր բանկը որոշել է հեռանալ։ Նույնիսկ արձանագրված բարձր շահույթները պատճառ չեն եղել դրա համար։
Հիշեցնենք, որ անցած տարի բանկի շահույթները գերազանցեցին 11 մլրդ դրամը։ Նախորդ տարի էլ այն ստացել է 8 մլրդ դրամից ավելի զուտ շահույթ։ Բանկի շահութաբերությունն անցած տարի աճել է ավելի քան 37 տոկոսով։
Բանկի գործունեության համար սրանք փայլուն արդյունքներ են։ Բայց անգամ նման արդյունքների պարագայում, որոշել են հեռանալ, ինչը ոչ մի կերպ չի տեղավորվում Հայաստանի ներդրումային գրավչության վերաբերյալ իշխանությունների պարբերաբար հնչեցրած հայտարարությունների շրջանակներում։
Միջազգային հեղինակավոր բանկի հեռանալը թուլացնում է Հայաստանի տնտեսության նկատմամբ օտարերկրյա ներդրողների վստահությունը։ Հատկապես որ, այդ վստահությունը բոլորովին էլ բարձր չէ, ու դա երևում է նաև օտարերկրյա ներդրումների կառուցվածքից։ Արտաքին կապիտալն առանց այդ էլ մեծ դժկամությամբ է գալիս Հայաստան։ Եթե նույնիսկ գալիս է, գալիս է շատ սահմանափակ ոլորտներ ու սահմանափակ երկրներից։
Դրա համար, անշուշտ, բազմաթիվ պատճառներ կան՝ սկսած տնտեսական իրավիճակից, վերջացրած անվտանգային խնդիրներով, ներդրումների պաշտպանվածությամբ։ Ներդրողը Հայաստանում կարող է բախվել այլ երկրից ստացվող ուղղակի ռազմական ներգործության հետ, իսկ պետությունը՝ ի դեմս կառավարության, ոչնչով չկարողանա պաշտպանել նրան։ Չկարողանա ապահովել ներդրողի ու ներդրումների անվտանգությունը և հարկադրված լինի տեղափոխել ծրագրի իրականացման վայրը։
Սա չլսված-չտեսնված բան է, որից առավել վատ ազդակներ օտարերկրյա և ընդհանրապես ներդրողներին փոխանցել, հնարավոր չէ պատկերացնել։
Հայաստանում ներդրումների ռիսկայնությունը չափազանց բարձր է։ Դա առաջին անգամ չէ, որ տեսնում ենք։
Նախկինում ևս ներդրողները բազմիցս բախվել են նման իրավիճակների։ Հարյուրավոր միլիոն դոլարներ ներդնելուց հետո, ստիպված են եղել դադարեցնել աշխատանքները, որին նպաստել են նաև իշխանությունները։
Ամուլսարի ծրագիրը դրա վառ արտահայտությունն է։ Իշխանությունների գործուն աջակցությամբ ժամանակին այն բախվեց խնդիրների։ Նիկոլ Փաշինյանն Ազգային ժողովի ամբիոնից հաթաթաներ էր տալիս։ Ասում էր՝ «ընկերություններ կան, գալիս են, ասում՝ կդիմենք միջազգային դատարան, ու զգում են, որ ՀՀ ներկայացուցիչները չեն ուշաթափվում, իրենք են վատանում, ո՞նց մեզանից չեք վախենում… ո՛չ, չենք վախենում, էդ դուք մեզանից պետք է վախենաք, եթե վախենալու բան կա, և ոչ մենք՝ ձեզնից»։
Այսպիսի հայտարարություններից հետո, հիմա կառավարությունը ստիպված է պետական բյուջեից հարյուր-հազարավոր դոլարներ ծախսել միջազգային դատարաններում Հայաստանի շահերը պաշտպանելու համար։
Ու դեռ հարց է, թե այս ամենն ինչո՞վ կավարտվի։
Միայն այս տարվա սկզբին շուրջ 200 հազար դոլար հատկացվեց Ամուլսարի գործով Արբիտրաժային դատարանի ծախսերը փակելու համար։
Դրանից կարճ ժամանակ առաջ էլ գրեթե նույնքան հատկացվել էր՝ «Սանիտեքն՝ ընդդեմ Հայաստանի» գործով։
Բայց սրանք դեռ ծիծեռնակներ են։ Եթե հանկարծ այնպես ստացվի, որ Միջազգային արբիտրաժային դատարանը Հայաստանի դեմ որոշում ընդունի, դա կարող է պետական բյուջեի վրա հարյուրավոր միլիոն դոլարներ նստել։ Զուտ այն պատճառով, որ կառավարությունն ու իշխանություններն, իրենց քաղաքական նպատակահարմարություններից ելնելով՝ խախտել են ներդրողների իրավունքները։
Հայաստանի ներդրումային գրավչությունը միշտ էլ չի փայլել։ Բայց վերջին տարիներին ավելի է վատացել։ Ու ինչպես վկայում է HSBC բանկի օրինակը, նույնիսկ նման խոշոր ներդրողներն են հակված հեռանալ։ Դա կպաճառաբանվի հետաքրքրությունների փոփոխություններով, կապիտալի վերաբաշխմամբ, թե այլ կերպ, նշանակություն չունի։ Պատճառներ միշտ էլ կարելի է գտնել։ Փաստը մնում է այն, որ գրեթե երեք տասնամյակ հաջողությամբ աշխատելուց և բանկային համակարգում բարձր հեղինակություն ձեռք բերելուց հետո, բանկը հեռանում է Հայաստանից։
«Որոշումը կայացվել է ռազմավարական վերանայման արդյունքում։ Չնայած այն հանգամանքին, որ HSBC Հայաստանի ցուցանիշները բարձր են եղել, այնուամենայնիվ, HSBC խմբի ռազմավարությունն է՝ կապիտալը վերաբաշխել կապերի ապահովման և ռազմավարական նշանակության տեսանկյունից ավելի լայն հնարավորություններ ընձեռող համաշխարհային ուղղություններ։ Այս համատեքստում Խումբն իր բիզնեսի համար նպատակահարմար չի գտել շարունակել ներկայությունը Հայաստանում»,- այսպես էր HSBC-ն մեկնաբանել Հայաստանից իր հեռացումը։
Հատկանշական է, որ բանկը Հայաստանից հեռանում է, ինչպես իշխանություններն են հայտարարում, մեր տնտեսության բարձր աճերի, բուռն զարգացումների ու ծաղկման շրջանում, որտեղ բանկային համակարգի դերը, թվում է, թե ավելի պիտի մեծանար ու կարևորություն ստանար։
Համաշխարհային հեղինակություն ունեցող բանկի հեռանալը կարող է վատ ազդակ լինել ոչ միայն գործող, այլև պոտենցիալ ներդրողների համար։ Բայց դա այն է, ինչ այսօր ունենք։ Ու այն, ինչ տեղի է ունենում, խոսում է Հայաստանի ներդրումային դաշտի, տնտեսության, ֆինանսական համակարգի և, վերջապես, իշխանությունների նկատմամբ օտարերկրյա խոշոր բիզնեսի վստահության մասին։ Մնացածը երկրորդական է։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
