Նիկոլ Փաշինյանի անակնկալը… ադրբեջաներեն
Բառամթերքը, որով Արցախի հարցի վերաբերյալ խոսում են Հայաստանի պաշտոնյաները, դիվանագետներն ու իշխանությունը ներկայացնող քաղաքական գործիչները, պարզորոշ կերպով ցույց է տալիս, թե ինչպես է Նիկոլ Փաշինյանն իջեցրել «նշաձողը»։ «Արցախի ինքնորոշման» իրավունք արտահայտությունը պաշտոնական Երևանի բառապաշարից իսպառ անհետացել է 2021 թվականի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո, որի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը խոստանում էր դեօկուպացնել Շուշին ու Հադրութը և ապահովել «անջատում հանուն փրկության» սկզբունքի իրացումը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշման համար։ Նիկոլ Փաշինյանի խոսույթից, սակայն, հիմա մեկ առ միշտ վերացել է «կարգավիճակ» եզրը, իսկ «Արցախի ինքնորոշում» գաղափարը փոխարինվել է «Արցախահայերի իրավունքների ու անվտանգության հասցեագրում» անորոշ ու անբովանդակ արտահայտությամբ։
Պակաս տեսանելի, սակայն շատ ավելի հիմնարար դեգրադացման մասին է վկայում մեկ այլ սկզբունքային հասկացության վերացումը փաշինյանական իշխանության բառամթերքից։ Հայ պաշտոնյաներն այլևս չեն օգտագործում «պայքար», «պայքարել» հասկացություններն Արցախի վերաբերյալ իրենց հակապետական հայտարարություններում։ Լավագույն դեպքում «պայքար» բառը նրանց լեքսիկոնում փոխարինվել է «իրավունքների ու անվտանգության ապահովում», «հասցեագրում» և այլ մարազմատիկ արտահայտություններով։ Սրանք, սակայն, սոսկ բառապաշարի փոփոխություններ չեն, այլ ունեն շատ ավելի հիմնարար, տվյալ դեպքում՝ հիմնաքանդ նշանակություն և արտահայտում են այն լեզվամտածողությունը, աշխարհայացքը, որով Հայաստանի իշխանությունն Արցախը վերջնականապես հանձնում է Ադրբեջանին։
Անցած շուրջ 30 տարիներին հայկական քաղաքականության հիմքում դրված է եղել Արցախի անկախության, ինքնորոշման իրավունքի միջազգային ճանաչման նպատակադրումը ու նաև դրան համապատասխան բառամթերք է օգտագործվել պաշտոնական Երևանի կողմից։ «Պայքար Արցախի անկախության ճանաչման համար», «Պայքար Արցախի բնակչության ինքնորոշման իրավունքի իրացման նպատակով», այս և նույնաբովանդակ գաղափարների հիման վրա է խարսխվել Հայաստանի արտաքին ու անվտանգային քաղաքականությունը, որում «պայքար» գաղափարը եղել է առաջնային ու համակարգաստեղծ։ Այսօր պայքարի, պայքարելուց հրաժարվելուն զուգահեռ՝ հայկական քաղաքականության առանցքում հայտնվել է հանձնողականությունն ու պարտվողականությունը, որի սպասարկմանն էլ ուղղված է Նիկոլ Փաշինյանի ու նրա սպասյակների անատամ, անողնաշար բառապաշարը։
Արցախի հանձնումն իրականում միայն բանակցային սենյակներում ստորագրվող փաստաթղթերով չի կատարվում։ Դա բազմաշերտ, բազմաբաղադրիչ գործընթաց է, և Նիկոլ Փաշինյանը հիմա զբաղված է այդ շերտերից յուրաքանչյուրում հանձնման հետ հայ հասարակությանը հաշտեցնելով։ Հոգեբանական հարթությունում նա այդ հակապետական գործընթացը սկսել է Շուշին «դժբախտ ու դժգույն» անվանելուց՝ հասնելով մինչև «Արցախը տանք, որ լավ ապրենք» ցնդաբանության արտահայտություն հանդիսացող «մենք պաշտպանում ենք միայն Հայաստանի Հանրապետության 29.8 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքը» պետական քաղաքականությունը։ Վերբալ հարթությունում նա Լեռնային Ղարաբաղի հանձնումը սկսել է «Արցախ» անվանումն իր և իր ենթակաների բառապաշարից վերացնելով, որը շարունակվում է պայքար, ինքնորոշում գաղափարներից վերջնականապես հրաժարմամբ։
Հեռու չէ այն օրը, երբ Նիկոլ Փաշինյանը Ստեփանակերտի մասին խոսելիս կարտաբերի «Խանքենդի» բառը։
Հաշվի առնելով դառը փորձը, դա տեղի կունենա Ստեփանակերտի վերջնական հանձնումից շաբաթներ առաջ, ինչպես պատահեց Գորիս-Կապան ավտոճանապարհի մի հատվածն Ադրբեջանին հանձնելուց առաջ, երբ կառավարության նիստում Փաշինյանն օգտագործեց այդ հատվածի ադրբեջանական անվանումները՝ Էյվազլի-Չայզանի։ Դա, իհարկե, լավատեսական սցենար է, քանի որ Նիկոլ Փաշինյանի պարագայում արդեն բացառելի չէ անգամ Հայաստանի պաշտոնական լեզուն ադրբեջաներենով փոխարինելու հեռանկարը։
Նշաձողի իջեցումը, ինչպես բարոյական անկումն ու մարդկային տգիտությունը կարող են ձգտել անսահմանության՝ բացասական իմաստով, և այդ ճանապարհին Նիկոլ Փաշինյանը դեռ շատ անակնկալներ կարող է մատուցել։ Գուցե՝ ադրբեջաներեն։
Հարություն Ավետիսյան
