«Սահմանադրության նախագիծը երեք ամսից կքննարկենք կետ առ կետ». Հովհաննես Սահակյան
Հարցազրույց ԱԺ ՀՀԿ-ական պատգամավոր, ԱԺ Պետաիրավական հանձնաժողովի նախագահ Հովհաննես Սահակյանի հետ
– Պարոն Սահակյան, Սահմանադրական հանձնաժողովի անդամները նշում են, որ վերջնական մասնագիտական եզրահանգում է կատարվել` հօգուտ խորհրդարանական համակարգի: Մայիսի 18-19-ը հանձնաժողովը հանդիպելու է Վենետիկի հանձնաժողովի փորձագետների հետ, ապա Սերժ Սարգսյանը պետք է որոշում կայացնի և փաստաթուղթն ուղարկի ԱԺ: Մինչ օրս նա միանշանակ կարծիք չի արտահայտել: Ըստ Ձեզ` նախագահն ի վերջո կառավարման ո՞ր տարբերակին է հակված:
– Նախագահ Սերժ Սարգսյանը հավանություն է տվել հենց խորհրդարանական կառավարման ձևի հայեցակարգին, հետևաբար` աշխատանքները տարվում են այդ ուղղությամբ: Իր վերջին հանդիպման ժամանակ Սերժ Սարգսյանը նշել էր, որ, հաշվի առնելով քաղաքական ուժերի հետ հանդիպումները և այն մտահոգությունները, որոնք կապված են խորհրդարանական կառավարման ձևի, հատկապես` ներքին և արտաքին անվտանգության և կառավարման կայունության խնդիրների հետ, երկրորդ տարբերակն էլ հնարավոր է՝ լինի տեսականորեն և դրվի շրջանառության մեջ: Այսինքն` այսօրվա գործող Սահմանադրությունն ավելի բարելավվի, և այն խնդիրները, որոնք այս տարիների ընթացքում ի հայտ են եկել, վերացվեն, և դա լինի` որպես երկրորդ տարբերակ: Բայց նորից եմ նշում, փաստաթղթի երևացող մասով այսօր միայն խորհրդարանական կառավարման ձևի հայեցակարգին է հավանություն տվել նախագահ Սարգսյանը և հանձնարարել ուղարկել մասնագիտական խմբին և դրա հիման վրա կազմել նախագիծ:
– Անվտանգության հարցերի հետ կապված կոնկրետ ի՞նչն է խնդիրը:
– Անվտանգության հետ կապված, եթե ուշադիր կարդում ենք նախագահի խոսքը, նշվում է, որ դրանք պետք է մանրամասնվեն և կանոնակարգվեն Սահմանադրության նախագծում: Հայեցակարգը տալիս է ընդհանուր դրույթները, մտեցումները, որոնք պետք է կարգավորվեն Սահմանադրության նախագծով, այնուհետև, նոր կառավարման ձևի դեպքում, երբ հանրաքվեով կանցնի Սահմանադրությունը, մենք նաև օրենսդրական դաշտով կապահովենք Սահմանադրությանը համապատասխան դրույթները: Այս պահին խոսել բովանդակության մասին` ինչ կլինի կամ չի լինի, չունենալով նախագիծ, չեմ կարծում, որ ճիշտ է:
– «Ազատություն» կուսակցությունը հրապարակել է վերլուծություն, որում եզրահանգում է, որ «սահմանադրական բարեփոխումների նպատակը բոլորովին այլ է, քաղաքական, և խնդիր չի դրված` բարելավելու երկրի կառավարման որակը»։
– Գիտեք, ցանկացած պարագայում կարող ենք խոսել և քննադատել ցանկացած գործընթաց: Դա բավականին հեշտ է: Բայց եթե բովանդակային քննարկումների դաշտ ենք անցնում, երբ կլինի նախագիծը և այդ տեսակետները կլինեն, կփորձենք հակադարձել նաև բովանդակային առումով: Իսկ այսօր քաղաքական նպատակի մասին, երբ քաղաքական հայտարարություն է արվում, մենք բազմիցս նշել ենք, որ այսօր այն հարմար պահն է կամ ժամանակահատվածն է, որ մենք կարող ենք գնալ նմանատիպ համակարգային փոփոխությունների: Առավել ևս, որ քաղաքական դաշտի հիմնական դերակատարները, առնվազն ԱԺ-ում ներկայացված ուժերը, 2010-11թթ. խոսում էին հենց այս բարեփոխումների ու համակարգային փոփոխությունների մասին:
– Բայց հիմա դեմ են արտահայտվում:
– Հենց դա էլ կարող է լինել քաղաքական նպատակներով կամ շարժառիթներով, որ հիմա դեմ են: Բայց մենք իսկապես կարծում ենք, որ Սահմանադրությունը ոչ թե պետք է խոչընդոտի հասարակության, պետության, ժողովրդի զարգացմանը, այլ պետք է աջակցի կամ առնվազն զուգահեռ գնա առաջ: Օրինակ, եթե նայենք մեր Սահմանադրության փոփոխությունների ժամանակագրությունը` 1995թ., 2005 թ., կարծես, 10 տարին մեկ` որպես նորանկախ պետություն, դրա խնդիրն առաջանում է: Վերջապես հանրաքվեն կորոշի` պե՞տք է, թե՞ պետք չէ:
– Նշվում է, որ եթե նախագահի ինստիտուտը վերացվի, ապա իշխանությունը հավասարակշռելու մեխանիզմն արդյունավետ չի լինի, օրինակ` ավելի մեծ իշխանություն կստանան ԱԺ մեծամասնության այն պատգամավորները, ովքեր թաղային հեղինակությունների համբավ ունեն, օլիգարխ են և այլն, չեն վայելում ժողովրդի վստահությունը:
– Ես զերծ կմնամ մեր գործընկերների որոշակի պիտակավորումից, բայց իսկապես կա մտահոգություն, և ներքին ու արտաքին անվտանգությունների բաղադրիչներից մեկն էլ հենց դա է` արդյոք կարո՞ղ ենք կայուն ձևով կառավարել ամբողջ պետությունը` խորհրդարանական կառավարման ձևի դեպքում: Դրա համար էլ ես նշեցի, որ մենք պետք է ունենանք Սահմանադրության նախագիծը, որ կարողանանք բովանդակային առումով խոսել, թե որ դրույթն ինչպես է ներկայացվում, և արդյոք այս Սահմանադրության նախագծով հնարավո՞ր է այդ կայունությունը կամ անվտանգության դրույթն ապահովել, ի՞նչ դերակատարում կունենա Ազգային ժողովը, ԱԺ-ի օրենքները, կառավարության որոշումները և այլն, բազմաթիվ հարցեր, որոնք իսկապես և՛ քննարկման առարկա են, և՛ հետաքրքիր են:
Մնացած բոլորն այս պահի դրությամբ մեր ընդդիմադիր գործընկերների կողմից մտահոգություն է, որ օբյեկտիվ է, արդարացի է: Եվ ես իսկապես ողջունում եմ պարոն Բագրատյանի քայլը, որ արդեն իսկ փորձում է մտնել բովանդակային քննարկումների դաշտ, որը դրական է: Ցանկացած բովանդակային քննարկման ժամանակ մենք կունենանք առնվազն օգտակար մի հատիկ, որ կբարելավի գործող նախագիծը, եթե չասեմ, որ մեկս մյուսիս կհամոզենք հակառակ տեսակետ ունենալու պարագայում: Այս առումով կան բազմաթիվ նմանատիպ խնդիրներ, և, երբ նախագիծը կլինի, մենք, կարծում եմ, ավելի բովանդակային կքննարկենք և հարցերին կպատասխանենք: Հետագայում նաև, և՛ Ընտրական օրենսգրքում (ԸՕ), և՛ Սահմանադրության համապատասխան մասում կունենանք այն կարգավորումները, որ քաղաքական համակարգը լինի ավելի առողջ և կախված չլինի մեկ անձից:
– Բայց հայեցակարգում սահմանափակում չի դրվում ԱԺ մեծամասնության մասով:
– Բնականաբար, չէր կարող սահմանափակում դրվել, որովհետև դա կարգավորում է ԸՕ-ն: Հետևաբար՝ մեծամասնականի և համամասնականի այդ հարաբերակցությունը, այսինքն` այդ համամասնությունը կարգավորվում է ԸՕ-ով: Ընդհանուր մոտեցումն ունենք` հայեցակարգն է, որի հիման վրա ունենում ենք Սահմանադրություն, որը մի փոքր ավելի լայն կարգավորում է տալիս, ավելի պարզ, և դրա հիման վրա օրենսդրական կարգավորումներն են գնում, որ ավելի մանրամասն կարգավորելու է հասարակական այն հարաբերությունները, որի մասնակիցն ենք լինելու մենք: Դա ընտրական պրոցեսն է, կառավարման ձևն է, ԱԺ-կառավարություն-նախագահ փոխհարաբերակցությունն է: Օրինակ` հայեցակարգում դրված է՝ նախագահն ԱԺ-ի կողմի՞ց է ընտրվում, թե՞ ներկայացուցիչների: Հետևաբար` սրանք խնդիրներ են, որ հետագայում` և՛ Սահմանադրությամբ, և՛ օրենքներով պետք է բացվեն:
– Ընտրությունների հետ կապված` նշվում է, որ նախագահականի դեպքում ժողովրդավարության կոնսոլիդացիա ու միասնական կամքի արտահայտում է լինում, իսկ խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ իշխանությունները ժողովրդական կամարտահայտությունը հեշտությամբ բաժանում են ընտրատարածքների միջև ու հաղթահարում:
– Ոչ, կայացած կուսակցական համակարգերն ավելի մեծ դերակատարում կունենան: Լավ քաղաքական համակարգի մեջ կայացած կուսակցությունները՝ որպես քաղաքական համակարգի մաս, ավելի մեծ դերակատարում ունեն:
– Կարո՞ղ եք ասել, թե որո՞նք են կայացած կուսակցությունները ՀՀ-ում:
– Պետք է փորձենք: ՀՀԿ-ն, Դաշնակցությունը, «Օրինացը»…
– «Բարգավաճին» «ջախջախեցիք»:
– «Ջախջախելը» մի քիչ ճիշտ բառ չէ, մենք չենք ջախջախել, իրենք են իրենց որոշումը կայացրել: Դրա համար քաղաքական ուժերը պասիվ դերակատարումից պետք է գան ակտիվ դերակատարման: Ո՞րն է դա: Այսինքն` եթե ընդդիմադիր է, ապա իշխանություն չի կրում, ամեն ինչով փորձում է քարկոծել և, բառիս վատ իմաստով, ոչ թե կոնստրուկտիվ ինչ-որ առաջարկներով գալ, նստել, աշխատացնել իշխանությանը, որը դասական մոդել է, և այստեղ որևէ հայտնագործություն չենք անում, այլ ընդամենը փորձում է ապացուցել, որ ինքն ընդդիմադիր է, և դրա համար ամենասուրն է քննադատում:
Եվ տուժում է ամբողջ գործընթացը: Իշխանությունն էլ փորձում է պաշտպանվել, ներկայացնել հակառակ տեսակետը, բայց քանի որ բովանդակային բան չկա, կառուցողական չեն իր առաջարկները, դառնում է բանավեճի կամ փոխադարձ պատասխանելու գործընթաց: Իսկ այս դեպքում, երբ մասնակցելու է կառավարմանը, օրինակ, մի ուժը չի կարող կառավարություն ձևավորել, վարչապետ ընտրել, հետևաբար, եթե 2 կամ 3 ուժեր ձևավորեն կառավարություն, որոշակի առումով այդ պատասխանատվությունն օրենքի ուժով կրում են իրենց վրա: Ոչ թե բարի ցանկության դեպքում, ասենք` ես հավաքել եմ բացարձակ մեծամասնություն ու առաջարկում եմ կոալիցիա կազմել ու կառավարել:
Սրանք տարբեր են: Այս դեպքում իրենք էլ որոշակի պարտավորություն ու պարտականություն են ունենում և այլևս ստիպված են լինելու ընդամենը չքննադատել, նաև աշխատել, պատասխանատվություն կրել, ոչ թե իրավունք վերապահել միայն քննադատել: Այս առումով բավականին լուրջ փոփոխություններ կլինեն, և, երբ նախագիծը կլինի, 3 ամիս քննարկելու հնարավորություն կլինի ԱԺ-ում, ու կետ առ կետ կքննարկենք:
– Պատասխանատվության առումով նշվում է, որ ընդդիմությանը վերահսկողական լծակներ չեն տրվում:
– Մեր ընդդիմությունը մշտապես խոսում է վերահսկելու և լծակների մասին: Այսինքն` հայեցակարգի մեջ պետք է գրվե՞ր, որ ՎՊ-ն կամ այս կամ այն վերահսկողական օղակը տալո՞ւ ենք: Դրա փոխարեն` հայեցակարգում նշված է, որ վերահսկողության որոշակի մեխանիզմներ վերապահվելու են ընդդիմությանը: Այսինքն` թե դա ո՞ր մեխանիզմը կլինի, մասնագիտական խումբը ե՞րբ կաշխատի նախագծի վրա, կտեսնենք:
– Ըստ Ձեզ` քաղաքական մենաշնորհը կհաղթահարվի` այս փոփոխությունների արդյունքում:
– Հարցը բավականին հետաքրքիր է, «այո» կամ «ոչ»-ի դեպքում արձանագրում ենք, որ ունենք քաղաքական մենաշնորհ: Բայց ասեմ հետևյալը` քաղաքական մենաշնորհ ասվածը մի փոքր բարդ է: Այսօր մի իրավիճակ է ստեղծվել, որ Հանրապետականը խորհրդարանում միակ իշխանական թևը ներկայացնող քաղաքական ուժն է: Ընդդիմադիր դաշտում գործում են տարբեր քաղաքական ուժեր, որ փորձում են ինչ-որ պրոցեսների արդյունքում լինել ընդդիմադիր դաշտի լիդեր, և այստեղ մենաշնորհի խնդիր, կարծես թե, գոյություն չունի, քանի որ 3 ամիս առաջ մենք ունեինք այլ իրականություն: Էլ չեմ ասում, որ 2012 թ. քաղաքական դաշտը Սահմանադրությամբ նախատեսված կարգով ընտրությունների միջոցով ձևավորվեց, մենք ունեինք լրիվ այլ իրականություն:
Ունեինք 2 ընդդիմադիր թև ներկայացնող քաղաքական ուժեր ԱԺ-ում՝ «Ժառանգությունը» և ՀԱԿ-ը, ունեինք 3 հոգուց բաղկացած կոալիցիա և այլընտրանք` ԲՀԿ, որը մի ոտքով` այստեղ, մի ոտքով` այնտեղ էր, կամ առնվազն` ոչ ընդդիմություն, ոչ իշխանություն էր: Այստեղ մենաշնորհի մասին խոսելն առնվազն ճիշտ չէր լինի: Այնպես որ, քաղաքական դաշտում իրադրությունները փոփոխական են, և չի կարելի ասել, որ կամ կա, կամ չկա մենաշնորհ:
