«Սփյուռքը ծովի մեջ հալվող սառույցի կտոր է». Տեր Արամ քահանա Ղազարյան

Մարսելի գլխավոր հայկական Սրբոց Թարգմանչաց եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տեր Արամ քահանա Ղազարյանի հետ 168.am-ը հանդիպելու և զրուցելու առիթ ունեցավ հենց եկեղեցու բակում: Տեր Արամի ջերմ ընդունելությունը ենթադրում էր երկար զրույց՝ տաճարի կառուցման պատմության, գաղթօջախում հայապահպանման ուղղությամբ տարվող աշխատանքների, ազգային մշակույթի և ավանդույթների պահպանման ու սփյուռքի գաղթօջախներում հայապահպանության գործում Հայ Առաքելական եկեղեցու դերի ու նշանակության մասին: Մենք զրուցեցինք նաև Մարսելի հայկական համայնքի, այնտեղ տեղափոխված հայերի կյանքի, դժվարությունների ու ձեռքբերումների մասին: Ե´վ ցավ կար, և´ ափսոսանք, և´ անորոշության զգացում, և´ ազգային ինքնությամբ հպարտ զգալու առիթներ… իսկ Տեր Արամը շատ լավատես էր.

– Տեր Արամ, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Մարսելի հայկական գաղութը, ի՞նչ առանձնահատկություններով կարելի է բնորոշել այս համայնքը:

– Վկայություններ կան, որ դեռ Ցեղասպանությունից առաջ այստեղ հայկական հետքեր ու ներկայություն եղել են, բայց շատ քիչ: Որպես կանոն, դրանք եղել են առևտրականներ: Առհասարակ, հայ առևտրականները հայտնի են եղել ամբողջ աշխարհում: Գիտե´ք, դեռ շատ հնուց նրանք առևտուր անելու նպատակով մեկնել են տարբեր երկրներ, բայց Ցեղասպանությունից հետո Ֆրանսիայում ու հատկապես Մարսելում, որովհետև հարավային Ֆրանսիայի գլխավոր նավահանգստային քաղաքն էր, հսկայական հոսք է եկել՝ Արևմտյան Հայաստանից՝ Էրգրից: Նրանք այստեղ են տեղափոխվել իրենց ադաթներով, նիստուկացով, սովորություններով և մեծամասնությամբ՝ դավանող Հայ Առաքելական եկեղեցուն: Նրանք այստեղ են հիմնվել 1920-ականների սկզբին, և արդեն 30-ականների սկզբին Մարսելում տեղի հայերի ջանքերով կառուցվել է 8 հայկական եկեղեցի:

– Կարծեմ՝ այս եկեղեցին էլ՝ Սրբոց Թարգմանչացը, 30-ականների սկզբին է կառուցվել, չէ՞:

– Այո, 1931-ին, և համարվում է Մարսելի գլխավոր հայկական եկեղեցին:

– Ինչո՞ւ է հենց սա համարվում Մարսելի գլխավոր հայկական եկեղեցին:

– Սրբոց Թարգմանչացն է ավանդաբար եղել գլխավոր եկեղեցին, որովհետև նախկինում մենք չենք ունեցել Ֆրանսիայի հայոց թեմ: Այդ հիմա է, որ ունենք, և կենտրոնը Փարիզում է՝ Սբ. Հովհաննես-Մկրտչի եկեղեցին, բայց հարավային Ֆրանսիան միշտ առանձին է եղել: Այստեղ հայրապետական պատվիրակություն է եղել, եպիսկոպոսն այստեղ է նստել՝ Գրիգորիս եպիսկոպոս Պալաքեանը, որ մի շատ լուսավոր ու երանելի մարդ էր՝ Ցեղասպանությունից մազապուրծ, հրաշքով փրկված մեկը, որ եկել էր այստեղ ու տեղի 5 եկեղեցիների առաջին հիմնաքար դնողն էլ ինքն է եղել, այդ թվում նաև՝ Մայր եկեղեցու՝ Սրբոց Թարգմանչացի: Առհասարակ Գրիգորիս Պալաքեանը եղել է Մարսելի առաջին եպիսկոպոսը: Այս երանելի մարդը շրջել է աշխարհով մեկ ու տարբեր երկրների որբանոցներից հայ երեխաների մեկտեղել այստեղ՝ Մարսելում, իր թևի տակ, միայն նրա համար, որ չկորչեն, հայ մնան, հայեցի մեծանան:

– Ինչպե՞ս են վերաբերվում հայկական եկեղեցու ներկայությանը կաթոլիկ Ֆրանսիայում:

– Հայ եկեղեցին այստեղ շատ մեծ հեղինակություն ունի, մեծ հարգանք ու սեր է վայելում: Ֆրանսիայի որ կորած անկյունում կամ գյուղում իմանան, որ դու հայ եկեղեցու սպասավոր ես, առանձնակի հետաքրքրությամբ ու հարգանքով են քեզ վերաբերվում՝ ի տարբերություն այլ եկեղեցիների կամ կաթոլիկների:

– Ինչո՞վ է սա պայմանավորված:

– Երևի, որովհետև մեր ժողովուրդն այս երկրում հաջողվել է: Այստեղ հաստատվելու 100 տարիների ընթացքում լուրջ պտուղներ է տվել: Ինչքան էլ որ մենք խոսելու լինենք համայնքի խնդիրների ու բացերի մասին, չենք կարող անտեսել ձեռքբերումներն ու հաջողությունները: Բոլոր բնագավառներում մի հայտնի ու սիրված հայի անուն կա, և, կարծում եմ, դա է պատճառը, որ մեզ այս երկիրը գրկաբաց է ընդունել:

– Իսկ եթե խոսենք խնդիրների՞ մասին…

– Եթե խոսենք խնդիրներից, ապա դրանք շատ են, ինչպես միշտ և ամենուր: Երբ Սփյուռքում խոսում ենք եկեղեցու դերի մասին, շատ տարբեր խնդիրներ կարող ենք արձանագրել, որոնք խիստ տարբեր կարող են լինել հայաստանյան իրականությունից: Օրինակ՝ Հայաստանում քահանան գիտի, որ պատարագին եկեղեցիները լիքն են լինելու, որովհետև մեր երկրում մեր եկեղեցին է ու մեր երկրի հավատացյալ հոտը՝ դռները բաց են, հավատացյալները՝ շատ: Այստեղ՝ Սփյուռքում, բացի այն հոգևոր բնույթի գործունեությունից, որ պետք է ծավալի հայկական եկեղեցին, դրանից զատ՝ տեղի կյանքի ռիթմը, զբաղվածությունը, մարդկանց վազքն այնքան շատ է, որ երբեմն մի կիրակին, որ ունենում են հանգստանալու համար, գերադասում են մնալ տանը, զբաղվել առօրյա, կենցաղային հոգսերով: Մյուս կողմից, ի վերջո, սա ապահովված ու հարուստ երկիր է, իսկ հարուստները, որպես կանոն, անհավատ են: Հիմնական դժվարությունը սա է: Մյուս կողմից՝ այստեղ ծնվածներն ու մեծացածները, որոնց մենք ավանդաբար ասում ենք՝ հայ, բնականաբար, նույն հայերը չէին կարող լինել, ինչպես որ Հայաստանից եկածները կամ Արևելքի հայերը: Նրանց մտածողությունը, արժեհամակարգը բոլորովին այլ է: Ուրիշ հայերի հետ գործ ունենք:

– Ձուլվա՞ծ հայերի:

– Չէի ասի՝ ձուլված, բայց գրեթե ձուլման վտանգի առջև հայտնված հայերի: Պատմությունից շատ օրինակներ գիտեմ՝ Լեհահայոց հսկա գաղութը, որ պատմության ընթացքում հայտնի է եղել, հիմա ուղղակի գոյություն չունի: Նմանապես նաև Հնդկահայոց գաղութը՝ գիտե՞ք՝ ի՜նչ տպարաններ, ի՜նչ դպրոցներ ուներ: Այս պահին, եթե չեմ սխալվում, Հնդկաստանում 7 հայկական եկեղեցի կա, բայց բոլորը դատարկ են, ձուլման խնդիրի առկայության մասին էլ չեմ խոսում՝ հնդկահայերը վերացել են, ուղղակի ձուլվել են: Հնդկահայ, որպես այդպիսին, գոյություն չունի, շատ քիչ են մնացել՝ մատների վրա կարելի է հաշվել: Եթե վերադառնանք ֆրանսահայ գաղութի խնդիրներին, և, մասնավորապես, մարսելաբնակ հայերին, իհարկե՝ վերջին 10-20 տարիներին նոր հոսքեր կան, մի քիչ թարմություն կա, մարդիկ արևելահայերեն են խոսում, այնինչ ֆրանսահայոց չորրորդ սերունդն արդեն հայերեն չի խոսում՝ լեզուն կորցնում է: Սա է տեղի մեր գլխավոր դարդ ու ցավը:

– Հայ կաթոլիկներ կա՞ն:

– Այո: Ասեմ ավելին՝ կաթոլիկ հայ համայնքն էլ կա, իրենց եկեղեցին ունեն, ավանդաբար հաճախում են այնտեղ:

– Տեր Արամ, պաշտոնական տվյալներով՝ որքա՞ն հայ կա Մարսելում:

– Պաշտոնական տվյալներով՝ հայերի թիվն այստեղ կազմում է 80.000, բայց սա միայն պաշտոնական թիվն է: Երևի Դուք էլ տեղյակ կլինեք, թե առանց համապատասխան փաստաթղթերի ինչքան հայեր կան այստեղ: Եթե վերցնենք ոչ պաշտոնական տվյալները, ապա նրանց թիվը կարող է անցնել 100.000-ից:

– Փաստորեն, առաջին նկատելի ու ամենավտանգավոր խնդիրը տեղի հայ համայնքի համար ձուլման վտանգն է:

– Միանշանա՛կ: Այդ վտանգը նույն չափով առկա է աշխարհի բոլոր հայկական գաղութներում: Թեև սրա հետ հաշտվել անձամբ ես չեմ պատրաստվում, այլ տրամաբանված ելքեր եմ փնտրում, համազգային ծրագիր ու մոտեցում:

– Մինչ մեր հանդիպումը եկեղեցում հարսանիք էր, ու նորապսակները, նկատեցի, չափազանց երիտասարդ զույգեր էին: Սովորաբար այստեղ, կարծեմ, մարդիկ ամուսնանալու որոշում են կայացնում բավականին ուշ՝ հասուն տարիքում, թե՞ ես սխալվում եմ:

– Ոչ, չեք սխալվում, սովորաբար այդպես է, հատկապես, եթե խոսքը վերաբերում է տեղի ֆրանսիացիներին: Այսօր մեր եկեղեցում հայ ընտանիքի զավակների պսակ էր:

– Հայերն այստեղ վաղ տարիքո՞ւմ են ամուսնության որոշում կայացնում:

– Նայած հայ, սա խիստ անձնական մոտեցում է: Բայց, քանի որ ես ծառայում եմ տեղի Մայր եկեղեցում, իսկ այստեղ սովորաբար շատ պսակներ են լինում, ես ինքս ինձ համար նկատել եմ, որ հիմնական զույգերը 30 տարեկանից բարձր են լինում, ու նույնիսկ ավելի բարձր տարիքային շեմով նորապսակներ եմ ունեցել: 20-ին մոտ տարիքի ամուսնությունները շատ հազվադեպ են լինում:

Հայաստանում եղած մտավախությունները՝ ամուսնության տարիքի հետ կապված, այստեղ, բարեբախտաբար, գրեթե չկա:

– Իսկ խառն ամուսնություններ հաճա՞խ են լինում:

– Այո, պատահում են, բայց մեր եկեղեցին, գիտեք, պսակում է նույն կրոնական պատկանելության զույգերին միայն: Պատահում է՝ հայն ամուսնանում է ֆրանսիացու, կամ քրիստոնյա այլ ազգի ներկայացուցչի հետ: Բավական հաճախ պատահող երևույթ է, ու հայ եկեղեցին դա չի մերժում, չնայած կա չգրված կանոնի պես բան՝ հայը ձգտում է ամուսնանալ հայի հետ, գոնե այդ միտումը կա, առկա է, որի համար ես շատ ուրախ եմ:

– Նկատեցի, որ պսակի արարողությունը հայերենով էիք անցկացնում: Մի պահ ինձ հայաստանյան եկեղեցիներից մեկում զգացի, Տեր Արամ:

– (Ժպտում է.- Ն.Մ.): Այո, առհասարակ պատարագներն ու եկեղեցական այլ արարողությունները մեզ մետ հայերեն են անցկացվում: Երբեմն, իհարկե, կարիք լինում է ֆրանսերեն լեզվով որոշ աղոթքներ ընթերցել կամ հարցերն ուղղել ֆրանսերեն, բայց մեր հիմնական լեզուն, անկասկած, հայերենն է: Մենք հնարավոր ու անհնար բոլոր մեթոդներով փորձում ենք պահպանել հայ համայնքի հայեցի կեցվածքն ու առօրյան: Ցավալի է, սակայն, ունենք հայկական թեքումով ընդամենը մեկ դպրոց՝ Համազգային դպրոցը, որ գտնվում է Մարսելի հայաշատ թաղամասում ,ու շատ հայ ընտանիքներ իրենց զավակների համար ընտրում են այդ դպրոցը: Ուսուցումն այնտեղ արևմտահայերենով է, այլ ոչ արևելահայերենով: Եվ եթե հաշվի առնենք, որ հայ համայնքի բնակիչների թիվն անցնում է 100.000-ից, ինչպես արդեն ասացի, ապա միակ դպրոցի սակավությունը մտահոգող թիվ է:

– Նոր դպրոցներ բացվելու հեռանկար չկա՞:

– Որպես կանոն, այսօրվա ազգային մտածողները դպրոցներ հիմնելու մասին չեն մտածում, այլ տարբեր ուղղություններով: Մեր եկեղեցում մենք մեկօրյա դպրոց ունենք՝ շաբաթ օրերը: Երկու խումբ ունեմ ու երկու ուսուցիչ: Ուսուցանում ենք հայկական պար, հոգևոր դաս, հայոց լեզու: Այսինքն, հնարավորինս ուզում ենք պահպանել հայկական ոգին ու մշակույթը: Մարդիկ, ովքեր ընդգրկված են այսօրինակ կազմակերպությունների աշխատանքների մեջ, որպես կանոն, նվիրյալներ են, աշխատում են՝ առանց որևէ տեսակի շահ հետապնդելու: Ես մշտապես այս օրինակն եմ բերում, թե ինչպես է մեր եկեղեցին հաղորդություն տալիս իր հավատավոր զավակին՝ մի փոքր կտոր սուրբ հացից պոկում ու դնում է հավատացյալի բերանը, ինչպես թռչունն իր ձագուկին է կերակրում: Ինչպես որ քիչ առաջ Գրիգորիս Պալաքեան սրբազանի մասին էի պատմում, ով նույն բանն է արել իր անբասիր ծառայության ողջ ընթացքում, ահա նույնն է անում Ցեղասպանությունից հետո հայ եկեղեցին այստեղ՝ հայկական գաղութում: Կառավարություն մենք այստեղ չունենք, մանր-մունր հասարակական կազմակերպություններ եղել են ու փակվել, նորից կլինեն ու կփակվեն, բայց հայ եկեղեցին միշտ կա ու կանգնած է հայկական գաղութի հավատավոր զավակների կողքին: Հայ եկեղեցին տեղի միակ կառույցն է, որ ջանում է պահպանել լեզուն, որի շուրջ համախմբվում է հայրենիքից կտրված օտար հողում հայտնված հայը:

– Կարծում էի՝ հայրենիքից հեռու՝ խնդիրները, օտար միջավայրը, կարոտը մարդկանց պետք է որ ավելի մոտեցնեին եկեղեցուն:

– Ես ոչ միայն՝ որպես հոգևորական, այլ նաև՝ ուղղակի որպես մարդ գիտեմ, որ, երբ որևէ մեկը հոգսեր է ունենում, միշտ գալիս է եկեղեցի: Խնդիրը հոգս չունեցողներին է վերաբերում: Ցավոք, ազգային ինքնագիտակցության գաղափարն աստիճանաբար նվազում ու մարում է: Չգիտեմ, մի խելոք մարդ է եղել, անունը, ցավոք, չեմ հիշում, ով Սփյուռքը նմանեցրել է ծովի մեջ հալվող սառույցի: Այստեղ ծառայում եմ արդեն 4 տարի ու արդեն նկատում եմ, որ Հայաստանից եկած ընտանիքներ կան, որ ամոթ է նույնիսկ բարձրաձայն ասելը՝ զավակներն արդեն հայերեն չեն խոսում: Չգիտեմ՝ ո՞նց բնութագրեմ այս երևույթը…երևի այդ մարդկանց մոտ ինչ-որ շատ կարևոր բան թերի է: Ախր այնպես չի, որ այդ մարդիկ տեղացի ֆրանսիացու պես ռոբոտի նման աշխատում են՝ օրական 16 ժամ, որ ժամանակ չունենան լեզուն պահպանելու: Պարզապես այդ մարդիկ ինտեգրվելն ու ասիմիլյացվելը շփոթել են, խառնել են իրար: Ուզում են ինտեգրվել, որը շատ կարևոր բան է այստեղ, որովհետև, եթե չինտեգրվես, պարզապես դուրս կմնաս տեղական կյանքի բնականոն ընթացքից, բայց նրանք իրենց ձգտումներում սխալ են, ու ստացվում է, որ ձուլվում են: Սա տարօրինակ բան է իրականում: Այնուհանդերձ, չեմ էլ կարող չտեսնել ու չբարձրաձայնել, որ կան նաև մարդիկ ու ընտանիքներ, ովքեր հայ են՝ այս երևույթի դասական իմաստով: Սա արդեն հպարտանալու առիթ է:

– Տեր Արամ, կա՞ն արդյոք ոչ հոգևոր բնույթի, սոցիալական խնդիրներ, որ լուծում է եկեղեցին, եթե հաշվի առնենք, որ այս պարագայում խոսքը սփյուռքում գտնվող եկեղեցու մասին է:

– Ցավոք, այո, կան այնպիսի իրավիճակներ, որտեղ այլընտրանք չլինելու պատճառով եկեղեցին իր վրա է վերցնում որոշակի խնդիրների հոգածության հարցը: Երբ հայը հայտնվում է Մարսելում և որևէ մեկից հարցնում է ո՞րն է տեղի հայկական եկեղեցին՝ մշտապես Սրբոց Թարգմանչաց եկեղեցու անունն է լսում, որովհետև, արդեն ասացի՝ սա տեղի գլխավոր հայկական եկեղեցին է, ամենահայտնին՝ թե´ իր տեսքով, թե´ դիրքով: Հետևաբար՝ նրանց առաջին հանգրվանը լինում է մեր եկեղեցում և, բնականաբար, անխուսափելիորեն դիմում են նաև անձնական բնույթի հարցերով: Որքանով որ կարողանում ենք, որքանով թույլ են տալիս մեր հնարավորություններն ու համայնքի ուժերը, փորձում ենք օգնության ձեռք մեկնել օտարության մեջ հայտնված մեր հայրենակիցներին: Նման դեպքերն անխուսափելիորեն շատ են, բայց նաև նման դեպքերի մասին է, որ չի կարելի ո´չ պատմել, ո´չ բարձրաձայնել, հանրայնացման կարիք չկա… թերևս միայն ու միայն այդպիսի իրավիճակներում հայտնված մարդիկ կարող են հասկանալ ու զգալ, թե սա ինչպիսի մեծ ու դժվարհաղթահարելի բարոյական, հոգեբանական ու ֆիզիկական ցավ է: Ցավոք, լինում են նաև հարցեր, որոնք դուրս են մեր իրավասությունների և հնարավորությունների սահմաններից, բաց Աստծուն փառք ենք տալիս, եթե կարողանում ենք որևէ հայ ընտանիքի ինչ-որ հարցով օգտակար լինել: Կան ավելի թեթև դեպքեր՝ օրինակ, մեր եկեղեցին ֆրանսերենի ուսուցման դասընթացներ է կազմակերպում, անշուշտ՝ անվճար, օգնելու նպատակով, որովհետև հատկապես վերջին տարիների այստեղ տեղափոխված մեծ թվով մեծահասակ մարդիկ կան, ովքեր Ֆրանսիայում են հայտնվել՝ բացարձակ չտիրապետելով լեզվին: Նրանք միայն իրենց ու Աստծուն հայտնի պատճառներով՝ ամեն ինչ թողել են Հայաստանում ու եկել-հայտնվել են այստեղ: Այստեղ տեղափոխված մեծահասակ տատիկներ ունենք, ովքեր լեզու սովորելու ո´չ միջոցներ ունեն, իսկ առանց լեզվի գոնե տարրական գիտելիքների, գիտես՝ ձեռքդ ու ոտքդ մի տեսակ կապված է լինում, ո´չ ընկերուհի ունեն, որ գնան կողքները նստեն, գուլպա գործեն: Միակ տեղը, որ նրանք կարող են գալ ու հույս ունենալ, որ որևէ տեսակի կարեկցանք կամ օգնություն կստանան՝ եկեղեցին է: Մեծ առումով, եթե նույնիսկ հավատից էլ չխոսեմ, պարզապես հայը հային տեսնելու, շփվելու, հայերեն խոսելու ու հայերեն լսելու միակ տեղը, մեծ իմաստով, հայկական եկեղեցին է: Գալիս են, մենք էլ փորձում ենք հնարավորինս բարենպաստ դաշտ ստեղծել: Արդեն չորս տարի շարունակ, պատարագից բացի, ամեն հինգշաբթի երեկոյան հոգևոր զրույցներ եմ կազմակերպում: Ինչպես որ հիմա երկուսով նստած զրուցում ենք, այդպես ժողովրդի հետ եմ զրուցում՝ թե´ ժամանակակից առօրյա, ակտուալ թեմաներ ենք քննարկում, թե´ իրենց հուզող խնդիրներից ենք զրուցում, թե´ աստվածաշնչյան թեմաներին ենք անդրադառնում: Սա պարզապես մի տեղ է, որտեղ մարդիկ գալիս են իրար գտնելու՝ բառիս բուն իմաստով: Սփյուռքում ապրողը միայն սա կհասկանա…

– Ֆրանսիա շա՞տ են գալիս:

– Անցյալ ու նախանցյալ տարի մեծ ալիք զգացի, կարելի է ասել՝ ամենօրյա կտրվածքով տեսնում ու հասկանում էի, որ հայկական համայնքն այստեղ մեծանում էր: Սարսափելի վիճակ էր՝ մարդիկ ընտանիքներով դրսում էին մնում գիշերելու, մինչև որ օթևանի հարցը կլուծվեր: Այս տարի այդքան նկատելի չեմ զգում: Գուցե այստեղ՝ Մարսելում են քչացել, հուսանք, որ կանգնել է արտագաղթը մեր Հայրենիքում:

– Գիտեմ, որ դեռ հայաստանյան ծառայությունից, որտեղ Դուք «ՄԱՆԱՆԱ» երիտասարդական-քրիստոնեական ծրագրի համահիմնադիրներից էիք, անմիջական շփման մեջ էիք երիտասարդ սերնդի հետ: Այստեղ ևս այդպե՞ս է:

– Անպայման: Ասեմ ավելին՝ այստեղ երիտասարդական խմբակ ունեմ: Ճիշտ է՝ Հայաստանում ամեն ինչ այլ էր՝ այնտեղ երիտասարդաց խմբակներն ուխտի գնալու բազմաթիվ տեղեր ու տարբերակներ ունեն, իսկ մենք այստեղ չունենք՝ Գայանե վանք, Խոր Վիրապ կամ Տաթևի վանք չկա այստեղ, ցավոք: Մենք էլ այստեղ փորձում ենք մեր հնարավորությունների չափով ուխտագնացություններ կազմակերպել: Կաթոլիկ հայտնի սրբավայրեր ենք այցելում, փորձում ենք ամեն ինչ անել, որ հայ երիտասարդները հայկական եկեղեցու միջոցով իրար հետ ծանոթանան, խոսեն, ինչո՞ւ չէ՝ սիրահարվեն ու ամուսնանան: Նույնիսկ այս մասին է եկեղեցին հոգ տանում, ավելի շուտ, ես՝ որպես քահանա, մտածում եմ այս մասին (ժպտում է.- Ն.Մ.) , որ հայը հային գտնի, իրար հետ կյանք կապեն, ամուսնանան, հայ զավակներ ունենան: Միասնական լինելու կարիք և անհրաժեշտություն կա սփյուռքում, նորություն չեմ ասում:

– Տեր Արամ, ինչպե՞ս ընդունեցիք լուրը՝ անորոշ ժամանակով ծառայության անցնել հեռավոր Ֆրանսիայում, որովհետև, որքանով տեղյակ եմ՝ հոգևորականի սեփական նախընտրությունը որևէ դեր չի խաղում ծառայության անցնելու ընտրության հարցում:

– Սիրով եմ ընդունել և սիրով պիտի ընդունեի, որտեղ էլ ինձ ուղարկեին: Ես ինքս Սիսիանից եմ, հոգևոր կապով մեծապես կապված Էջմիածնի հետ, բայց ծառայությունը մնում է ծառայություն, և, եթե հարկ լինի և որոշում կայացվի, որ ինձ այստեղից կարիք լինի տեղափոխելու այլ վայր, կրկին սիրով կծառայեմ ցանկացած որևէ այլ տեղում:

– Երկար պատմեցիք տեղացի հայերի խնդիրների ու դժվարությունների մասին, իսկ Ձեզ համար դժվարություններ չե՞ն եղել օտար երկրում ծառայության անցնելուց:

– Ինձնից ի՞նչ ասեմ… Որ եկա այստեղ՝ լեզվին չէի տիրապետում: Մի նախադասություն գիտեի միայն՝ je t’aime (ես սիրում եմ քեզ) ու ընդամենը երկու բառ՝ bonjour (բարև) ու merci (շնորհակալություն): Շատ ինտենսիվ ու արագ սովորեցի լեզուն, հիմնականում՝ սեփական ուժերով, նաև՝ կնոջս օգնությամբ, որովհետև ինքը տիրապետում է ֆրանսերեն լեզվին: Ես Մայր եկեղեցու միակ քահանան եմ, ու ժամանակս շատ սուղ էր, որպեսզի կարողանայի անհատական դասընթացների հաճախել: Լեզուն սովորելու համար ամենահարմարը գիշերային ժամերն էին՝ քնիս հաշվին, բայց, փառք Աստծո, դժվարությունները հաղթահարել եմ: Զավակս այստեղ ծնվեց, Փարիզում քահանա ձեռնադրվեցի: Մի խոսքով, ծառայում ենք մեր եկեղեցուն ու հավատավոր հոտին: Այսպես է լինելու ամեն տեղ, որտեղ կլինեմ:

– Շնորհակալ եմ, Հայր Արամ, մեզ ժամանակ տրամադրելու ու զրուցելու համար: Մեր զրույցը կարող եք կարդալ 168.am կայքում, ինչպեսև տարբերակ կգտնեմ Ձեզ փոխանցելու նաև մեր պարբերաթերթը՝ «168 Ժամը», որտեղ նույնպես կգտնեք մեր զրույցը:

– Ես եմ շնորհակալ ձեր այցի համար: Շաբաթը 168 ժամ ունի, որից գոնե 2 ժամը պետք է տրամադրել Աստծուն, եթե ուզում ենք երջանիկ ու կատարյալ կյանքով ապրել: Սա ամենաքիչն եմ ասում: Լավ մնացեք: