Կենտրոնական բանկի հերթական անակնկալը վարչապետին. Հրապարակվել են օտարերկրյա ներդրումների ցուցանիշները    

Մինչ վարչապետը խոսում է տնտեսության մեջ դրական ազդակների, ներդրումների իրականացման մասին, Կենտրոնական բանկը հերթական անակնկալն է մատուցում։ Հրապարակվել են օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների այս տարվա առաջին եռամսյակի ցուցանիշները։

«Բոլոր ազդակները կան ասելու, որ Հայաստանում տնտեսությունը գտնվում է շատ լավ ազդակի մեջ, ներդրումներ կատարվում են, և դրանք երևում են պաշտոնական ցուցանիշներից»,- այս հայտարարությունը Նիկոլ Փաշինյանն արեց հունիսի 20-ին Ազգային ժողովում անցած տարվա պետական բյուջեի կատարման հաշվետվության ներկայացման ժամանակ։

Դրանից ընդամենը մի քանի օր հետո` հունիսի 28-ին, Կենտրոնական բանկը հրապարակեց Հայաստանի առաջին եռամսյակի վճարային հաշվեկշիռը։

Հիշեցնենք` սա այն փաստաթուղթն է, որը հնարավորություն է տալիս պատկերացում կազմել կատարված օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների վերաբերյալ։

Դատելով հրապարակված թվերից՝ Հայաստանում ներդրումներ իսկապես կատարվում են, ինչպես ասում է վարչապետը։ Այլ հարց է, որ դրանք ոչ թե տոկոսներով, այլ անգամներով զիջում են նախորդ տարվա մակարդակը։

Պաշտոնական տվյալներով, օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներն այս տարվա առաջին եռամսյակում կազմել են ընդամենը 34,4 մլն դոլար։ Որպեսզի հասկանանք, սա շա՞տ է, թե՞ քիչ, համեմատենք նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի հետ։ Ի դեպ, դա այն ժամանակահատվածն է, երբ Հայաստանում դեռևս չէր մեկնարկել թավշյա հեղափոխությունը, որը ներդրումային բում էր խոստանում տնտեսությանը։ Դրա փոխարեն՝ ահա թե ինչ է տեղի ունեցել. օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներն այս տարի գրեթե երեք անգամ կրճատվել են։

Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում Հայաստանի տնտեսության մեջ արտաքին կապիտալի ուղղակի ներարկումները կազմել էին  94,4 մլն դոլար։ Սա նշանակում է, որ ուղղակի ներդրումները 60 մլն դոլարով պակասել են։

Նույնիսկ դժվար է հիշել, թե վերջին անգամ առաջին եռամսյակում երբ է Հայաստանում այսքան քիչ ներդրում կատարվել։ Այն զիջում է նախորդ առնվազն 10 տարիների նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշը։ Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները համեմատաբար փոքր են եղել միայն 2016թթ. առաջին եռամսյակում` կազմել են 37 մլն դոլար։ Բայց նույնիսկ այդ ժամանակ դրանք գերազանցել են այս տարվա մակարդակը։

Համեմատության համար ասենք, որ 2017թ. առաջին եռամսյակում Հայաստանի տնտեսությունը ստացել է 68 միլիոն դոլարի արտաքին կապիտալի ուղղակի մուտք։ 2015թ. դրանք գերազանցել են 76 միլիոնը։ Վերջին տասնամյակում եղել են տարիներ, որ առաջին եռամսյակում կատարված ուղղակի ներդրումները գերազանցել են նույնիսկ 100 մլն դոլարի սահմանը։

Այս տարի ունենք այն, ինչ ունենք։ Տնտեսության մեջ արտաքին կապիտալի ուղղակի հոսքերը պակասել են նաև 2018թ. վերջի համեմատ։ 2019թ. առաջին եռամսյակում Հայաստանում կրկնակի քիչ ներդրումներ են իրականացվել, քան 2018թ. վերջին երեք ամիսներին։ Ի դեպ, անցած տարվա ցուցանիշը Կենտրոնական բանկը վերանայել է. եթե նախորդ հրապարակման մեջ 2018թ. չորրորդ եռամսյակում կատարված օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները կազմել էին 70,7 մլն դոլար, ապա վերանայումից հետո կազմել են 67,7 մլն դոլար։ Այսինքն` 3 միլիոնով կրճատվել են։

Այս ցուցանիշները ևս մեկ անգամ վկայում են, որ արտաքին կապիտալը չի վստահում Հայաստանի տնտեսությանը։ Այդ երևույթը նկատվեց հատկապես վերջին մեկ տարում։ Ինչպես հայտնի է, ներդրումները սկսեցին կրճատվել թավշյա հեղափոխությունից անմիջապես հետո։ Մինչ Նիկոլ Փաշինյանը մինչև վարչապետ դառնալը խոստանում էր տնտեսությունը ողողել ներդրումներով, ներդրումները ոչ միայն չեն ավելանում, այլև գնալով պակասում են։

Նույնիսկ Ազգային ժողովի լուծարումը, որի հետ մի ժամանակ փորձ էր արվում կապել ներդրումների չլինելը, չփոխեց իրավիճակը։ Վաղուց արդեն ոչ միայն կառավարությունը, այլև խորհրդարանի մեծամասնությունն է իմքայլական, բայց ներդրումներն էլի չեն ավելանում։

Հիմա էլ փորձ է արվում ներդրումներ չլինելու արդարացումները գտնել դատական համակարգի անկատարության մեջ։ Թեև պարզ է, որ դա հերթական պատրվակն է` իշխանության այդ օղակը ևս մենաշնորհելու համար։

Օտարերկրյա կապիտալի ուղղակի հոսքերի նվազում արձանագրվեց՝ ինչպես անցած տարվա վերջին, այնպես էլ՝ այս տարվա սկզբին։ Արտաքին կապիտալի նման վարքագիծը, անշուշտ, մտահոգիչ է։ Բայց դրա պատճառները պետք է փնտրել ներքին միջավայրում և, առաջին հերթին՝ կառավարության ղեկավարումը ստանձնած քաղաքական իշխանության գործողությունների մեջ։ Այն, ինչ արվում է Հայաստանում և դեռ պիտի արվի առաջիկայում` հիմք չեն տալիս սպասելու ներդրումային ակտիվություն։

Ինչքան էլ հայտարարվի, որ անցումային արդարադատությունը կամ վեթինգն ուղղված չէ սեփականության իրավունքի դեմ, միևնույն է, ներդրողները չեն կարող վստահել դրան։ Առավել ևս, որ Հայաստանում ներդրողների իրավունքների պաշտպանության մակարդակը եղել և շարունակում է մնալ չափազանց ցածր։ Ներդողները համոզված չեն, որ անհրաժեշտության դեպքում կարողանալու են պատշաճ պաշտպանել իրենց շահերը։

Իսկ թե անցած մեկ տարում ի՞նչ է արել այդ ուղղությամբ կառավարությունը, հայտնի չէ։ Կամ, որ ավելի ճիշտ է, ոչինչ էլ չի արել։ Ներդրումային օրենսդրությունը Հայաստանում ինչպես եղել, այնպես էլ շարունակում է մնալ անկատար։

Չհաշված, որ այս ընթացքում բազմաթիվ նոր ռիսկեր են ի հայտ եկել։ Մեկ տարուց ավելի է՝ կառավարությունը չի կարողանում լուծում տալ Ամուլսարի խնդրին։ Իշխանափոխությունից հետո տնտեսության ռիսկերն այնքան են ավելացել, որ անգամ դրսի կազմակերպություններն են սկսել կոչ անել ներդրողներին` խուսափելու Հայաստանում ներդրումներ անելուց։

Այսքանից հետո, ինչ էլ ասի կառավարությունը ներդրումային միջավայրի բարելավման մասին, առոչինչ է։ Արտաքին ազդակներն ամենևին էլ դրա օգտին չեն։

Մինչ Հայաստանի տնտեսությունը ներդրումների լուրջ կարիք ունի, և առանց դրանց անհնար է պատկերացնել տնտեսության զարգացումը, ահա թե ներդրողներն ինչպես են արձագանքում թավշյա հեղափոխությանն ու քաղաքական իշխանության գործողություններին։ Ու թե այս վիճակը դեռ որքան կտևի, դժվար է նույնիսկ ենթադրել։

ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ