Համահայկականության նոր ճարտարապետությունը հնարավորություն կտա շրջանցել Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում չբարձրաձայնվող որոշակի շփոթը. Միքայել Մինասյան

Հայկական ազգային օրակարգի առաջնային խնդիրներից մեկը շարունակում է մնալ Սփյուռքի կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ համահայկականության նոր, համարձակ ու արդյունավետ ճարտարապետության հարցը, Կանադայի «Հորիզոն» շաբաթաթերթում իր հեղինակային հոդվածում գրել է Սուրբ Աթոռում, Պորտուգալիայում և Մալթայի Ինքնիշխան Ուխտում Հայաստանի Հանրապետության նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը։

«Հայաստան-Սփյուռք գործակցության ընկալումների ու տարվող քաղաքականության, օրակարգերի ձևավորման ու առաջմղման այն մոդելը, որն ունենք այսօր, ձևավորվել է նախորդ դարում և ոչ ամբողջությամբ է համարժեք ժամանակի պահանջներին։ Իսկ եթե անկեղծ, այն այսօր արդյունավետության տեսանելի ճգնաժամ է ապրում։ Իներցիայի թելադրանքով մենք շարունակում ենք հիմնականում անել այն, ինչ տասնամյակներ շարունակ արել ենք և՛ Հայաստանում, և՛ Սփյուռքում, մինչդեռ էապես փոխվել է աշխարհը, դրա զարգացման ռիթմը, ալգորիթմները, բացի այդ կենսական փոփոխությունների է ենթարկվել հայկական աշխարհը, միջավայրը, առաջնահերթությունները, ինչպես նաև հայկական պետականության` որպես հայության քաղաքական ամենակարևոր նախագծի պոտենցիալը, դերն ու կարիքները։

Մեզ անհրաժեշտ է համարձակ հայացք՝ հիմքում ունենալով վստահությունը սեփական ուժերի հանդեպ և ժամանակի տված հնարավորությունների ու մարտահրավերների գերճշգրիտ ընկալումը։ Մենք կարիք ունենք գիտակցելու, որ արդի ցանցային աշխարհի ռիթմը և ժամանակը կարող են մեր օգտին աշխատել, եթե կարողանանք ռեսուրսներն արդյունավետ օգտագործել։ Միայն թե չուշանանք։ Աշխարհի հայկականությանը պետք է նոր երազանք, նոր թռիչք, նոր ճարտարապետություն, ընկալումների ու գործողությունների նոր բանաձև։

Անհեռանկարային է նման մասշտաբային բեկումն ակնկալել «ներքևից». անզեն աչքով էլ տեսանելի է՝ առանձին վերցրած անգամ ամենահաջողված նախաձեռնությունները, հայեցակարգերը, գաղափարներն ու փորձերը, լինեն Հայաստանում թե Սփյուռքում, շարունակում են մնալ սոսկ հաջողության ու ներշնչանքի եզակի կղզյակներ, որոնք, ժամանակի բերած փորձություններից հնանալով ու մաշվելով` այդպես էլ չեն դառնում համազգային բանաձև, չեն գործարկում հայկականության «հարատևության շարժիչը»։ Ակնհայտ է, որ նման խիզախ ճարտարապետության նախաձեռնողի ու համակարգողի դերում պետք է հանդես գա Հայաստանի Հանրապետությունը՝ որպես համայն հայության քաղաքական խարիսխ, պետականություն, որ կոչված է բացեիբաց սպասարկելու ոչ միայն իր քաղաքացիների, այլ նաև իր հայրենակիցների շահերը՝ անկախ իրենց բնակության վայրից։

Միայն նոր, խիզախ ճարտարապետությունը հնարավորություն կտա շրջանցել միմյանցից ունեցած սպասումների ու հիասթափության պարբերական ալիքների հետևանքով չբարձրաձայնվող այն որոշակի շփոթը, որը տևական ժամանակ է թևածում է Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում։ Միշտ չէ, որ մենք Հայաստանում համակարգված գիտենք, թե կոնկրետ ինչ ենք ակնկալում Սփյուռքից, բայցև հաճախ մեղադրում ենք ողջ Սփյուռքին կամ առանձին վերցրած նրա այս կամ այն հայտնի ներկայացուցչին՝ ինչ-որ մի իրավիճակում ինչ-որ մի բան չանելու, մեր հույսերը չարդարացնելու համար։

Նույնկերպ, Սփյուռքը համակարգված չգիտի, թե առաջնահերթությունների ինչ աղյուսակ ու ինչ ակնկալիքներ ունի մեր պետականությունը, և ինչ բանաձի շուրջ ու ինչպես է հնարավոր համադրել ջանքերը։ Մյուս կողմից, Սփյուռքն` իր առանձին շերտերով, ունի իր հստակ ակնկալիքները Հայաստանից, որոնց մասին միշտ չէ, որ բարձրաձայնվում է։

Հայկականության նոր ճարտարապետությունը պետք է ենթադրի մեր հայրենակիցներին հյուրընկալած երկրներում հայության դիրքերի համակարգված ուժեղացում՝ Հայաստանի Հանրապետության տեսանելի ու ոչ տեսանելի մասնակցությամբ. ազգային դիմագիծը պահելով հանդերձ՝ այդ հասարակություններին մեր հայրենակիցների առավելագույն ինտեգրում (որևէ կերպ բացառելով գետտոյացման վտանգը), նրա տնտեսական ու քաղաքական դիրքերի կազմակերպված առաջմղում։

Երազանքից կիրառական քաղաքական հարթություն է պետք տեղափոխել մեր հայրենակիցների՝ իրենց բնակության վայրերում իշխանության ձևավորմանը մասնակցելու, իրենց ունեցած տնտեսական-քաղաքական դերն ամրապնդելու, իրենց մասնագիտացման ոլորտներում առաջ գնալուն սատարելը։ Տվյալ երկրի հայ համայնքի շահերի առաջմղման թեզերն ու առաջարկություններն այլևս պետք է բարձր մակարդակի միջպետական հանդիպումների, միջպետական երկկողմ հարաբերությունների օրակարգերի մշտական ու պարտադիր մաս կազմեն։

Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է դառնա ու պետք է ընկալվի որպես անվտանգության աներկբա և երկաթյա երաշխավոր աշխարհի ցանկացած երկրում ապրող մեր հայրենակցի համար, նրա կողքին լինի բոլոր իրավիճակներում։ Աշխարհի ցանկացած երկրում ապրող և հայկականության գլոբալ ցանցում ներգրավված մեր յուրաքանչյուր հայրենակից պետք է վստահ լինի, որ Հայաստանի Հանրապետությունը իր ունեցած խնայողությունները պահելու ու անձեռնմխելիությունը երաշխավորելու լավագույն վայրն է. մեր պետականությունը պետք է դառնա հայկական կապիտալի անվտանգության ամենաարդյունավետ երաշխավորը։

Նա պետք է վստահ լինի, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ոչ մի պարագայում, կյանքի ոչ մի իրավիճակում այլ պետությունների ու նրանց արդարադատության առաջ անպաշտպան չի թողնում իր հայրենակիցներին։ Մեր պետականությունը աշխարհասփյուռ հայության համար պետք է դադարի ընկալվել իբրև անշոշափելի, լոկ միայն հոգևոր հայրենիք։ Այն հայկականության համար պետք է վերածվի ուժի, հպարտության ու անվտանգության կիրառական աղբյուրի։ Որևէ որոշում կայացնելիս Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է հաշվի առնի գլոբալ ազգի օրակարգն ու նրա հավաքական շահը։

Հայկականության հավաքական ուժը պետք է դառնա Հայաստանի Հանրապետության առաջընթացի, բարեկեցության ու արդիականացման առաջնային աղբյուրը։ Ապագայի նման հարացույցը պետք է պատասխաններ փնտրի ու գտնի նաև Մայր Հայրենիքում առկա կենսական հարցերից մեկի՝ ժողովրդագրական խնդիրների լուծմանը։ Հայրենադարձության ու Մայր Հայրենիքում հայահավաքի գաղափարը պետք է ձեռք ձեռքի տված քայլի աշխարհի տարբեր երկրներում հայության դիրքերի ու կարողությունների բազմապատկման ռազմավարության հետ: Ու սա հնարավոր է», – գրել է Միքայել Մինասյանը։