Պահուստները չեն համալրել, թողել են, որ դրամն ամրապնդված մնա ու շարունակի վնասել տնտեսությանը

Վերջին տարիներին Հայաստանը գտնվել է տարադրամային ահռելի հոսքերի ճնշման տակ։ Մեծ գումարներ են մտել ու դուրս եկել։

Թվում է, թե իշխանություններն այդ առիթը պիտի օգտագործեին երկրի արտաքին արժութային պաշարները համալրելու ու ֆինանսական կայունությունն ամրապնդելու համար։ Հատկապես որ, այդ հոսքերը հավերժական չեն ու մի օր վերջանալու են։ Բայց դատելով պաշտոնական տվյալներից, վերջին 2 տարվա ընթացքում Հայաստանի արտաքին պահուստները նույնիսկ նվազել են։

Կենտրոնական բանկի հրապարակած վերջին տվյալներով, Հայաստանի արտաքին պահուստները 2024թ. վերջին կազմել են 3 մլրդ 668 մլն դոլար։

Սա նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածից 60 մլն դոլարով ավելի է, բայց 443 միլիոնով պակաս է 2022թ. համեմատ։

Արտարժութային պահուստները կրճատվել են տարադրամային հսկայական հոսքերի պայմաններում։ Այդ հոսքերով են իշխանությունները մշտապես պայմանավորել վերջին տարիներին արձանագրված ազգային արժույթի ամրապնդումը, ինչը մեծապես վնասել է ներքին տնտեսությանը, հատկապես՝ տնտեսության արտահանելի հատվածին։

Տնտեսության վրա տարադրամային ճնշման ու դրամի արժևորման ազդեցությունն ինչ-որ տեղ թուլացնելու համար կարող էին տարադրամ ներքաշել, դրա հաշվին համալրելով նաև արտաքին պահուստները։ Արդյունքում, մի կողմից՝ հետագայի համար ֆինանսական անվտանգության լրացուցիչ բարձիկներ կստեղծեին, մյուս կողմից՝ շնչելու որոշ հնարավորություններ կտային տնտեսությանը։

Բայց, ինչպես տեսնում ենք, տարադրամային հսկայական հոսքերի պայմաններում, արտաքին պահուստները վերջին 2 տարում նույնիսկ կրճատվել են։

Այսինքն՝ չեն էլ փորձել պահուստները համարելու միջոցով թուլացնել տարադրամային ճնշումը դրամի ամրապնդման վրա։ Թողել են, որպեսզի դրամը շարունակի ամրապնդված մնալ ու վնասել տնտեսությանը։

Վերջին 3 տարիներին դրամի ամրապնդումը լուրջ խնդիր է եղել տնտեսության համար ու այսօր էլ շարունակում է լինել։ Դրա հետևանքները կարելի էր մեղմել՝ պայմաններ ստեղծելով տնտեսության մրցունակության բարձրացման համար։ Սակայն գերադասել են արժևորված պահել դրամն ու խթանել ներմուծումը՝ տեղական արտադրողին դնելով վատ վիճակում՝ ինչպես ներմուծողների նկատմամբ, այնպես էլ՝ արտաքին շուկաներում։ Եվ սա արել են այն պայմաններում, երբ փոխարժեքների միջոցով գնաճը զսպելու խնդիր բացարձակ չեն ունեցել։

Պաշտոնական գնաճը, առնվազն վերջին 2 տարիներին, անհամեմատ ցածր է եղել նպատակային ցուցանիշի նույնիսկ ներքին սահմանից։ Փոխարժեքների միջոցով այն ճնշելու անհրաժեշտություն չի էլ եղել։ Անգամ տարբեր միջոցներով փորձել են խթանել գնաճը, բայց միտումնավոր, թե այլ պատճառներով, թողել են, որպեսզի դրամը շարունակի չափից դուրս ամրապնդված մնալ։ Չեն ներքաշել հավելյալ տարադրամը, որպեսզի մի կողմից՝ թուլացնեն դրամի վրա ճնշումն ու պայմաններ ստեղծեն ներքին տնտեսության մրցունակության բարձրացման համար, մյուս կողմից՝ համալրեն արտաքին պահուստները։

Ե՛վ տնտեսությունն է տուժել, և՛ արտաքին պահուստները չեն ավելացել։

Թե ինչո՞ւ են կրճատվել պահուստները, ոչ մի բացատրություն չկա։ Լռում են բոլորը, նաև Նիկոլ Փաշինյանը, ով տարիներ առաջ հպարտանում էր, թե իր իշխանության գալուց մեկ տարի հետո Հայաստանի արտաքին տարադրամային պահուստներն աննախադեպ աճեր են գրանցել, գտնվում են պատմականորեն ամենաբարձր մակարդակի վրա, և դա ֆինանսական ու մակրոտնտեսական կարևոր գործոն է, ինչի շնորհիվ Հայաստանի տնտեսության վարկանիշը շարունակաբար աճում է։

Արտաքին պահուստները 2023թ. օգոստոսից այս կողմ կրճատվել են, այն էլ բավական մեծ չափով՝ 4 մլրդ 219 մլն դոլարից իջել են 3 միլիարդ 668 մլն դոլարի։

Գրեթե մեկ ու կես տարում պակասել են 551 մլն դոլարով, բայց այդ մասին Նիկոլ Փաշինյանի լայվերն ու ֆեյսբուքյան գրառումները չենք տեսնում։

Պահուստները նրա համար հավանաբար այլևս կարևոր «ֆինանսական ու մակրոտնտեսական գործոններ» չեն, որոնք բարձրացնում են տնտեսության վարկանիշը։ Մարդկանց զբաղեցնելու համար հիմա ավելի արդիական թեմաներ կան, ասենք՝ ձվածեղ պատրաստելն ու տոլմա փաթաթելը։

Արտաքին պահուստները կարևորվում են առաջին հերթին երկրի տարադրամային դիմադրողականության ու ֆինանսական կայունության ապահովման առումով։ Հատկապես այն պարագայում, երբ Նիկոլ Փաշինյանն ու իր ՔՊ-ական վարչախումբն իրենց կառավարման այս տարիներին Հայաստանին ոչ միայն ահռելի քաղաքական ու տնտեսական վնասներ են հասցրել, այլև դրել են պարտքերի սարսափելի մեծ բեռի տակ, որոնք սպասարկելու համար տարադրամային մեծ միջոցներ են պետք։

Սովորել են անընդհատ նոր պարտքեր վերցնել՝ եղած պարտքերը փակելու համար։ Բայց գալու է նաև մի ժամանակ, երբ պարտքեր վերցնելն էլ Հայաստանի իշխանությունների համար ճոխություն է դառնալու։

Արտաքին պահուստները պակաս կարևոր չեն՝ ներմուծման ֆինանսական ապահովվածության առումով։ Դրանք վաղուց արդեն  զիջում են 3 ամսվա ներմուծման ծածկույթը, մի բան, ինչը միջազգային չափանիշներով համարվում է պահուստների մակարդակը գնահատելու առաջնային պայմաններից մեկը։

Եթե դրանք չեն ապահովում ներմուծման 3 ամսվա ծածկույթ, նշանակում է, երկիրը գտնվում է վտանգավոր գոտում։

Հայաստանի պարագայում վաղուց արդեն այդպես էլ կա։ Պահուստները կրճատվել են, իսկ ներմուծումը հսկայական չափերով ավելացել է։

Նախորդ տարվա 11 ամիսների տվյալներով, տարեկան ցուցանիշները դեռևս չեն հրապարակվել, Հայաստանի ներմուծումը հասել է 16 մլրդ դոլարի։ Միջին հաշվով 3 ամսում ընդհանուր առմամբ 4,3 միլիարդի ներմուծում է եղել, որն անհամեմատ ավելին է, քան արտաքին պահուստների մակարդակը։

ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ