Իշխանություն՝ Հայաստանի դիմաց․ Նիկոլ Փաշինյանի առաջարկը

Մեր փոքր ու մեծ տարածաշրջաններում տեղի են ունենում ոչ սովորական իրադարձություններ, որոնք կարող են հեղափոխական վերաձևումների ենթարկել ռեգիոնը։

Իրան-Չինաստան, Ռուսաստան-Թուրքիա, Ռուսաստան-Իրան, Ռուսաստան-Չինաստան, Ադրբեջան-Թուրքիա, Ադրբեջան-Ռուսաստան-ԵՏՄ… սա բազմաշերտ ու բազմագործոն հարաբերությունների ոչ ամբողջական շարքն է, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձին-առանձին և բոլորը՝ ընդհանրության մեջ, ազդեցություն ունեն և ունենալու են մեր տարածաշրջանում նոր իրողությունների ու ստատուս-քվոյի հաստատման վրա։ Աշխարհաքաղաքական ու տարածաշրջանային ակտիվ զարգացումները ռեգիոնալ բոլոր պետությունների, այդ թվում՝ Հայաստանի համար պարունակում են՝ ինչպես սպառնալիքներ, այնպես էլ՝ հնարավորություններ։ Հասկանալի է, որ տարածաշրջանային որևէ պետություն այս գործընթացում պետք է հանդես գա սպառնալիքները հնարավորինս չեզոքացնելու և հնարավորություններից առավելագույն օգուտներ քաղելու սկզբունքով։ Այս տեսանկյունից Հայաստանի վիճակը ողբերգական է։ Ոչ թե՝ որովհետև սպառնալիքներն անհուսորեն ավելի շատ են, քան հնարավորությունները, այլ այն պատճառով, որ Հայաստանում գործում է ինտելեկտուալ առումով անկարող իշխանություն, որի միակ խնդիրն այդ նույն իշխանության պահպանումն է։

Ակնհայտ է, որ վերը նշված բազմաշերտ հարաբերությունների ու հակադրությունների խորապատկերում որևէ պետություն կարող է շահած դուրս գալ միայն ճկուն, ադապտիվ, ռեակցիոն դիվանագիտության և այդ դիվանագիտությանը թիկունքային ապահովվածություն ստեղծող պետական համակարգի դեպքում։

Ահա այս հարթությունում է Հայաստանի իրավիճակը ընդհուպ մոտ ողբերգականին, քանի որ գործնականում մենք չունենք արտաքին քաղաքականություն ու դիվանագիտություն, եղածն էլ բուտաֆորիկ դեր ունի և գործում է այնքանով, որքանով անհրաժեշտ է Ռուսաստանին քծնելու, այդ քծնանքի քողի տակ Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ ստվերային մանր հարաբերություններ պահպանելու համար։ Հայաստանը չունի ինտելեկտուալ այն կառույցը, որը մեր շուրջը կատարվող աննախադեպ ակտիվ իրադարձություններում կարող է առնվազն համարժեք դիվանագիտական արձագանք ապահովել։

Համարժեք դիվանագիտության ու ինտելեկտուալ կարողությունների բացակայության իրողությունը ոչ թե պատճառ է, այլ հետևանք։ Ուստի կարևոր է հասկանալ, թե ինչո՞ւ է Հայաստանը հայտնվել այնպիսի իրավիճակում, որում դիվանագիտությունը վարվում է միջակ ուսանողի անբավարար կուրսային աշխատանքի մակարդակով։ Իսկ գուցե բոլոր նրանց համար, ովքեր ներգրավված են մեր տարածաշրջանի մեծ առևտրում, անհրաժեշտ է եղել ու է, որպեսզի Հայաստանն այս փուլում ունենա հենց այսպիսի ամուլ ու անկար իշխանություն։ Այս հարցի պատասխանը կարող է լույս սփռել շատ մութ անցքերի, այդ թվում՝ 2018 թվականին Հայաստանում տեղի ունեցած իրադարձությունների վրա։

Հասկանալի է, որ այսօր կուլմինացիային հասնող տարածաշրջանային մեծ խաղը համապատասխան կենտրոններում նախագծվել ու մշակվել է շատ վաղուց, տարիներ, գուցե տասնամյակներ առաջ։ Իսկ եթե դա այդպես է, ապա բացառելի՞ է արդյոք, որ այդ նախագծումներում տեղ է վերապահված եղել նաև Հայաստանում իշխանության փոփոխությանը։

Վստահաբար՝ ոչ։ Չնայած ռեգիոնալ այս խաղը մեծերի խաղ է, բայց Հայաստանն իր աշխարհագրական ու աշխարհաքաղաքական դիրքով կարող էր կարևոր դեր ունենալ նոր ստատուս-քվոյի հաստատման գործում, եթե հանդես գար ոչ թե՝ որպես աշխարհաքաղաքականության օբյեկտ, ինչպես հանդես է գալիս այսօր, այլ դիրքավորվեր՝ որպես միջազգային հարաբերությունների սուբյեկտ։

Հետևաբար՝ առնվազն քննարկելի է վարկածը, որ տարածաշրջանային ու աշխարհաքաղաքական այս մեծ խաղի նախագծումներում առանձին բաժին նվիրված է եղել Հայաստանի սուբյեկտայնության զրոյացմանը և այնպիսի իշխանության հաստատմանը, որը կապահովեր այդ զրոյացումը։

Խաղը ոչ միայն չի ավարտվել, այլև թևակոխում է վճռորոշ փուլ։ Եվ առաջիկա արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններն իրականում անհրաժեշտ է դիտարկել հենց այս՝ աշխարհաքաղաքական ու տարածաշրջանային գլոբալ գործընթացների հարթությունում։

Ահա այդ հարթությունում դիտարկելիս ակնհայտ է դառնում, որ ընտրություններում հաղթելու ամենամեծ շանսն ունի այն ուժը, որն ապահովելու է Հայաստանի սուբյեկտայնության զրոյացման շարունակությունը՝ այդպիսով չխոչընդոտելով տարածաշրջանային ու աշխարհաքաղաքական մեծ խաղի ընթացքին ու ավարտին։ Այդ առումով, հաղթանակի ամենամեծ շանսն ունի Նիկոլ Փաշինյանը, ով ամենամեծ ներդրումն է ունեցել Հայաստանի սուբյեկտայնության ոչնչացման գործում և հիմա էլ անթաքույց պատրաստակամություն է հայտնում շարունակել դա՝ հանուն մեծ խաղի անխոչընդոտ ընթացքի՝ իր իշխանությունը պահպանելու դիմաց։

Իշխանություն, որը ձեռնտու է բոլոր այն կենտրոններին, ովքեր նախագծել են մեր մեծ ու փոքր տարածաշրջաններում ընթացող վերաձևումները՝ Հայաստանի շուրջ, բայց առանց Հայաստանի։

Հայաստանում նախկինում կայացած որևէ ընտրական գործընթացում աշխարհաքաղաքականությունը չի արտահայտվել այնքան ու այնպես, որքան այս արտահերթ ընտրություններում։

Իսկ դա նշանակում է, որ ընտրության ելքը որոշելու են ոչ միայն ու ոչ այնքան՝ ՀՀ հպարտ քաղաքացիները, որքան նրանք, ովքեր շահագրգռված են, որ ՀՀ քաղաքացիները հպարտության մասին հիշատակումներից շոյված զգալով՝ չնկատեն պետության կորուստը։

Ակնհայտ է, որ այս խճճված ու խրթին խաղում իրադարձությունները կարող են հայանպաստ ելք ունենալ միայն Հայաստանի սուբյեկտայնության վերականգնման դեպքում։ Իսկ դրա համար որպես նվազագույն պայման՝ անհրաժեշտ է, որպեսզի իշխանությունից հեռացվի նա, ով զրոյացրել է Հայաստանի սուբյեկտայնությունը, ինչը հակադարձ համեմատական է Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությանը։

Հարություն Ավետիսյան