Արդյո՞ք Հայաստանում կհասնենք որակյալ մագիստրոսական կրթության

2005թ. Բոլոնիայի գործընթացին Հայաստանի Հանրապետության անդամակցությունից մեկ տասնամյակից ավելի է անցել, սակայն մինչ այժմ հարցադրումներ են կատարվում, թե ինչ արդյունքներ արձանագրեցինք այդ ընթացքում:

Թվում էր, թե ինտեգրացիոն շարժման մեջ լինելով՝ ամեն ինչ արվեց բարձրագույն մասնագիտական կրթության բարեփոխումների գործընթացում, որի դրույթները նախատեսում էին ուսանողների և պրոֆեսորադասախոսական կազմի անարգել և ակտիվ շարժունություն, որակի ապահովման առումով գրավիչ կրթական տարածք, հարատև կրթության համակարգի ձևավորում, որակի գնահատման և ապահովման եվրոպական չափանիշների արմատավորում, սերտ ինտեգրացիոն կապեր եվրոպական կրթական շուկայի հետ և այլն:

Սակայն Բոլոնիայի գործընթացին անդամակցության տեսլականի այս հիմնադրույթները դեռևս լիարժեք չեն իրագործվում, քանի որ կայացման փուլում է կրթության որակի ներքին ու արտաքին ապահովման մշակույթը. ներքին՝ այդ գիտելիքը սպառող կազմի և արտաքին՝ աշխատաշուկայի հետ կապի ոչ սերտության ու անհամապատասխանության առումով:

Ակնկալվող կրթական բարեփոխումների շարքում ներկայումս ամենախնդրահարույցը  մագիստրոսական կրթությունն է:

Պայմանագրային հենքի վրա բակալավրական կրթությունը լիարժեք բարձրագույն կրթությունն է, որն անհրաժեշտ է որևէ ոլորտի մասնագիտական որակավորում ստանալու համար: Իսկ մագիստրոսական կրթությունն արդեն պետք է այլ որակավորում ևս ապահովի, ոչ թե պարզապես լրացնի ու ամբողջացնի բակալավրական կրթությունը, ինչն արվում է Հայաստանում, համաձայն որի էլ արդեն կարող ենք խոսել համակողմանի զարգացման մասին:

Այս դեպքում մագիստրոսական կրթությունն ուսանողների համար ուղղակի դառնում է ինքնանպատակ, «անթաքույց երազանք», մինչդեռ այն նպատակաուղղված ու խորքային գիտելիքների ձեռքբերմանն ուղղված պետք է լինի: Հանձինս սրա՝ ունենք կրթական աստիճանային համակարգ` կայացման փուլում գտնվող մագիստրատուրայով, որտեղ կրթական ծրագրերի, դրանց բովանդակության հետ կապված անորոշություններ կան:

Այդ անորոշությունների խորապատկերին 2016թ. տարեկան ամփոփ հաշվետվության ժամանակ ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունը ներկայացրել է կրթության ոլորտի վերաբերյալ իր հայեցակարգային տեսլականը` ընդգծելով համակարգի արմատական փոփոխությունների անհրաժեշտությունը:

Համաձայն այդ տեսլականի՝ կրթական ոլորտի կարևորագույն խնդիրների կարգավորման վեկտորը հիմնականում ուղղված էր երկու խնդրի՝ հասարակությանը մտահոգող ավագ դպրոցների բեռնաթափմանը և մագիստրոսական կրթության որակի բարելավմանը:

Սա վկայում է այն մասին, որ չնայած բարեփոխումները շարունակվում են, սակայն մակերեսային են և փաստաթղթայինից այնքան էլ այն կողմ չեն անցնում:

Իսկ վերջերս ՀՀ կրթության և գիտության նախարար Լևոն Մկրտչյանի կողմից այն հստակեցումը, թե՝ §մագիստրոսական կրթության բովանդակության կարող են գնալ միայն շատ խորը գիտելիքներ ունեցող անձինք, և դրա համար մագիստրոսական կրթության ծրագրերը պետք է փոխենք, որը չպետք է կրկնի բակալավրիատինը, սա որակի խնդիր է¦, եկավ լրացնելու մեր այն պնդումը, որ մագիստրոսական կրթությունն ուղղակիորեն շարունակում է բակալավրական կրթության ավանդույթներն ու շրջանցում ուսանողների ինքնուրույն մտագործունեության շրջանակը:

Տարեսկզբին՝ փետրվարի 20-24-ը, Մասնագիտական կրթության որակի ապահովման ազգային կենտրոնի (ՄԿ ՈԱԱԿ) կողմից Հայաստանում հայտարարված կրթության որակի շաբաթվա ընթացքում բարձրաձայնված հարցերի շրջանակն ընդգրկուն էր ու բազմավեկտոր՝ բուհական ռեսուրսների հասանելիությունից, աշխատաշուկայի պահանջներից և դրանց՝ բուհական կրթության համապատասխանությունից մինչև մագիստրոսական կրթության բացերը:

Սա ծրագրին մասնակից կրթական դաշտի շահառուների, ոլորտի մասնագետների ու բուհերի ուսանողների կողմից ազգային մակարդակում մասնագիտական կրթական ծրագրերում անհրաժեշտ փոփոխությունների մասին առաջարկները կառավարությանը հասցնելու հարցում լավ ուղերձ էր:

Այս համատեքստում հատկապես կարևորվեց ընթացիկ ուսումնական տարում սպասվող կլաստերային աուդիտը, որի արդյունքում ստացված խորհրդատվությունների հիման վրա բուհերը կկարողանան բարելավել իրենց կողմից իրականացվող կրթական ծրագրերն ինչպես բակալավրական, այնպես էլ մագիստրոսական աստիճանում՝ Հայաստանում ներդնելով նմանատիպ ծրագրերի իրականացման միջազգային լավագույն փորձը:

Մագիստրոսական կրթության հետ կապված հաջորդ խնդիրը մասնագիտական առարկայացանկի ոչ սերտ կապվածությունն ու անհամապատասխանությունն է աշխատաշուկայի պահանջներին, այդ թվում՝ բուհական գիտելիքի ընդգծված տեսական բնույթը, որով պայմանավորված՝ գնալով նվազում է մարդկային ռեսուրսների մոտիվացիան:

Մինչդեռ բարձրագույն կրթության որակի ապահովմանն ուղղված քայլերի համատեքստում արդիական ու սերտ պետք է լինի բուհ-կրթական ծրագիր-աշխատաշուկա արդյունավետ համագործակցությունը:

Այսինքն այս հարցում պետք է կենտրոնանալ կրթության սպառման հնարավորությունների և պահանջների վրա. որքան նման հնարավորություններն ավելի շատ լինեն, այնքան մատուցված կրթությունը կհամապատասխանի որակի չափանիշներին ու աշխատաշուկայի պահանջներին:

Բանաձևը շատ պարզ է. ուսանողական կազմը հանդես է գալիս որպես կրթության հնարավորությունները և գիտելիքները սպառող խումբ, իսկ կրթության որակն ապահովում են աշխատաշուկային համապատասխան կրթական ծրագրերը:

Ուստի դրանցով շահագրգռված պետք է լինեն ուսանողները, բուհերը, գործատուները և, վերջապես, պետությունը՝ երկրի շուկայական տնտեսության մեջ առաջընթացներ արձանագրելու առումով: Եվ, քանի որ աշխատաշուկան անընդհատ կրում է անկանոն զարգացումներ, պետք է կարողանալ հետ չմնալ ժամանակի պահանջներից:

Այսօր լավագույն կրթական ավանդույթները պահպանելու խնդիրն ունենալով՝ միաժամանակ առաջխաղացման և բարեփոխումների կարիք ունենք: Իսկ բարեփոխումներ իրականացնելու համար պետք է ունենալ ճիշտ ծրագիր ու պատշաճ ֆինանսավորում, լավ կադրեր ու ճիշտ վերահսկողություն:

Օֆելյա Ամիրխանյան
Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) կրթության հարցերով փորձագետ
«Անվտանգության քաղաքականությունների քննարկումների բարելավումը Հայաստանում» ծրագիր (NED)
Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտ (ՄԱՀՀԻ)